İlgili Araştırmalar

Bu bölümde Türkiye'de yapılan, edebî metinlerde eğitsel iletileri tespit etmeye yönelik araştırmalara yer verilmiştir. Alanyazın incelendiğinde edebî metinlerde küresel değerler ve sosyal bilgiler öğretim programındaki değerlerin analizine yönelik çok sayıda araştırma bulunmaktadır. Ancak, henüz Türkiye'de edebî metinlerin, özellikle de bir toplumun sosyal sorunlarını ortaya koyan toplumsal romanların sosyal bilgiler öğretiminin tüm amaçları açısından analiz edildiği araştırmalara rastlanmamıştır. Yapılan çalışmalar edebî metinlerde değerlerin analizine, yüz temel eserin sosyal bilgiler eğitim programındaki değerlerle uyumuna odaklanmıştır. Dolayısıyla bu bölümde Türkiye'de yapılan araştırmalar kapsamında, bu araştırmanın sonuçlarının tartışılmasına hizmet edebilecek örnek araştırmalara yer verilmiştir.

Gedik (2012), Sosyal Bilgiler Programında Yer Alan Değerlerin Kazandırılmasında “100 Temel Eser” İçerisinde Yer Alan Hikâye Kitaplarının Rolü adlı araştırmasında, Millî Eğitim Bakanlığı’nın ilköğretim öğrencileri için hazırladığı yüz temel eser okuma listesindeki hikâye kitaplarında değerleri analiz ederek öğrencilere doğrudan kazandırılması gereken değerlerin, bu hikâye kitaplarında ne sıklıkta yer aldığını tespit etmeyi ve bu eserlerin, değer aktarımında etkili olup olamayacağıyla ilgili bulgular elde etmeyi amaçlamıştır. Araştırmanın çalışma grubunu “100 Temel Eser” okuma listesindeki hikâye kitapları oluşturmuştur. On biri Türk edebiyatından, sekizi Dünya edebiyatından olmak üzere on dokuz hikâye kitabı incelenmiştir. Veri toplama yöntemi olarak doküman analizi tekniği seçilmiş, betimsel analiz yoluyla verilerin analizi yapılmıştır.

Sonuç olarak eserlerde sorumluluk, yardımseverlik, dürüstlük değerlerine ilişkin bulgulara yoğun şekilde rastlamıştır. Doğal çevreye duyarlılık, çalışkanlık, adil olma değerlerine ilişkin bulguların daha az yer aldığı görülmüştür. Bilimsellik, kültürel mirasa

53

duyarlılık, hak ve özgürlüklere saygı, farklılıklara saygı, vatanseverlik, estetik, barış değerlerine ilişkin bulgular çok az sayıda tespit edilmiştir. Yerli yazarlı eserlerde hak ve özgürlüklere saygı ile barış değerlerine ilişkin, yabancı yazarlı eserlerde ise kültürel mirasa duyarlılık, farklılıklara saygı ve vatanseverlik değerlerine ilişkin herhangi bir bulguya rastlanmamıştır.

Aktan (2012), 100 Temel Eserlerde Yer Alan Değerlerle Sosyal Bilgiler Öğretim Programındaki Değerlerin Uyumu adlı araştırmasında, MEB’in ilköğretim öğrencileri için tavsiye ettiği yüz temel eser okuma listesindeki eserlerde yer alan değerler ile ilköğretim sosyal bilgiler öğretim programında belirlenen değerlerin uyumunu incelemeyi amaçlamıştır. Araştırmanın veri kaynağını, MEB’in ilköğretim öğrencileri için tavsiye ettiği “100 Temel Eser” okuma listesi; çalışma grubunu ise bu listedeki on iki yerli yazarlı ve dokuz yabancı yazarlı olmak üzere toplam yirmi bir kitap oluşturmaktadır. Elde edilen veriler betimsel analiz yaklaşımına göre özetlenmiş ve yorumlanmıştır. Ayrıca nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizi kullanılmıştır.

