Sabit GÜG 300.000 TL
İŞTİRAKLERDEKİ YATIRIMLAR
Öğretim Üyesi Dr. Tuba Dumlu38
1. Tanım
İştirak, adi ortaklık gibi tüzel kişiliği olmayan işletmeler de dahil olmak üzere, yatırım yapan işletmenin üzerinde önemli etkisinin bulunduğu, müşterek girişim veya bağlı ortaklık niteliğinde olmayan işletmedir. Önemli etki, yatırım yapılan iş-letmenin finansal ve faaliyetle ilgili politikaların belirlenmesi kararlarına katılma gücüdür. Bir işletmenin doğrudan ya da dolaylı olarak yatırım yapılan işletmenin oy hakkının yüzde 20 ya da daha fazlasını elinde tutması durumunda yatırım ya-pan işletmenin önemli etkisinin bulunduğu kabul edilir (BOBİ FRS, 2017).
Bir işletme, yatırım amacıyla, başka bir işletmenin hisselerini satın alabi-lir. Satın alınan hisselerin miktarı, yapılan yatırımın tanımını, mali tablolarda nasıl gösterileceğini ve hangi muhasebe yönteminin kullanılacağını belirler.
Yukarıdaki tanımdan da anlaşılacağı üzere, bir işletme bir başka işletmenin oy hakkının %20’si veya daha fazlasını (%50’den azını) satın almışsa, bu ya-tırıma İştirakler denir. Bu yatırım uzun vadeli bir yatırımdır ve Mali Duran Varlıklar başlığı altında izlenir.
İştirakler dışında yine Mali Duran Varlıklar başlığı altında izlenen Bağlı Ortaklıklar diye bir yatırım hesabı daha vardır. Bir işletmenin, başka bir işlet-menin hisselerinin çoğunluğunu (%50’den fazlasını) satın alması durumunda, yatırım Bağlı Ortaklıklar hesabında izlenir. Bağlı Ortaklılar konusu Bölüm 22’de anlatılmıştır.
2. İlk Kayda Almada Ölçüm
İştiraklerdeki yatırımlar, satın alındıkları gün maliyet değeri ile kaydedi-lirler. Maliyet; yatırım yapılırken verilen nakit miktarı, hisse senetlerinin ve/
veya borç senetlerinin gerçeğe uygun değeri ve yatırım ile doğrudan bağlantılı olan aracılık ve danışmanlık ücretleri de dahil edilerek bulunur.
Yatırımın maliyeti, iştirak edilen işletmenin “değer”inden çok ya da az olabilir. Bu da şerefiye ya da negatif şerefiye anlamına gelir. “Değer” derken BOBİ FRS ve KOBİ UFRS ve UFRS hangi değeri kastediyor;
38 Marmara Üniversitesi İşletme Fakültesi
*
*
KOBİ UFRS ve UFRS şerefiye veya negatif şerefiyenin hesaplanmasında, maliyet ile iştirak edilen işletmenin net varlıklarının (= toplam varlıklar – top-lam yabancı kaynaklar) gerçeğe uygun değeri arasındaki farka bakıyor. Pozitif fark şerefiye, negatif fark ise negatif şerefiye olarak değerlendiriliyor.
BOBİ FRS’de ise iştirak edilen işletmenin net varlıklarını gerçeğe uygun değer ile ölçme imkânı olmadığında defter değeri ile ölçme seçeneği de su-nulmuş durumdadır.
Maliyet > Net Varlıkların Gerçeğe Uygun Değeri (veya Defter Değeri) ise Şerefiye
Şerefiye tutarı ayrı olarak kayda alınmaz, iştirakler hesabı içinde gösterilir.
Şerefiye için itfa payı ayrılmaz, değer düşüklüğü testine de tâbi tutulmaz.
