Tarih Öğretiminin Amaçları

Tarih dersinin amaçları 1926 yılı Millî Eğitim programında; “çocuklara Türk milletinin mazisi hakkında bilgiler verip onlarda millî Ģuur uyandırmak; bugünkü medeniyetin uzun bir mazinin ürünü olduğunu anlatmak; büyük Ģahısların hayat ve hareketleri tasvir edilerek çocuklara model olabilecek örnekler göstermek” Ģeklinde belirtilmiĢtir. Sungu‟ya göre (1927); tarih kitapları ile tarih öğretmenleri, eski olayları boĢ yere isim ve tarih kalabalığı arasında geliĢigüzel sıralamak ve çocukların zihinlerini tarihin karıĢık bir “ambar defteri” haline getirmek alıĢkanlığından vazgeçmedikçe tarih derslerinden beklediğimiz amaçları elde etmeye imkân yoktur (Ata, 2002a). Atatürk ise; “YetiĢecek çocuklarımıza ve gençlerimize, görecekleri tahsilin hududu ne olursa olsun, en evvel ve her Ģeyden evvel, Türkiye‟nin istikbaline, kendi benliğine ve an‟anat-ı millîyesine düĢman olan bütün anâsırla mücadele etmek lüzumu öğretilmelidir.” (Yuvalı, 1990, s. 254) diyerek Tarih öğretimine özel bir önem verilmesi gerektiğini dile getirmiĢtir. Tarih öğretimin amaçlarını MEB (1987) daha kapsamlı olarak;

 Tarih boyunca kurulmuĢ büyük medeniyetler, insanlığa hizmet etmiĢ milletler ve devlet adamları hakkında genel bir tarih kültürü kazandırırken, Türk tarihine, kültür ve medeniyetine geniĢ ölçüde yer vererek, Türk milletinin dünya tarihindeki

önemini, milletler ailesi içindeki Ģerefli geçmiĢini ve yerini, insanlığa yaptığı hizmetleri, dünya kültür ve medeniyetinin geliĢmesindeki büyük payını öğretip kavratmak, onların milli duygularını daha bilinçli ve köklü kılmak,

 Türk milletinin zeka ve kabiliyetini, çalıĢkanlığını, ilim ve sanatseverliğini, estetik zevkini, insanlık duygusunun yüceliğini benimsetmek ve bu üstün özelliklerin davranıĢ haline gelmesini sağlamak,

 Tarihte büyük medeniyetler kurmuĢ, köklü bir geçmiĢe sahip büyük bir milletin evladı olduklarının sorumluluğunu duyurmak; gelecek için ümit ve güven vererek Türk milletine, dünya milletleri içinde layık olduğu yeri sağlama ve Atatürk'ün direktifleri uyarınca "Millî kültürümüzü muâsır medeniyet seviyesinin üstüne çıkarma" yolunda durmadan çalıĢmaları, sürekli bir çaba göstermeleri ve bu uğurda her fedakârlığı göze alabilmeleri gerektiği bilincini vermek,

 Bugünü daha iyi değerlendirebilmeleri için geçmiĢ çağlardaki sosyal ekonomik ve siyasi olayların sebepleri ve sonuçları üzerinde, günümüzle kıyaslama yaparak düĢünme, araĢtırma ve muhakeme etme yeteneğini geliĢtirmek,

 Atatürk'ün, "Yurtta Sulh, Cihanda Sulh" ilkesinin ve devletimizin bağımsızlığının; ancak yurt ve millet bütünlüğümüzün bozulmasına fırsat vermemek ve güçlü olmakla devam ettirilebileceği gerçeğini kavratmak,

 Tarihi olaylara yön veren kiĢilerin, yerinde ve zamanında gösterdikleri uzak görüĢlülük, yüksek kavrayıĢ, cesaret, fedakârlık ve kahramanlıkları veya uzağı göremeyiĢleri ve bilinçsiz davranıĢları sebebiyle olayların ve tarihin akıĢını nasıl etkilediklerini göstermek,

 Toplumu yönlendiren Atatürk ve diğer Türk büyüklerinin sadece millî değil, evrensel yönlerini de kavratmak ve takdir ettirmek; milletimize düĢen insanlık görevleri bulunduğunu belirtmek ve onlarda insanlığa sevgi, saygı ve hizmet verme duygusunu uyandırmak,

 Millî bağımsızlığımızın ve demokrasinin değerini kavratmak; yurt ve millet bütünlüğümüzü koruma, millî çıkarlarımızı ve demokrasiyi üstün tutma bilincini ve davranıĢını kazandırmak,

 GeçmiĢle içinde bulunduğumuz zaman arasında bağlantı kurdurup gün geçtikçe daha da çoğalarak karmaĢık hale gelen yurt ve dünya sorunlarını iyi değerlendiren,

sorunlar yaratmak yerine sağduyu ile hareket ederek onlara, çözüm getirebilen; millî, manevi ve maddi değerlerimize yürekten bağlı bir kiĢilik kazandırmak Ģeklinde belirlemiĢtir.