Sonuç olarak incelenen kitaplarda sevgi, yardımseverlik, saygı, estetik ve özgürlük değerlerinin en fazla yer alan değerler olduğu görülmüştür. Bilimsellik, sağlıklı olmaya önem verme, hoşgörü, barış ve bağımsızlık değerleri en az yer alan değerler olmuştur. Estetik, misafirperverlik, sağlıklı olmaya önem verme ve temizlik değerlerine ise rastlanmamıştır. Yerli yazarlı eserlerde en fazla yer alan değerlerin sevgi, yardımseverlik, saygı, cesaret, dostluk, başarılı olma, ümit, acıma, güvenirlik ve fedakârlık değerleri olduğu tespit edilmiştir. Yerli yazarlı eserlerde en az yer alan on değer emaneti korumak, istişare, yeniliklere açıklık, fazilet, feragat, eşitlik, görgülü olmak, hakikat sevgisi, kibarlık, millî birlik şuuru, ölçülülük, sadelik, sağlıklı olmaya önem verme ve tutumluluk değerleri olmuştur. Araştırmada yabancı yazarlı eserlerde en fazla yer alan değerlerin sevgi, yardımseverlik, estetik, saygı, acıma, dostluk, merhamet, cesaret, arkadaşlık ve ümit değerleri olduğu görülmüştür. Yabancı yazarlı eserlerde en az yer alan değerler eşitlik, insanlık, iyi huyluluk, millî birlik şuuru, masumiyet, ölçülülük, sadelik, sözünde durma, vatanseverlik, yeniliklere açıklık ve yiğitlik değerleri olmuştur.

Sivrikaya (2010), İlköğretimde Küresel Değerler 100 Temel Eser Üzerine Bir İnceleme adlı araştırmasında, MEB’in ilköğretim öğrencileri için tavsiye ettiği yüz temel eser okuma listesinde yer alan kitaplarda küresel değerleri incelenmeyi amaçlamıştır.

54

Araştırmanın veri kaynağını MEB’in ilköğretim öğrencileri için tavsiye ettiği “100 Temel Eser” okuma listesi; çalışma grubunu ise bu eserler arasından tesadüfî yöntem ile seçilen kırk eser oluşturmaktadır. Veri toplama yöntemi olarak tarama modeli kullanılmış, elde edilen veriler betimsel analiz yaklaşımına göre betimlenmiştir. Çalışma grubunu oluşturan eserlerde alt kategorilere karşılık gelen sözcükler, ifadeler ya da doğrudan veya dolaylı olarak anlamı veren cümleler sayılmıştır.

Araştırmanın sonucunda; ahlak, bilgi, birey, bireysel gelişim, çağdaşlaşma, demokrasi, empati, eşitlik, etik, girişimcilik, hak, hukuk devleti, hürriyet, iletişim, insan hakları, kişisel özgüven, laiklik, modernleşme, özgürlük, rekabet kültürü, saygınlık, sosyal devlet, sosyalleşme, toplam kalite, ulus devlet, verimlilik değerleri tespit edilmiştir. Demokrasi değerinin işlenme sıklığı bakımından ilk sırada yer aldığı görülmüştür. Demokrasi değerini etik, bireysel gelişim, hürriyet, empati, bilgi, toplam kalite ve verimlilik değerleri izlemiştir. Eserlerde en az yoğunlukta bulunan değer ise çağdaşlaşma değeri olmuştur. Yabancı yazarlı eserlerde en fazla yer alan değerin demokrasi değeri olduğu tespit edilmiştir. Demokrasi değerini gelişim değeri takip etmiştir. Eserlerde geçen diğer değerler, kullanım sıklıklarına göre empati, etik, hürriyet, bilgi, toplam kalite, verimlilik, çağdaşlaşma şeklinde sıralanmıştır. Yerli yazarlı eserlerde en fazla yer alan değerin demokrasi değeri olduğu görülmüştür. Demokrasi değerini hürriyet değeri takip etmektedir. Eserde geçen diğer değerler etik, bilgi, bireysel gelişim, empati, toplam kalite, çağdaşlaşma, verimlilik şeklinde sıralanmıştır.

