Sosyal Bilgiler Öğretiminde Bir Öğretim Materyali Olarak Edebî Eserleri

2.6.1. Edebiyatın Eğitsel Değeri

Edebiyat, Türkçe Sözlükte şu tanımla verilmiştir: “Düşünce, duygu ve hayallerin, söz ve yazı halinde, güzel ve etkili bir şekilde anlatılması sanatı” (TDK Türkçe Sözlük, 1969; akt. Oğuzkan, 2010, s.1). Edebiyat; malzemesi dil olan, insanların duygu, düşünce ve hayallerini dile getirmesini sağlayan, edebî ve estetik değeri olan, bayağılık ve çirkinliğe karşı çıkan sözlü ve yazılı eserlerin tamamıdır (Yalçın, Aytaş, 2011, s.17).

Kavcar (1999)'a göre, “Edebiyat, yüzyıllardır insanlığın duyduğu, düşündüğü ve yaptığı her şeyi zengin ve etkili bir şekilde ortaya koyan sanattır. Eğitim bakımından değeri, insana çeşitli duyma, düşünme ve hareket etme olanağı tanımasıdır. İnsan böylece geniş bir ortam içinde kendisine uygun olan yolu seçme özgürlüğünü elde eder. Tek bir roman okumak bile, bizim insanların karakter yapısı, sosyal durumu, duygu ve düşünce bakımından ne kadar farklı olduğunu görmemizi sağlar” (Sever, 2010, s.11)

46

İnsanın iç dünyasında meydana gelen bütün olaylar edebiyatın konusudur. Edebiyatçı, insanların ilişkilerini, dünyanın güçlüklerini, bu güçlüklerin insanda sebep olduğu sıkıntıları, sevinçleri, mutlulukları yazılı ve sözlü olarak anlatabilir (Deniz, 2013, s.19). Edebiyat bize, sanatçı duyarlığı ile tasarlanmış bir yaşam sunar. Yaşamımıza yeni anlamlar getirir. İnsanın ve yaşamın gerçeklerini sanatçı duyarlığı ile kavramamıza, olaylara sanatçının penceresinden bakmamıza imkân sağlar. Her yeni pencere, yaşam ve insan ile ilgili tecrübelerimizi zenginleştirir (Sever, 2010, s.11).

2.6.2. Edebî Eserlerin Sosyal Bilgiler Eğitimi Bakımından Değeri

Sosyal bilgilerin amacı, bireyin dünyaya ve içinde yaşadığı topluma uyumunu sağlamaktır. Bu genel amaca ulaşabilmek için farklı araçlar kullanılmaktadır. Sosyal bilgiler dersi, eğitim programlarından yararlanabileceği gibi medya, sanat, kültür, güncel olaylar, edebiyat, fen bilimleri vb. alanların içerisinde yer alan konulardan da yararlanabilir (Akdağ, 2009, s.8). Sosyal bilgiler dersi, okulu gerçek bir topluluk, çocuğu ise bu topluluğun bir parçası olarak kabul ederek ona yaşamında karşılaşacağı sorunların çözümünü göstermeyi amaçlar. Bu amaca ulaşmak için öğretimde sadece sosyal bilim alanlarından seçilen bilgi ve deneyimlerin kullanılması öğrenciler için sıkıcı olabilmektedir. İşte burada devreye çocukların okurken ya da dinlerken keyif alabildikleri edebiyat ürünleri girmektedir (Şimşek, 2006a; akt. Şimşek, 2009, s.391).

Edebiyat temelli sosyal bilgiler öğretimi, sosyal bilgiler dersinin amaçlarına ulaşabilmesi için öğrenme-öğretme süreçlerinin uygun hikâye, roman, şiir, mitoloji, biyografi, tiyatro gibi edebî eserler ile zenginleştirilmesi olarak tanımlanabilir (Demir, Akengin, 2011, s.3). Öğretmenler, sosyal bilgiler derslerinde öğrenciyi olabildiğince etkin kılan etkinlik ve materyallere yer vermelidir. Bu açıdan yazılı ve sözlü edebiyat ürünleri, sosyal bilgiler derslerine zengin bir materyal imkânı sunmaktadır (Öztürk, Otluoğlu, 2011, s.34). Sosyal bilgiler öğretim programında edebî ürünlerin derste kullanılması gerektiğini vurgulamıştır. Bu edebî ürünler; halk türküleri, ninniler, mâniler, yazılı metinler vb. olabilir. Sosyal bilgiler dersinde vatandaşlık eğitimini zenginleştirmek amacıyla roman, mitoloji, biyografi, drama gibi edebî ürünlerden de yararlanılabilir (McGowan, Guzetti, 1991, s.34; akt. Demir, Akengin, 2011, s.2, 3).

47

Vygotsky (1985), çocuğun düşünce gelişimini etkileyen faktörlerin başında dilin geldiğini söylemektedir. Çocuğun temel dil becerilerinden biri olan sözcük dağarcığı oluşturmanın kavram geliştirme için en önemli alt yapı ögesi olduğu söylenebilir. Kavram geliştirme genelde eğitimin, özelde de sosyal bilgiler öğretiminin en önemli amaçlarından birisidir. Zengin sözcük dağarcığından yoksun olan öğrenci, kavram geliştirme sürecini tamamlayamaz (Öztürk, Otluoğlu, 2011, s.43).

