Ders Kitaplar ndan Kaynaklanan Sorunlar

Ders kitab , ö renme-ö retme araçlar n en eskisi, en çok bilineni ve en çok kullan lan r. Ders kitaplar h zla de en ve geli en modern araç gereçlere kar n itimde temel olma ve önemli yerini koruma özelli ini ta maktad r. Ders kitab n farkl tan mlar vard r. Milli E itim Bakanl Ders Kitaplar Yönetme i’nde “Her tür derecedeki yayg n ve örgün e itim kurumlar nda kullan lacak olan, konular ö retim programlar do rultusunda haz rlanm bas eser” olarak tan mlanmaktad r(Bulut,2008: 14).

Tarih ö retiminin do rudan do ruya ili kili oldu u ö elerden biri ku kusuz tarihin kendisidir. Tarih ad verilen karma k olguyu, esas nda tarih kitaplar ndaki tarihsel bilgi sembolize etmekte ve ö retim süreci bu sembolik metinlerin üzerinde çal arak yürütülmektedir. Ö retim sürecinin biraz daha zenginle tirilmesi durumunda e ko ulan semboller de farkl la makta ve zenginle mekte ama yine ö rencilerin bu semboller üzerinde çal malar ve onlardan kendi becerilerini i e ko arak bir anlam karmalar beklenmektedir (Safran, 2010).Tarih ö retimi tarihin sembollerinin okunabilmesine ba r(Köksal,2010:116).

Ders kitaplar n ö renciler üzerinde büyük bir etkisi vard r. “Okuyucu genç ve alg lamaya aç kt r; toplumun bütününce kabul edilmi s rlamalar çerçevesinde okul kitab n içeri ini ö renir(Kaya,2010: 353).

Türkiye'de tarih ders kitaplar hakk nda yap lan çal nmalarda ezbercilikten, bilgi yo unlu undan, tek yanl ideolojik yakla mlardan yak lmaktad r. Ders kitaplar na al nacak konular n seçimi ve miktar çok önemlidir. Hiçbir tarih ders program her tarih dönemini ba tan sona ele alamaz; seçim yapmak kaç lmazd r. Müfredat kapsam na al nacak konular n seçilmesinde, uygulanan k staslara ele tirel bir gözle bakmada yarar vard r. Bu k staslar yaln zca nelerin ö retilece i de il, bunlar n niçin ve nas l

retilmesi gerekti ini de belirler. Bu sorunlar müfredat haz rlayanlar , ders kitab yazarlar , tarih ö retmenlerini do rudan ilgilendirmektedir(Kazak,2009: 29).

Ders kitab , ö renciler için haz rlanm , ayn zamanda ö retmenlerinde faydaland ö retim faaliyetlerinin önemli araçlar ndan biridir. E itim sürecinde kullan lan farkl ö retim araçlar aras nda ders kitab , ö retmenlerin en temel ö retim

lavuzudur (Dönmez, 2003: 92). Ders kitab Cemalo lu taraf ndan: “Bilgileri retmeye yarayan, ö rencilerin ö renmelerine yard m eden, kolaydan zora uzanan ve programl metinlerden olu an teknik bir eser” olarak ifade edilmi tir (Cemalo lu, 2003: 2; Berk, 2008: 18).

Ders kitaplar , en kolay ula labilen, en i levsel ve en s k ba vurulan e itim araç gereçlerinden biri oldu undan okulda ö rencinin do rudan ili ki kurabildi i bilgi ve kültür kayna n da en temel araçlar ndan biridir. Ders kitaplar n ö renciye hedef- davran lar kazand rma, k lavuz olma, ö rencinin haz r bulunu lu unu art rma, ki ili ini geli tirme ve kültürünü artt rma gibi i levleri vard r(Bulut,2008: 14).