Kılıç (2010), Çeviri Çocuk Klasiklerinde Eğitici İletiler adlı araştırmasında, çeviri çocuk klasiklerinin hangi değerler ile ilgili eğitici iletiler içerdiğini ortaya koymayı amaçlamıştır. Araştırmanın veri kaynağını MEB’in ilköğretim öğrencileri için tavsiye ettiği “100 Temel Eser” okuma listesi; çalışma grubunu ise öğrencilerin bu listede en çok beğendiği ilk on çeviri çocuk klasiği oluşturmuştur. Veri toplama yöntemi olarak tarama modeli kullanılmış, elde edilen veriler betimsel analiz yaklaşımına göre betimlenmiştir. Sonuç olarak klasiklerde en fazla kullanılan değerlerin iyilik, sevgi, görgü kuralları, okumak olduğunu tespit edilmiştir. En az kullanılan değerlerin ise açgözlülük, büyüklenmek, empati kurmak, kötü söz söylememek, ön yargı, temizlik, tutumluluk ve vatan sevgisi olduğu görülmüştür.

55

Şen (2007), Millî Eğitim Bakanlığının 2005 Yılında Tavsiye Ettiği 100 Temel Eser Yoluyla Türkçe Eğitiminde Değerler Öğretimi Üzerine Bir Araştırma adlı araştırmasında, MEB’in ilköğretim öğrencileri için hazırladığı yüz temel eser listesinde yer alan kitaplarda millî, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerleri tespit etmeyi ve Türkçe eğitiminde değer aktarımının nasıl olması gerektiğini ortaya koymayı amaçlamıştır. Araştırmanın veri kaynağını MEB’in tavsiye ettiği “100 Temel Eser”; çalışma grubunu ise bu eserler arasından yansız seçilen yirmi dokuz yabancı, yirmi dokuz yerli toplam elli sekiz eser oluşturmaktadır. Araştırmada betimsel alan araştırması yöntemi kullanılmıştır. Sosyal bilgiler öğretim programlarından hareketle belirlenen değerler çalışma grubunu oluşturan kitaplarda fişlenmiştir.

İncelemenin sonucunda; yüz temel eser listesinde yer alan kitaplarda adil olma, aile birliğine önem verme, bağımsızlık, barış, bilimsellik, çalışkanlık, duyarlılık, dayanışma, dürüstlük, estetik, hoşgörü, özgürlük, sevgi, saygı, sorumluluk, yardımseverlik, vatanseverlik, temizlik, sağlıklı olmaya önem verme değerleri tespit edilmiştir. Eserlerde sevgi değerinin ilk sırada yer aldığı görülmüştür. Sevgi değerini duyarlılık, yardımseverlik, saygı, sorumluluk değerleri takip etmiştir. Bağımsızlık değeri tespit edilememiştir. Sağlıklı olmaya önem vermek, barış, özgürlük, bilimsellik değerlerinin ise eserlerde en az yer verilen değerler olduğu görülmüştür.

Yapılan araştırmalar, tam anlamıyla insan hakları, demokrasi, vatandaşlık ve sosyal katılım becerisine yönelik eğitici iletileri konu edinmemiş olsa da değerleri ifade eden sözcükler aynı zamanda birer kavram olarak kabul edildiğinden, bu araştırmalarla insan hakları, demokrasi, vatandaşlık ve sosyal katılım becerisine yönelik kavramlar arasında ilişki kurulabilir. Araştırmalardan elde edilen sonuçlar değerlendirildiğinde, edebî metinlerde bazı değerler sayıca az olsa da birçoğunun bulunduğu görülmektedir. Ayrıca bu değerler sosyal bilgiler öğretim programındaki değerlerle de örtüşmektedir. Buradan hareketle edebî metinlerin programda belirtilen doğrudan verilecek değerlerin öğrenciye kazandırılmasında kullanılabileceği söylenebilir.

56