Tarih Ö retiminde Filmlerin Kullan :

Bu bölümde tarih ö retiminde film kullan hakk nda bilgi verilecektir. Sosyal bilimlerin önemli disiplinlerinden biri olan tarihin, ilk ve orta ö retim düzeyinde soyut ve ö retmen merkezli bir anlay la ö retilmeye çal lmas , bu alanda önemli problemlerin ya anmas na neden olmaktad r. Ö rencilere ya ad klar zaman diliminden çok önce cereyan etmi olaylar n soyut bir biçimde anlat lmas , bu derse kar istenen ilginin gösterilmemesine ve sa kl davran de ikliklerinin olu turulamamas na neden olmaktad r. Yani derse yeteri kadar ilgi çekilememi tir. Tarih dersleri

arac yla, nitelikli bireylerin yeti tirilebilmesi için, ö rencilerin farkl duyu organlar na hitap eden ve ö retim teknolojileri aç ndan zengin ö retim ortamlar olu turulmal r. Etkin ö retim ortamlar n olu turulmas nda dikkat edilecek hususlarla ilgili olarak Çilenti(1984’den akt. Demirel vd.2001: 24) u önerilerde bulunmaktad r:

- Ö renme i lemine kat lan duyu organlar n say ne kadar fazla ise, o kadar iyi renir ve o kadar geç unuturuz.

- En iyi ö rendi imiz eyler kendi kendimizde ö rendi imiz eylerdir. - Ö rendi imiz eylerin ço unu gözlerimiz yard yla ö renebiliriz. - En iyi ö retim, somuttan soyuta ve basitten karma a giden ö retimdir.

rencinin toplumsal ya am anlayarak bu sürece etkin kat m için gerekli bilgi, beceri ve de erleri kazand sosyal bilgiler ve tarih derslerinde filmlerden yararlanma konusunda ö retmenin dikkat etmesi gereken noktalar öyle s ralanabilir(Özta , 2009: 347-354):

retmen;

- Dersin kazan mlar na uygun filmleri seçmeli ve ö rencilere izlettirmeden önce kendisi izleyerek filmin uygunlu u konusunda emin olmal r.

- Film seçiminde ö rencilerin geli im düzeyini göz önünde bulundurmal r. - Filmlerin iddet ö eleri içermemesine özen göstermelidir.

- Film etkinli ini planl biçimde uygulamal , gösterim öncesi, s ras ve sonras nda yap lacak çal malar ayr nt biçimde planlamal r.

Yukar daki aç klamalara ek olarak, ö renmeyle ilgili yap lan çal malar; rencilerin okuduklar n % 10’unu, duyduklar n % 20’sini, gördüklerinin % 30’unu, hem görüp hem duyduklar n % 50’sini, görüp, i itip ve söylediklerinin % 80’ini, görüp, i itip, dokunup ve söylediklerinin % 90’ ö rendiklerini göstermektedir(Büyükkaragöz ve Çivi,1999: 49). Ba ka bir deyi le, ö rencilerde kal

ve istendik davran de ikliklerinin meydana getirilebilmesi için, ö retim teknolojileri aç ndan zengin aktif ö renme ortamlar haz rlanmal r(Demircio lu,2007: 78).

Bruner (2008: 63) filmleri ve k sa filmleri ö rencilere do rudan deneyim sunan araçlar de il, deneyimi dolayl sunan araçlar olarak görmü tür. Ona göre filmler,

renme-ö retme sürecini zenginle tiren araçlard r. Bruner(2008: 63-64); e itsel filmlerinin ö retmenin yerini almamas ve ö renciler için gerekli di er etkinliklere de yer b rakmas art yla bir olgu veya fikrin daha yak ndan tan nmas na rehberlik eden araçlar oldu u dü üncesindedir(Akba ,2011: 17).