Türkiye’de yak n zamanda kapsaml bir müfredat reformu gerçekle tirildi. 2004 nda ba layan çal malarla ö retim programlar yenilendi. Davran yakla m terk edildi, yap land rmac yakla ma göre yeni ders kitaplar yazd ld . Mevcut programlar sanayi toplumuna göre haz rlanm r. Oysa 21. yüzy l bilgi toplumudur. Dolay yla müfredat reformu Türkiye’yi bilgi toplumuna göre haz rlamak için yap lm r. MEB’e göre yeni müfredat n bir referans noktas da Avrupa Birli i (AB) normlar r. Buna göre AB ülkeleri ile kar la ld nda, Türkiye okulla madan okuma yazma oranlar na kadar birçok alanda geride kalm r. Dolay yla yeni müfredat n bir amac da AB normlar na ula mak, ça yakalamakt r (TTKB 2009).

Bu çerçevede yap lan reform ile baz önemli ad mlar n at ld kabul etmek gerekir. Örne in ilk kez ö retmen k lavuzlar n ve ö renci çal ma kitaplar n yazd lm olmas önemlidir. Her ne kadar ders kitaplar yazarlar taraf ndan tam olarak yans lamasa da, baz ö retim programlar na “kal p yarg lar fark etme” gibi baz kazan mlar konulmu tur. Toplumsal cinsiyet e itli ini ifade etmek için “ütü yapan erkek” resimleri yer almaya ba lam r(Çay r,2010: 28-29).

Ders kitaplar da e itim programlar n temel ö esidir. Ders kitaplar ö renme retme süreci içinde, planl e itim uygulamalar nda ö rencilerin neler ö renece ini, retmenlerin neler ö retece ini etkileyen bir rehberdir. Ö retimde, ö retmenin özelliklerini daha iyi kullanmas na, ö rencilerinde ö retmenin anlatt klar istedikleri zaman ve mekânda, istedikleri miktarda tekrar etmesine olanak sa layan bir ders arac r. Ders kitab tüm ö eleriyle ö retimin hedeflerini gerçekle tirmeyi amaçlar. rencilerin toplumda her yönüyle söz sahibi olabilecek bir tak m özelliklerle donat lmas onlara sunulacak kaliteli e itim ve kaliteli ders kitaplar sayesinde olur (Büyükalan, 2003: 99).

Ders kitaplar n ö renme-ö retme süreçlerindeki yararlar öyle ralanabilir(Tosuno lu ve di erleri,2000: 77-78):

- Ders kitab sözlü anlat mda aç k kalan bo luklar n doldurulmas sa lar. - Ö retmene k lavuzluk eder.

- Ders kitab , e itim program n amaçlar na en k sa yoldan ula lmas na yard m eder.

- Ders kitab s ftaki ileti imin ortak arac r.

Ders kitaplar n ekil aç ndan üzerinde önemle durulmas gereken özelliklerinden biriside fiziksel yap r. Fiziksel yap n temel ö eleri; kullan lan malzeme, kitab n ebad , a rl , kapa , bask , forma say ve ciltlemesidir. Bu ö eler okulda ve okul d nda kitab n uzun süre kullan labilmesine ve saklanabilmesine olanak sa lar. Ö rencinin ilgisini çeken, kolay ta nabilen, bask düzgün olan ders kitab kullan olarak ifade edilebilir(Berk,2008: 22).

Ders kitaplar nda bulunan baz bölümler aran lanlar n bulunmas na, güdülenmeye ve de erlendirmeye yard mc olacakt r. Bu bölümler; içindekiler, kronoloji, sözlük, kaynaklar, ünitenin konular , hedef ifadeleri, haz rl k çal malar , ara sorular, ünite sonu de erlendirme sorular , özet, proje, indeks, semboller, tablo ve

ekiller listesidir. Bunlara ek olarak Atatürk Portresi, stiklal Mar , Bayrak, Gençli e Hitabe, Türkiye Haritas bölümleri de ö rencilere vatanda k becerileri kazand rmak amac yla ders kitaplar nda bulundurulmas gereken bölümlerdir (K ç ve Seven, 2005: 118-158; Berk,2008: 22). Ancak bu belirtilen özelliklerin bulunmamas veya eksikli i ders kitab n iyi bir ders kitab olma özelli ini ta mas engelleyecektir.