Maliyet <Net Varlıkların Gerçeğe Uygun Değeri (veya Defter Değeri) ise Negatif Şerefiye
Negatif şerefiye yatırımın edinildiği dönemde iştirakin dönem net kârından (veya zararından) işletmeye düşen pay belirlenirken “İştiraklerin ve Müşterek Girişimlerin Kârlarından Paylar” hesabıyla gelir olarak kaydedilir.
3. Sonraki Ölçüm
İştiraklerdeki yatırımların yıl sonunda mali tablolar hazırlanırken tekrar ölçülmesi gerekir. Edinme tarihinde maliyet değeri ile kaydedilen İştirakler, raporlama tarihinde Maliyet Yöntemi veya Özkaynak Yöntemi kullanılarak tekrar ölçülür ve buna göre gerekli kayıtlar yapılır.
BOBİ FRS hangi durumda Maliyet hangi durumda Özkaynak yönteminin kullanılacağını şöyle tanımlanmıştır; “İştirakler, münferit finansal tablolarda Maliyet Yöntemi veya Özkaynak Yöntemi kullanılarak ölçülür. İştiraklerdeki yatırımlar konsolide finansal tablolarda ise Özkaynak yöntemi kullanılarak ölçülür (BOBİ FRS, 2017)
KOBİ UFRS’ye baktığımızda iştiraklerin ölçülmesinde yöntemden her-hangi biri kullanılabiliyor. Bunlar; -Maliyet Modeli, -Özkaynak Yöntemi ve -Gerçeğe Uygun Değer Modeli.
UFRS’de ise İştirakler Özkaynak Yöntemi ile ölçülüyor. Maliyet ve Gerçe-ğe Uygun DeGerçe-ğer Modellerinin sadece bireysel mali tablolarda kullanılmasına izin veriliyor.
3.1. Maliyet Yöntemi
Yöntemin adından da anlaşılacağı üzere, İştirakler bilançoda maliyet
de-düşüklüğünden doğan birikmiş zararlar maliyet değerinden düşülür ve kalan miktar bilançoda gösterilir.
Yatırımdan elde edilen temettü kazançları gelir olarak kaydedilir ve “Bağlı Ortaklıklardan, İştiraklerden ve Müşterek Girişimlerden Kâr Payları” hesa-bında izlenir.
3.2. Özkaynak Yöntemi
Bu yöntemde yatırımın değeri, iştirak edilen şirketin özkaynağındaki deği-şime paralel olarak ayarlanır. Şöyle ki; iştirak edilen şirket kâr elde ettiğinde özkaynağı arttığından, yatırım hesabı da iştirak oranında arttırılır.
B. İştirakler
A. Bağlı Ortaklıkların, İştiraklerin ve Müşterek Girişimlerin Kârlarından (Zararlarından) Paylar
İştirak edilen şirket temettü dağıttığında özkaynağı azalacağından, yatırım he-sabı yine iştirak oranında azaltılır.
B. İştiraklerden Alacaklar (veya Kasa)
A. İştirakler
Özkaynak yönteminin uygulanışını anlamaya yardımcı olacak örnekler aşağıdaki gibidir:
Örnek 1: Büyük Şti. 01 Ocak 2014’te Küçük Şti.nin hisselerinin %20
’sini 200.000 TL’ye satın almıştır. Küçük Şti. sonraki üç yıl sonunda 200.000 TL, 300.000 TL ve 400.000 TL kâr raporlamış ve 50.000 TL, 100.000 TL ve 200.000 TL tutarında temettü ödemiştir.
Aşağıdaki tabloda Büyük Şti.nin raporlarında iştiraklerini hangi değerle raporlayacağı gösterilmektedir.
Görüldüğü gibi, yatırımın orijinal maliyeti olan 200.000 TL, iştirak edilen işletmenin temettü dağıtmasıyla azaltılmış, kâr elde etmesiyle arttırılmıştır.
Eklenen ya da çıkartılan tutarlar iştirakin dağıttığı temettü ve elde ettiği kârın iştirak oranı ile çarpımı kadardır.