Filmler ö rencilere bireyler, toplumlar ya da uluslarla ilgili tarihi, kültürel, co rafi, sosyal ve politik konular n ve bak aç lar n tan lmas nda önemli rol oynamaktad r(Kaya ve Çengelci, 2011: 118). renciler; tarih derslerinden ileriye dönük fazla yarar beklemediklerinden, tarih derslerini s ve monoton bir ders olarak alg lad klar ndan, ayn tarih konular n de ik ö renim basamaklar nda tekrar ndan dolay , tarih derslerine kar olumsuz tutum geli tirmi lerdir. Ö rencilerin tarih dersine ili kin tutumlar n ilkö retim be inci s ftan üniversiteye do ru gidildikçe daha çok olumsuzla görülmektedir(Safran, 1993). Bu olumsuz tutumlar n ortadan kald lmas gerekmektedir. Tarih ö retiminde film kullan derse bir canl k getirece i ve bu olumsuz tutumlar n bir dereceye kadar azalmas sa layabilece i dü ünülmektedir(Özta ,2008: 544).

Filmler iki temel özelli i nedeniyle bireyleri toplumsalla rma i levi görürler. Birinci özellik teknik yap yla bir filmin görüntü, hareket ve ses ö elerini bir arada kullan labilmesiyle çok fazla bilginin aktar labilmesine olanak vermesidir. Filmlerin toplumsalla rma bak ndan ikinci önemli özelli i sineman n ba ba na bir sanat olmas , sosyal olgular , dü ünceleri ve en önemlisi duygular aktarabilecek bir nitelik ta mas r. Bir ders kitab nda, sosyal olgu ve olaylar n bir film sahnesinde verildi i gibi ö renciye aktar lmas ve hissettirilmesi olanakl de ildir. Di er bir deyi le filmler, rencilerin gözünde soyut bilgileri ilgili tüm ö eleriyle bir bütünlük içinde canland rabilmekte ya da gerçek bir ya am yans tabilmektedir(Kaya ve Çengelci, 2011: 118)

Amerikal e itimci Edgar Dale, ya ant larla kavramlar n olu umu aras ndaki ili kilerden yararlanarak, hedef-davran lara eri tirecek ö renme ya ant lar n seçiminde ö retmen ve e itimcilere yard mc olmak amac yla “ya ant konisi” (bkz.

ekil-1) ad verdi i bir model geli tirmi tir(Özta , 2008: 544; Çilenti, 1979: 39; Yal n, 2006: 20).

ekil3.4.1. Ya ant Konisi

Dale’in geli tirmi oldu u ya ant konisinin dayand temel ilkeleri, Çilenti (1979: 40) u ekilde s ralam r:

- Ö renme i lemine kat lan duyu organlar n say ne kadar fazla ise o kadar iyi renir ve o kadar geç unuturuz.

- En iyi ö rendi imiz eyler, kendi kendimize -yaparak- ö rendi imiz eylerdir. - Ö rendi imiz eylerin ço unu gözlerimizin yard yla ö reniriz.

- En iyi ö retim, somuttan soyuta ve basitten karma a do ru gidenidir.

Genelde göze hitabeden araçlarla yap lacak ö retimde uyulmas faydal teknik prensipleri, tarih haritalar ndan da azamî fayda sa lamak amac yla göz önüne alabiliriz( im ek,2003:153). Buna göre(Bassing, 1955: 117);

- Araçlardan faydalanmada takip edilecek yol iyi planlanmal , - Ö rencileri daha önceden haz rlamal ,

- Konu önceden tespit edilmeli ve araç konuya uygun olmal , - Araca gerekli durumlarda ba vurmal ,

- Araçtan yeterince faydalanmal ,

- Araca kar ö rencilerin aktif bir tepki göstermesi sa lanmal , - Bütün s n görebilece i ekilde kullan lmal r.

retimden istenilen geri dönütün al nabilmesi için ö rencinin hemen hemen bütün duyu organlar na hitap edilmesi gerekir. Texas Üniversitesi’nde yap lan bir ara rmaya göre, zaman sabit tutularak insanlar; okuduklar n %10’unu, i ittiklerinin %20’sini, gördüklerinin %30’unu, hem görüp hem i ittiklerinin %50’sini, söylediklerinin %70’ini, yap p söylediklerinin %90’ hat rlamaktad rlar (Çilenti, 1979: 40). Bu ara rmada görüldü ü gibi ö retime ne kadar çok duyu organ kat rsa

renmenin kal da o oranda artmaktad r(Özta ,2008: 544).

