TARIMSAL FAALİYETLER

Doç. Dr. Çağla Ersen Cömert²⁶* 1. Kavramsal Açıklama ve Kapsam

BOBİ FRS Bölüm 7’de tarımsal faaliyetlerde bulunan işletmelerin canlı varlıklarının ve hasat zamanındaki tarımsal ürünlerinin kayda alınmasına ve ölçümüne ilişkin muhasebe ilkeleri düzenlenmektedir. Bu bölüm hükümleri tarımsal ürünlere hasat zamanından sonra uygulanmaz. Tarımsal ürünlerin ha-sat zamanından sonraki ölçümü, sunumu ve finansal tablo dışı bırakılması ile tarımsal ürünün hasattan sonra işlenmesiyle ortaya çıkan mamullere (örneğin peynir üretilmesine) ilişkin muhasebe işlemleri, “Stoklar” bölümü ya da kap-samına girdikleri diğer ilgili bölümler uyarınca gerçekleştirilir.

Tarımsal faaliyetlerle ilgili bölümde yer alan tanımlar aşağıdaki gibidir:

Tarımsal faaliyet: Canlı varlıkların biyolojik dönüşümünün ve hasadının, satmak ya da tarımsal ürüne veya ilave canlı varlıklara dönüştürmek amacıyla yönetilmesidir. Bir faaliyet yalnızca canlı varlıkların biyolojik dönüşümünün yönetiliyor olması durumunda tarımsal faaliyet olarak kabul edilir. Aksi tak-dirde bu faaliyet tarımsal faaliyet olarak nitelendirilemez ve bu faaliyetlerle ilgili tarımsal ürünlere ve canlı varlıklara bu bölüm hükümleri uygulanmaz.

Örneğin yönetilmeyen kaynaklardan (ormanlardan, denizlerden vb) ürün elde edilmesi tarımsal faaliyet değildir. Bununla birlikte örneğin balık çiftliklerin-de balık yetiştiriciliği tarımsal bir faaliyettir.

Canlı varlık: Yaşayan hayvan veya bitkidir.

Tarımsal ürün: İşletmenin canlı varlıklarından hasat edilen üründür.

Biyolojik dönüşüm: Canlı varlıklarda nitel ve nicel değişime yol açan bü-yüme, bozulma, üretim ve döllenme sürecidir. Biyolojik dönüşüm sonucunda canlı varlıkların büyümesi, bozulması veya döllenmesi suretiyle bu varlıklar-da değişim meyvarlıklar-dana gelir ya varlıklar-da bu varlıkların tarımsal ürünleri ortaya çıkar.

Hasat: Ürünün canlı varlıklardan ayrılması ya da canlı varlığın hayatının sona ermesidir.

BOBİ FRS Paragraf 7.3’de canlı varlıklar, tarımsal ürünler ve hasattan sonra işlenen diğer ürünlere ilişkin şu örneklere yer verilmiştir:

26 ^* Marmara Üniversitesi İşletme Fakültesi

*

*

Tablo 1: Canlı varlıklar, Tarımsal Ürünler ve İşlenmiş Ürünler

2. İlk Kayıt ve Ölçüm

Canlı varlıklar bir muhasebe politikası tercihi olarak gerçeğe uygun değer yöntemi ya da maliyet yöntemi kullanılarak ölçülür. Bir canlı varlık sınıfının ölçümünde gerçeğe uygun değer yönteminin uygulanmış olması durumunda, daha sonra muhasebe politikasında bir değişikliğe gidilerek bu sınıfta yer alan canlı varlıklar maliyet yöntemi kullanılarak ölçülemez.

Gerçeğe uygun değer yönteminin uygulanması durumunda bir canlı var-lık ilk kayda almada ve her bir raporlama dönemi sonunda satış maliyetleri düşülmüş gerçeğe uygun değeri üzerinden ölçülür. Canlı varlığın satış mali-yetleri düşülmüş gerçeğe uygun değeri üzerinden ilk kayda alınması sırasında ortaya çıkan kazanç veya kayıplar ile canlı varlığın satış maliyeti düşülmüş

gerçeğe uygun değerinde meydana gelen değişikliklerden kaynaklanan ka-zanç veya kayıplar kâr veya zarara yansıtılır.

İşletmenin tarımsal ürünleri, hasat zamanında satış maliyetleri düşülmüş

gerçeğe uygun değeri üzerinden ölçülür ve ilk kayda alma sırasında ortaya çıkan kazanç veya kayıplar dönemin kâr veya zararına yansıtılır. Söz konusu ölçüm neticesinde hesaplanan tutar, bu tarihten itibaren tarımsal ürünler için Stoklar bölümü ya da kapsamına girdikleri ilgili Bölüm uygulanırken bu ürün-lerin maliyet değeri olarak dikkate alınır.