Örnek 2: Güneş Şti, Yıldız Şti. hisselerinin % 20 sini 200.000 TL’ye satın almıştır. Alım 1 Ocak 2016’da yapılmıştır. Alım gününde Yıldız Şti.’nin net varlıklarının defter değeri 700.000 TL’dir.
Güneş Şti., Yıldız Şti.’nin 10 yıl ekonomik ömürlü binasının defter de-ğerinin gerçeğe uygun değerinden 80.000 TL kadar, 5 yıl ekonomik ömürlü cihazlarının da defter değerinin gerçeğe uygun değerinden 120.000 TL kadar az olduğunu düşünmektedir.
2016 yılında Yıldız Şti. 150.000 TL kâr raporlamış ve 60.000 TL temettü ödemiştir.
• Yatırımcının ödediği (maliyet) 200.000 TL
• İştirak’in defter değerinin % 20 si 140.000 TL
• Defter değerinden fazla ödenen 60.000 TL Bu fazla ödemenin açıklaması ise:
• Bina için 80.000 TL x % 20 (iştirak payı) 16.000
• Cihazlar için 120.000 TL x % 20 24.000
• Toplam 40.000 TL
• Şerefiye için (60.000 – 40.000) 20.000
• Fazla Ödenen Tutar 60.000 TL
Fazladan ödenen bu tutarın ilgili varlıklarla beraber itfasının yapılması gerekir.
Bağlı Ortaklıkların, İştiraklerin ve Müşterek Girişimlerin İştirakler Kârlarından (Zararlarından) Paylar
200,000 12,000 6,400 30,000
30,000 6,400 230,000 18,400
Bakiye 211,600 Bakiye 23,600
Bu örnekte değerleme ölçüsü olarak gerçeğe uygun değer kullanılmıştır.
Bu durumda iştiraklerden elde edilen gelirin ayarlanması gerekmektedir.
İştirak’in 150.000 TL kâr elde etmesiyle yatırımcının iştirak oranında - ki 30.000 TL - bir geliri oluşmuştur. İştirak, bu 150.000 TL’lik kârı hesaplarken kendi mali tablosundaki kalemlerin defter değerini hesaba katmıştır. Örneğin bina ve cihazların amortismanını defter değerlerinden hesaplamıştır.
Yatırımcı özkaynak yöntemini kullanıyor ve değerleme ölçüsü olarak da gerçeğe uygun değeri seçmişse, bina ve cihazların defter değeri ile gerçeğe uygun değer arasındaki farkı da amortismana tabi tutması gerekir. İştirakler-den elde edilen gelirleri ortaya çıkan ek amortisman miktarları kadar ayarla-mak zorundadır.
Yatırımcı değerleme ölçüsü olarak defter değerini seçmişse yukarıdaki gibi bir ayarlamaya gerek yoktur.
BOBİ FRS Özkaynak yönteminin uygulanmasında birtakım başlıklara dik-kat çekmiştir; (KGK, 2017)
(a) İştirakteki payların hesaplanması
(b) İştirakin bağlı ortaklıklarının, iştiraklerinin ve müşterek girişimleri-nin bulunması
(c) Şerefiye ve negatif şerefiye (pazarlıklı satın alım kazancı) (d) Gerçeğe uygun değer düzeltmeleri
(e) Değer düşüklüğü
(f) İşletme ile iştirakler arasında geçen işlemler (g) İştirakin finansal tablolarının tarihi
(h) İştirakin muhasebe politikaları (i) Yatırım tutarını aşan zararlar
(j) Özkaynak yönteminin uygulanmasına son verilmesi (k) İştirak yatırımının müşterek girişim niteliği kazanması (l) Ortaklık payındaki değişimler
Kaynakça
• Büyük ve Orta Boy İşletmeler İçin Finansal Raporlama Standardı (BOBİ FRS), 2017, www.kgk.gov.tr
BÖLÜM 11