Birkök(2008: 543-556) taraf ndan literatüre dayal çal mada ise filmlerin; kapsaml , karma k ve yo un bilgilerin geni kitlelere ula lmas nda etkili oldu u ifade edilmi tir. Whiteman(2009: 457-477) ise e itim amaçl belgesel filmlerin geni kitlelere ula ma ve kitle e itimi amac yla kullan labilece i görü ündedir(Akba ,2011: 18).

rencilere zengin ö renme ortamlar haz rlayabilecek araçlardan birisi filmlerdir. Filmler tarih derslerini daha basit ve ilginç hale getirmenin yan nda, rencilere geleneksel ö retim anlay yla kazand lmas mümkün olmayan pek çok niteli i kazand rabilecek araçlard r. Özellikle ça z insan n ihtiyaç duydu u ve üst düzey dü ünme becerileri olan sentez, analiz ve de erlendirme becerilerinin filmler arac yla ö rencilere kazand lmas mümkündür. Buna ilaveten ö renciler, filmle toplum aras ndaki çok yönlü ve karma k ili kileri analiz ederek pek çok ey

renebilirler. Filmin ne oldu u incelendi i zaman, sinemac kta filmin de ik tan mlar n yap ld görülmektedir. Bu tan mlarda film u ekillerde tarif edilmektedir; “Sinemac kta, bir oyunun bütününü ta yan erit veya eritlerin bütünü”, “Sinema makinesiyle gösterilen eser” (Eren vd. 1998: 504; Demircio lu,2007: 78).

itimde uzun süre çok ortaml ö retimin temelini ö retmen ve ders kitab olu turmu tur. Bugün ise ça da teknoloji imkânlar ndan e itimde yararlan lmas sebebiyle ö retmen-ders kitab ikilisinin yan s ra de ik kaynaklar s f içindeki çok ortaml ö retimin sa lanmas na yard mc olmaktad r. Bu kaynaklar genelde göze ve kula a hitap eden araçlar olmaktad r( can, 2011: 940).

Filmler, geçmi ten bugüne toplumlar n sosyal, ekonomik, politik ve kültürel yap lar yla alakal olup, ilgili olduklar konu, olay ve dönemin aynas konumundad rlar. Hareketli görüntüler olan filmler, haz rlan amaçlar na göre farkl nitelikler arz etmektedirler. Baz lar , var olan do rudan yans tmay hedeflerken, baz lar da izleyiciye belirli bir bak aç kazand rmak amac yla üretilmi lerdir. Ba ka bir deyi le sa kl olgulara dayal , ö rencilere bilimsel bilgileri aktarabilecek filmlerin yan nda, belirli bir ideoloji ve dünya görü ünü ö rencilere kazand rmay hedefleyen filmlerde bulunmaktad r. Filmlerin tarih dersleri bünyesinde kullan m sürecinde tart lmas gereken bir di er husus ise, bilim sanat ili kisidir. Sanat, dü ünce, durum ya da olaylar n estetik beceri ve dü gücü kullan larak ifade edilmesine yönelik yarat insan etkinli i olarak kar za ç kmaktad r. Bilim ise, var olan problem ve sorunlara, objektif bir anlay la deney ve gözleme dayal olarak çözüm getirmeye çal an bir u ra alan r. Bilim adam n dünyan n yasalar bulmaya ve var olan problemleri çözmeye çal rken dayand esas ile bir sanatç n eserini olu tururken dayand temel nokta yarat kt r(Demircio lu,2007: 78).