Yukar da belirtildi i gibi bütün ders kitaplar ilgili oldu u program do rultusunda haz rland ndan program n tüm özellikleri ders kitab na da yans maktad r. Programda olu an eksiklik ve yanl klar ders kitab da etkilemektedir. Ders kitaplar ülkemizde Talim Terbiye Kurulu’nun onay ndan geçerek haz rlanmakta, bu yönüyle ders kitaplar nda biçim ve içerik yönünden belli bir standart sa lanmak hedeflenmektedir. Bu durum birtak m olumlu durumlar ortaya ç karsa da, retmen ve ders kitab yazarlar n yarat olumsuz etkiledi i yönünde ele tirilmektedir(Dönmez, 2003: 92-94).

Tarihte genel olarak sözel ve soyut sembollerin kullan lmas , ö retim etkinli inin azalmas nda, hat rlanma düzeyinin dü ük olmas nda olumsuz bir faktör olarak kar za ç kmaktad r. Tarih derslerinin tüm ö retim kademelerinde “s ve anla lmas zor bir ders” olarak alg lanmas n ya da “ezber dersi” olarak anla lmas n nedenlerinden biriside budur (Özdemir, 2006: 13). Burada kitab n görsel tasar m özellikleri ön plana ç kmaktad r. Görsel tasar m ö eleri; renk, ekil, resim, grafik ve di er ö retim araçlar n kitap içerisinde sunulu eklini ifade etmektedir. Ders kitaplar n hedefler, içerik, ö renme-ö retme süreci yönünden ne kadar iyi haz rlanm olursa olsun görsel tasar m aç ndan desteklenmedi i sürece i levini etkin olarak yerine getirmedi i söylenebilir. Dolay yla ders kitaplar nda kullan lan görsel malzemeler konuyla do rudan ilgili olmal , foto raf yerine resimleme tercih edilmelidir. Ayn zamanda renk, k ve çizgi gibi elemanlar do ru ve görsel yap destekler nitelikte olmal r (Cemalo lu, 2003: 16). yi bir ders kitab nda tasar m ilkeleri de uygun bir ekilde yerle tirilmelidir. Bu nitelikte olan bir ders kitab n ö rencinin dikkatini

Tarih ders kitaplar n içerik ve biçim aç ndan ö rencilerin beklenti ve ihtiyaçlar na cevap vermemesi, kitaplarda ö rencilerin seviyesine ve alg lama düzeyine uygun olmayan ifadelerin yer almas , ders kitaplar n s k s k de tirilmesi gibi sorunlar en belli ba sorunlard r.

rencilerin önüne Edirne’den Van’a kadar tek bir tarih kitab ya da içerikleri ayn birçok tarih kitab n konmas da önemli bir yanl kt r. Tarih konular n tek tip ders kitaplar yerine, Milli E itim Bakanl nca onaylanan tarihsel öykülerin, yerel tarih konular n yer ald küçük kitapç klar n say lar ço alt lmal ve her yörede bunlardan istenilen say da, çevreye uyumlu olanlar n seçilip okutulmas na izin verilmelidir. Sonuç olarak bunlar n tümünün ya da her birinin ulusal tarih bilincini, bar , ho görüyü, ülke ve ulus bütünlü ünü, demokrasiyi i leyen ö elerden örülmü olmalar önemlidir (Sakao lu, 1998: 150).

Tüm bu sorunlar n yan nda, geçmi te var olan ülkelerin s rlar içerisinde yöneticilerden ba ka insanlar n ya am yormu hissini uyand racak tek boyutlu bir padi ah tarihi, geçmi te ya am insanlar n sadece sava klar izlenimini veren ve sava kültürünü kutsayan bir sava lar dizisi halini alm program, tarih ad alt nda ö rencilere sunulmaktad r. Bu çerçevede tarih e itimi, ya am içerisinde neden gerekli oldu u ve nas l kullan laca na yönelik tatmin edici gerekçelerin bulunmad bir bilgi y niteli indedir. Tarih ders kitaplar nda kar la z ciddi yan lg lardan birisi kronoloji

rencilerin zevk alarak tarih olaylar kendi hayal ve alg lama dünyalar nda istedikleri yere oturtmalar bu sebeple çok güçtür. Örne in, ilkokul ö rencilerinden zaman eridi üzerinde ilk ça , orta ça ve yeniça n ba lama ve biti lerini göstermeleri ve bunlar kavramalar istenir. Bu, ça lar n ba lamas ve biti lerinin birer süreç de il, anl k bir olay oldu u dü üncesine kap lmalar na sebep olur (Sakao lu, 1998: 99).