Gerçeğe uygun değerin belirlenmesinde aşağıdakiler dikkate alınır:

a) Canlı varlığın veya tarımsal ürünün mevcut konumu ve durumunda aktif bir piyasasının bulunması halinde, bu piyasada açıklanmış olan fiyat ger-çeğe uygun değerinin belirlenmesinde uygun bir ölçüttür. Farklı faal piyasala-ra erişimin mümkün olduğu durumlarda, işletmenin satış yapmayı planladığı piyasada geçerli olan fiyat dikkate alınır.

Canlı varlıklar Tarımsal ürün İşlenmiş ürünler (mamuller)

K oyun Yün Yün ipliği, halı

K erestelik ağaç Tomruk, kütük K ereste

Mandıra hayvanı Süt Peynir

Sığır K arkas et Sosis, pastırma

Pamuk bitkisii Hasat edilmiş pamuk İ plik, giysi Şeker pancarı Hasat edilmiş pancar Şeker Tütün bitkileri T Toplanmış yapraklar İ şlenmiş tütün Çay bitkisi Toplanmış yapraklar Çay

Meyve ağaçları Toplanmış meyve Meyve kurusu, meyve suyu Zeytin ağaçları Toplanmış zeytin Zeytinyağı

b) Faal bir piyasanın bulunmaması durumunda gerçeğe uygun değerin belirlenmesinde aşağıdaki bilgiler elde edilebiliyorsa bunlardan biri veya daha fazlası kullanılır:

(i) En yakın tarihte gerçekleşen piyasa işlem fiyatı (işlem tarihi ile ra-porlama tarihi arasında ekonomik koşullarda önemli değişiklikler meydana gelmemişse),

(ii) Farklılıkları yansıtan düzeltmelerin de yapılması kaydıyla, benzer varlıklara ilişkin piyasa fiyatları,

(iii) Bir meyve bahçesinin değerinin yüz ölçümü veya hasat edilebilecek meyvenin ağırlığı cinsinden; bir sığırın değerinin elde edilecek etin kilosu cinsinden belirlenmesi gibi sektör ölçütleri.

Bazı durumlarda (a) veya (b) bendinde belirtilen bilgi kaynakları, canlı varlığın veya tarımsal ürünün gerçeğe uygun değerine ilişkin farklı sonuçlar verebilir. Gerçeğe uygun değere ilişkin makul tahminleri kapsayan nispeten dar bir değer aralığından en güvenilir gerçeğe uygun değer tahminine ulaşmak amacıyla bu farklılıkların nedenleri göz önünde bulundurularak en güvenilir gerçeğe uygun değer tahminine ulaşılır (BOBİ FRS Paragraf 7.12).

Bazı durumlarda, bir canlı varlığın mevcut durumu itibarıyla piyasada oluşmuş bir fiyatı veya değeri bulunmasa bile, gerçeğe uygun değeri aşırı çaba veya maliyete katlanmadan belirlenebilir. Varlıktan elde edilmesi beklenen net nakit akışlarının piyasada oluşan cari iskonto oranı ile bugüne indirgen-mesi suretiyle bulunan bugünkü değeri, güvenilir bulunuyorsa, gerçeğe uygun değer ölçümünde dikkate alınabilir (BOBİ FRS Paragraf 7.12).

Canlı varlık sınıfının ölçümünde gerçeğe uygun değer yöntemi seçilmiş

olsa dâhi sınıfta yer alan bir canlı varlığın gerçeğe uygun değeri aşırı mali-yet veya çabaya katlanmadan ölçülemiyorsa, bu canlı varlık malimali-yet yöntemi kullanılarak ölçülür. Bu canlı varlığın gerçeğe uygun değerinin sonradan aşırı maliyet veya çabaya katlanmadan ölçülebilir hale gelmesi durumunda bu can-lı varcan-lık gerçeğe uygun değeri üzerinden ölçülmeye başlanır ve tespit edilen gerçeğe uygun değeri ile önceki defter değeri arasındaki fark kâr veya zarara yansıtılır.

Maliyet yönteminin uygulanması durumunda canlı varlıklar, maliyet de-ğerlerinden amortisman ve birikmiş değer düşüklüğü zararları düşülerek he-saplanan tutarları üzerinden ölçülür.

Canlı varlıklar Finansal Durum Tablosunda, dönen varlık ya da duran var-lık sınıfı altında yer alan “Canlı Varvar-lıklar” kaleminde ayrı bir şekilde sunu-lur. Gerçeğe uygun değer yöntemi kullanılarak ölçülen canlı varlıklar açısın-dan; bunların ilk kayda alınması sırasında ortaya çıkan kazanç veya kayıplar

ile satış maliyeti düşülmüş gerçeğe uygun değerlerinde meydana gelen deği-şikliklerden kaynaklanan kazanç veya kayıplar Kâr veya Zarar Tablosunda

“Tarımsal Faaliyetlerde Gerçeğe Uygun Değer Farkları” kaleminde ayrı bir şekilde gösterilir. Tarımsal ürünlerin ilk kayda alınması sırasında ortaya çıkan kazanç veya kayıplar da bu kalem içerisinde gösterilir.

BÖLÜM 8

MADEN KAYNAKLARININ ARANMASI VE