Filmlerin e itim ve ö retim etkinliklerindeki etkileri üzerine yap lan çal malar n özellikle ngiltere gibi Avrupa merkezli ülkeler olmak üzere, geçen yüzy n ilk çeyre ine kadar indi i bilinmektedir. Ülkemizde filmlerin tarih derslerinde kullan , tarih ö retmenlerinin film kullan yla ilgili beceri ve tutumlar ve ülkemizdeki okullar n film kullan na yönelik fiziki imkânlar yla ilgili detayl deneysel çal malara rastlan lmamaktad r. Buna kar n, ülkemizde gerçekle tirilen baz

edildi i görülmektedir. Safran’ n(2002) 1993 y nda Ankara’da 536 ö renci ve 80 tarih retmeniyle gerçekle tirdi i ortaö retim kurumlar nda tarih ö retiminin yap ve sorunlar isimli bir çal mada, tarih derslerinde filmlerin ne oranda kullan ld n ara ld görülmektedir. Bu ara rman n sonuçlar na göre, çal maya kat lan tarih retmenlerinin %97,5’ unun derslerinde hiç film kullanmad klar ve geri kalan % 2,5’ unun ise, ara s ra film kulland klar anla lmaktad r(Safran, 2002: 73-79).

retmenler, tarihî filmleri ya da yap mlar objektif ve do ru bir biçimde kritik olarak analiz etmek için gerekli yetenekleri geli tirmek amac yla ö renciler için derslerinin birkaç saatlik bölümünü ay rmal r. Bunu yaparken, popüler film ve televizyon yap mlar n tarihî gerçekleri nas l manipüle edebilece i, önem derecesini nas l azaltabilece i konusunda ö renciler bilinçlendirilmeli ve ö rencilerin filmlerdeki görüntüleri nas l sorgulayaca gösterilmelidir. Bir filmde kullan lan müzi in ya da ses efektlerinin nas l önyarg lar ve yanl de erlendirmelere sebep olabilece i ya da yap mc lar n imkânlar ve kendi film yap m ortamlar kullanarak nas l tarihî bir olay gerçekçi gösterebilece i, tarihî konulara ili kin sorular gerçekçi sahnelerle nas l ayd nlatabilece i gösterilmelidir(O’Connor, 1987: 4-5; Özta ,2008: 546).

Ülkemizde tarih ö retiminde filmlerin kullan na yönelik ö retmen ve ö renci görü lerini içeren di er bir çal ma Körber Vakf taraf ndan 1995 y nda gerçekle tirilmi tir. Uluslararas bir proje çerçevesinde yürütülen bu çal maya ülkemizden 35 tarih ö retmeni ve 1229 ö renci kat lm olup, çal man n tarih retiminde filmlerin yeriyle ilgili sonuçlar a daki gibidir. Ara rmada ö rencilere tarih derslerinin nas l verildi ine yönelik bir soru sorulmu tur. Ö rencilerin vermi olduklar cevaplar incelendi i zaman, tarih derslerinde film izleme oran n dü ük oldu u görülmü tür.

Ba ka bir soruda ö rencilere tarih ders içi ve ders d sunum araçlar n güvenirlili i ve keyif vericili i sorulmu tur. Verilen cevaplarda tarihsel filmler keyif vericilik aç ndan birinci s rada gösterilmi tir. Ba ka bir deyi le ö renciler, ders kitab , tarihi roman, ö retmen ve di er yeti kinlerin anlatmas , müze ve tarihi alanlar n ziyareti gibi ders içi ve ders d sunum araçlar aras nda keyif vericilik aç ndan filmleri ilk raya yerle tirmi lerdir. Ülkemizde filmlerin tarih ö retiminde kullan na yönelik

yap lan deneye dayal çal malar n neticesinde, bu araçlar n tarih derslerinde istenilen seviyede kullan lmad klar görülmektedir(Tekeli,1998; Demircio lu,2007: 78).