Jarolimek (1990), edebî ürünlerin insan deneyimlerinin farklı boyutlarını bildirdiği için sosyal bilgiler eğitiminde önemli rol oynadığım söylemiştir. İnsanları her yönüyle ele alan edebî ürünlerin sosyal bilgiler dersi kapsamında öğrencilere, kendilerini ve yaşamı tanıma konusunda faydası olacağı söylenebilir (Şimşek, 2009, s.391). Sosyal bilgiler dersinde şiir, masal, hikâye, roman gibi edebî metinlerin kullanılması yoluyla, çocuklara yaşadıkları dünyaya uyum sağlamalarına yönelik somut yaşantılar sunulabilir. Çünkü her okuyucu edebî metinle yaşadığı deneyim sürecinde yeni anlamlar oluşturur ve edebî metindeki anlamları kazanır (Vandergrift, 1995; akt. Belet, 2009, s.271).

Sosyal bilgiler dersleri, bireylerin sosyal ve kültürel yaşantılar edinmeleri, farklı konularda tecrübe sahibi olmaları için de en uygun derstir. Çünkü bu derste öğrenciler, bir yandan içinde yaşadıkları toplumun geçmişi ve bugünü hakkında bilgi edinirken, diğer yandan da diğer toplumlar hakkında bilgi edinirler. Böylesine kapsamlı bir içerik onlara, insanoğlunun yüzyıllardır oluşturduğu sosyal ve kültürel deneyimi tanıma olanağı verir. Bu konuda, edebî ürünlerin önemli bir fonksiyonu vardır. (Öztürk, Otluoğlu, 2011, s.45). Edebiyat, doğduğu toplumun kültürel birikimini ortaya koyarak bu birikimin gelecek nesillere ulaşmasına aracılık eder. Bu yüzden, bir milletin edebiyatı ile o milletin sosyal yapısı arasında doğrudan bir ilişki söz konusudur (Saraçoğlu, 2000, s. 106; akt. Deniz, 2013, s.21). McCall (2010) göre, sosyal bilgiler dersinde edebî eserlerden faydalanılması öğrencilere, günümüz olayları ile geçmiş olaylar arasındaki farkları ve benzer yönleri ayırt etme ve günümüz ile geçmiş arasında kültürel açıdan mukayese yapma imkânı sağlayacaktır (Demir, Akengin, 2011, s.6).

Edebiyat yapıtları yoluyla tarihe ve kültür tarihine ilişkin çeşitli deneyimler edinebiliriz. Çünkü okur, deneyimlerini yalnızca kendi yaşadıklarıyla değil, okuduğu edebî eserlerle de oluşturur, bunlarla ruhunu zenginleştirir (Sever, 2010, s.13). Edebî eserler aracılığıyla çocuklar, kendilerini farklı zaman ve mekânlarda yaşayan/yaşamış insanlarla

48

karşılaştırabilir; başka ülkelerdeki insanların yaşam şekillerini fark eder. Bu onlara, empatik düşünme alışkanlığı kazandırır, karakterlerinin gelişmesine katkıda bulunur (Sağlamer, 1980; akt. Öztürk, Otluoğlu, 2011, s.38, 39). Sosyal bilgiler öğretiminin önemli amaçlarından biri olan kültür aktarımının gerçekleşmesine katkı sağlar. Tarih bilincine sahip olan yeni nesillerin çağa uyum sağlamalarını kolaylaştırır (Öztürk, Otluoğlu, 2011, s.38, 39).

İlköğretim öğrencilerinin hayal güçlerinin, ilgi alanlarının ve meraklarının geniş olduğu gerçeğinden yola çıkılarak sosyal bilgiler dersi, çocukların anlamlı ve coşkulu bir yaşam sürdürmesine aracı olabilmelidir. Bir başka ifade ile sosyal bilgiler dersinde şiirler, masallar, hikâyeler, romanlar gibi edebî eserlerden faydalanılarak ve çocukların hayal dünyasının genişliği dikkate alınarak içinde yaşadıkları dünyaya etkin ve başarılı bir şekilde uyum sağlamalarına destek olunabilir (Baysal, 2006; Akınoğlu, 2003; akt. Belet, 2009, s.271).

Edebî ürünlerin kullanıldığı öğretim ortamlarında, yaparak yaşayarak öğrenen ve bu süreçte, arkadaşlarıyla etkileşim halindeyken kendilerinde birden çok kaynağı kullanma bilinç ve becerisi gelişen öğrenciler, sorumluluk sahibi bireyler olarak sürdürecekleri gelecek yaşamlarında bunları kullanabilecektir. Böylece onların, demokratik bir toplumunda eleştirel ve analitik düşünebilen, inanç ve değerleri inceleyip olumlu tutum ve değerleri benimseyen uyumlu ve etkin vatandaşlar olmaları sağlanacaktır (Öztürk, Otluoğlu, 2011, s.38).

2.7. Sosyal Bilgiler Öğretiminde Bir Öğretim Materyali Olarak Romanları