Ders kitaplar ndaki önemli sorunlardan bir di eri de kavramlar ve kavram retimidir. Ö rencilerin seviyesine uygun olmayan ve örneklerle aç klanmayan kavramlar, ö rencilerin derse olan bak aç daha da daraltmaktad r. Bu sebeple kavramlar n yerinde kullan lmas , kavramlar n anlat n zenginle tirilmesi ve kolayla lmas gerekmektedir(Berk,2008: 60).

Tüm bu sorunlara ra men ö retim faaliyetlerinin temel araçlar ndan birisi olma özelli ini geçmi te oldu u gibi günümüzde de koruyan ders kitaplar n, e itim-

retimde etkili olmas n nedenleri;

- Ö retim program yla örtü mesi,

- çeri inin tüm ö rencileri birle tirici bir özelli e sahip olmas , - Kolay elde edilmesi ve kullan lmas ,

- Farkl duyu organlar na hitap edebilme özelli ine sahip olmas ,

- Ö rencilerin okul d nda da faydalanabilece i bir eser olmas , olarak s ralanabilir.

Ders kitaplar ö rencilere bilimsel dü ünme, tutum ve davran lar kazand rmaya yönelik özelliklerle donat lm r. Ö retim araçlar içinde en çok ders kitaplar n kullan lmas , onun ö retimdeki rolünü büyük oranda artt rmaktad r(Berk, 2008: 19) Ders kitaplar n ö retimdeki rolü ise u ekilde özetlenmektedir;

- S fta ö retim arac olarak en çok ders kitaplar kullan lmaktad r. - Kitab n içeri i ö retimi önemli ölçüde etkilemektedir.

- Okullardaki fiziki eksiklikler, ders kitab n ö retim arac olarak seçilmesinde etkili olmaktad r (Büyükalan, 2003:101).

Avrupa’da ulusal ve bölgesel tarih ö retmenleri birlikleri iyi bir ders kitab n sahip olmas gereken esaslar u ekilde listelemi tir.

yi Bir ders Kitab Nas l Olmal r?

- S rlar zorlay olmal r. - Aktif ve yarat olmal r.

- Akademik ve e itsel anlamda en yeni olmal r. - Çok yönlü/ ço ul perspektifli olmal r.

- Ya grubuna ve yeteneklere uygun olmal r.

- Çekici olmal r.

- Yard mc malzemelerle, bili im ve ileti im teknolojisiyle ba lant olmal r. - Dersler aras ortak çal malara imkân tan mal r( Köymen, 2003: 211-212).

Ayn soruya Dönmez taraf ndan verilen cevaplar ise öyledir;

- Kesin yan tlar içerdi i iddias nda olmamal r.

- Ö rencilerin ele tirel dü ünme becerilerini geli tirici özelli e sahip olmal r. - Ba ms z ö renme yetene ini peki tirmelidir.

- Geçmi e yönelik yorumlar nesnel bir bak aç yla sunmal r. - Çok perspektifli kaynaklardan yararlanmal r.

- Ön yarg ve kli elere kar koymal r.

- Ö rencilerin yaparak ve ya ayarak ö renmelerine yard mc olmal r. - Ö renci beceri ve davran lar n geli mesine katk sa lamal r - Ö rencilerin ki isel geli imine katk sa lamal r.

- Çe itli ödev, görev etkinlikleri içermelidir.