Tunçay‟a göre Tarih eğitimin amaçları (1977, s. 283-284):

 Çocuğun geçmiĢi ve bugünü anlamasına yardımcı olmak,

 Onda, bütün insan etkinliklerine karĢı bir duygudaĢlık uyandırmak, böylelikle yetiĢmesinin ufuklarını da geniĢletmek,

 Kendisini zaman boyutunun, sürekli akıĢı içinde görmesini sağlamak,

 Ġnsan soyunun bir üyesi sıfatıyla, geçmiĢe neler borçlu olduğunu ve geleceğe karĢı ödevlerini -bilinç ve misyonunu- kavratmak,

 Evrenin hep böyle olagelmediğini anlamasını ve geçmiĢ deneylerin çeĢitliliğine bakarak, gelecekte de geniĢ olanaklar bulunduğunu düĢünmesine yol açmak,

 Olayları neden ve sonuçlarıyla birlikte görüp açıklamaya alıĢtırmak; görünüĢte ve gerçek nedenleri ayırmayı -bu arada, siyasal geliĢmelerin toplumsal tabanlarını araĢtırmayı- öğretmek; dolayısıyla kafaca oluĢumuna yardımcı olmak,

 Toplum-birey iliĢkisini -doğru örneklerle- kavramasına; asıl amacın gerçekten özgür kiĢiler yaratmak olduğunu; fakat bu amaca ancak iyi kurulmuĢ, adil bir ortamda eriĢilebileceğini anlamasına yardım etmek,

 Yüksek insan değerlerini benimsemesine çalıĢmak, dünyanın neresinde, ne zaman, kime karĢı haksızlık yapılmıĢsa, kendisine yapılmıĢçasına ona isyan etmesini, her kim değerli bir iĢ yapmıĢ, insanlığa bir Ģey katmıĢsa, ona gönülce bir yakınlık duymasını sağlamaktır.

Dewey'e göre tarih öğretmekten maksat, çocuğa sosyal hayatın değerini sezdirmek, insanları birlikte harekete getiren kuvvetleri buldurmak ve fertlerin bu umumi faaliyet içindeki rollerini göstermektir (Köstüklü, 1999, s. 18-19). Köstüklü‟ ye göre (1999), tarih öğretiminin genel amaçları, öğrencinin geçmiĢe alâkasını çekmek, öğrencinin diğer ülkeleri ve kültürleri bilmesine, anlamasına katkıda bulunmak, geçmiĢin ıĢığında günümüzü anlamak, müfredatın diğer alanlarını zenginleĢtirmek, disiplinli çalıĢma ile zihni eğitmek, öğrencileri yetiĢkin hayata hazırlamak, öğrencinin kimlik duygusunun geliĢimine katkıda bulunmaktır.

Tarih öğretimin amacı, zihinsel becerileri ön plâna çıkararak, bireylerin kendilerine ve çevrelerine karĢı olumlu tutumlar geliĢtirmiĢ kiĢiler olarak yetiĢtirilmelerini sağlamaktır. Günümüzde bireyleri kendi ulusal değerleri yanında evrensel değerlere sahip bir biçimde eğiterek barıĢın egemen olduğu bir dünya yaratmak, tarih öğretiminden beklenen en önemli sonuç olmuĢtur. Bu yaklaĢım, gençlere tarih bilgisinin yanı sıra eleĢtirel düĢünme ve araĢtırma becerisi ile geçmiĢi değiĢik açılardan görebilme yeteneği kazandırmayı hedeflemektedir (Özalp, 2000, s. 4-5).

Bir baĢka ifadeyle Tarih öğretimi; öğrencileri tarihsel konulara ilgi duymaya, kendi ülkeleri ve dünya hakkındaki önemli konuları öğrenmeye, kronoloji bilgisini geliĢtirmeye, geçmiĢin günümüzden farklı olduğunu, geçmiĢteki insanların bizimkinden farklı değer ve tutumlara sahip olabileceğini anlamaya, tarihsel gerçekleri ve bunların yorumlarını ayırt etmeye, olayların birçok sebeplerden kaynaklandığını anlamaya, değiĢim ve sürekliliğin anlamını kavrama amaçlarını taĢımaktadır (Dilek, 2002, s. 35-36).