- Konular n sunumunda yard mc unsur olan görsel malzemeler fonksiyonel ve kaynak niteli inde olmal r (Dönmez, 2003: 93).

yi bir tarih ders kitab ayr ca u fonksiyonlar yerine getirmelidir;

-Bilgi kayna olma, di er bir deyi le milli müfredat uygulamaya koyarak, onu derinle tirip geli tirir, e itimin içeri inin, tarih bilgilerinin yenilenmesiyle yeniden olu mas sa layarak aç klay bir rol oynar.

- Tarih bilgilerinin sistemlile tirilmesini ve belirli bir s raya göre verilmesini sa lar. - Gözetimcilik görevi yapar, ö retimi kolayla p peki tirerek tarih e itiminin bilimsel ve pedagojik amaçlar yerine getirir.

2.4.4- E itim Ö retim Ortam ndan Kaynaklanan Sorunlar

Nitelikli insan gücünün yeti tirilmesinde ve bireylerin zihinsel ve devinsel kabiliyetlerinin geli tirilmesinde genel olarak e itim sistemi, özel olarak da e itim

kurumlan bireylere uygun ö retim ortam sa lamak durumundad r. E itim ortamlar ; retme- ö renme etkinliklerinin meydana geldi i çevre ve bu çevre içindeki tüm itim araçlar n içerdi i gibi araç ö esinin ötesinde fizik mekân ve fizik mekân içinde özel donan m unsurlar da ihtiva eden bir anlam ta maktad r. E itim ortamlar

retme-ö renme süreçlerinde bilgi iletme i leminin meydana geldi i, ö rencinin konu ile etkile imde bulundu u personel, araç gereç, tesis ve organizasyon ö elerinden olu maktad r(Hali,2003: 44).

flar n a kalabal k olu u, okullar n alt yap eksiklikleri, e itim araç ve gereçlerinin yetersizli i gibi eksikliklerdir. Birçok okulda harita odalar n dahi olmay , tarih derslerinde çoklu ortam destekli e itime yönelik alt yap çal malar n yetersizli i, her okulda asl nda olmas gereken Tarih ve Sosyal Bilgiler s flar n düzenlenememesi gibi sorunlar da bu sorununu içerisinde s ralanabilir. Ayr ca

retmenlerin sadece s f ortamlar na ba kalmayarak müze ve alan gezileri yapmas ve tarih ö retimindeki yeni yakla mlar kullanarak yeni e itim ortamlar olu turmalar da Tarih ve Sosyal Bilgiler derslerinde daha kal ö retim gerçekle tirebilecekleri de göz ard edilmemelidir.

Tarih ö retmeni, tarih konular n ö retiminde, ö retilecek konulara göre s düzenlemesi gereklidir(oturma düzeni, bireysel çal ma kö eleri vb.). S f disiplinini sa lama, tarih konular na uygun araç gereç haz rl ve kullan , aktif ders plân haz rlama, okul d gezi ve aktivitelerin plânlanmas ve düzenlenmesi gibi tarih

retmenine mesle ini uygulamada kolayl k sa layacak organizasyonu sa lamal r(Jenkins, 1985 akt. Karaba ,2002: 213).

Unutulmamal r ki, hangi yöntem kullan rsa kullan ls n öncelikle, demokratik bir s f ortam yarat lmal , ö rencinin kat sa lanmal ve insan bütünlü ü dikkate al narak, sunular n vurgusu güçlü, kurgusu tam ve etkisi yüksek tutulmal , görsellik ön plana ç kar larak, beyne, göze, kula a ve kalbe hitap edilebilmelidir(Özdemir,2004: 322).

Tarih ö retiminin ba ar bir ekilde yap labilmesi için haz rlanacak bir tarih nda;

Teknolojik alt yap ve donan m (Bilgisayar, projeksiyon, internet, tepegöz), Uygun tahta sistemi,

Çok amaçl duvar panolar , Harita Ar ivi,

Film Ar ivi, Resim Ar ivi,

Görsel kan tlar (para, kur un vb.), Yaz kan tlar,

Tarih kitaplar ndan olu an bir kütüphane, Uygun kland rman n bulunmas gerekir.

3. BÖLÜM