Tarih Öğretiminde Materyal Kullanımı

Tarih dersinin amaçlarını gerçekleĢtirebilmesi için var olan değiĢkenlerden biri de, ders konularının iĢlenmesinde kullanılan materyallerdir. Tarih öğretirken farklı materyallerden ve eĢyalardan yararlanmak çağdaĢ tarih öğretiminin ayrılmaz bir parçasıdır (Güven, 2014, s. 3). Öğrencilerde amaçlanan bilgi, beceri, tutum ve değerleri geliĢtirmede kullanılan tüm araç-gereç ve kaynaklar öğretim materyalleri kapsamına girer. Öğretim materyalleri öğretme-öğrenme sürecinde kullanılan öğelerdendir (Cemaloğlu, 2003, s. 1-2; Yalın, 1999, s. 1-3). Dersin gerçekleĢtirilmesi için gerekli olan özel araçlardır (Hesapçıoğlu, 1994, s. 287).

Materyaller, öğretimin (ilk, orta, lise, üniversite) her basamağında müfredatlara göre hazırlanır. Öğretimin her kademesinde öğrencilerin Tarih dersinden azami Ģekilde faydalanmaları, birden çok öğretim stratejisi; teknik ve araç gereci kullanmakla sağlanabilir. Çünkü “en iyi budur” denilebilecek bir araç-gereç, öğretim yöntem-tekniğinin olmadığı ortadadır (ġimĢek, 2003, s. 142-143). Öğretimin seviyesine hitap etmeyen materyaller öğrenmeyi gerçekleĢtiremez. Pekgöz ve Hancılar‟a göre “öğretim materyalleri ile öğrenme, hem daha çabuk olmakta hem de öğrenilenler daha uzun süre hatırda

kalmaktadır”. Ancak istenilen verimi elde etmek için bu materyalleri uygun zamanda kullanmak, materyalin kullanılması için gerekli bilgi ve beceriye sahip olmak gerekir. Öğretim materyallerinin etkili olabilmesi için materyallerin konu alanına, öğrencinin özelliklerine ve kazandırılmak istenen davranıĢa uygun olarak seçilmesi ve öğretmenler tarafından iyi kullanılması önem taĢır. Öğretim hedefleri, öğretim yöntemi, öğrenci özellikleri, öğretim ortamı, araçların özellikleri, gereçlerin tasarım özellikleri, öğretmenlerin tutumları, becerileri ve maliyet, zaman, elde edebilme gibi faktörler, öğretim araç-gereçlerinin seçimini etkiler (Durulap, 2006, s. 40-41; Güngördü, 2003; Yalın, 1999, s. 73-75).

Öğretim materyalleri yönelik oldukları duyu organlarına göre: görsel, iĢitsel, görsel-iĢitsel olmak üzere üç grupta toplanabilir. Bu materyaller sunulan kapsamın daha anlamlı olmasına, öğrencilerin kavram, olgu ve bilgileri daha kolay kavramalarına ve öğrencilerin güdülenmelerine yardımcı olurlar (Fidan ve Erden, 1996, s. 193). Ġyi bir öğretmen, ders plânını hazırlarken vereceği dersle ilgili görsel ve iĢitsel araçlarını da önceden hazırlamalı, bu araçları nerede, nasıl uygulayacağını çok iyi plânlamalıdır (Ö. Demirel, 2002, s. 78). Brooks, Aris, ve Perry (1993, s. 102-103), tarihçinin kullandığı materyalleri aĢağıda belirtildiği gibi, sözlü, yazılı, görsel, arkeolojik, fiziksel, coğrafi ve diğer materyaller Ģeklinde sınıflamıĢlardır (Fidan ve Erden, 1996, s. 187-192, Okan, 2004).

 Sözlü Materyaller: Yer isimleri, mitler, masallar, kahramanlık hikâyeleri,

kronikler, hatıratlar ve görüĢmeler, maniler, Ģiirler, Ģarkılar, halk hikâyeleri, kaset, bant ve plak kayıtlan, röportajlardır.

 Yazılı Materyaller: Mektuplar, belgeler, raporlar, hesap pusulaları ve faturalar,

tutanaklar, ticari kayıtlar, tapular, senetler siciller, resmi yazıĢmalar, kanun metinleri, posterler, kataloglar, günlükler, seyir defterleri, fermanlar, buyruklar, haritalar, planlar, nüfus kayıtları, broĢürler, gazeteler, dergiler, afiĢler, kitaplar, istatistikler, yıllıklar, envanterler, belediye kayıtları, meclis tutanakları, hükümet kayıtları, yazıĢmalar, emlak kayıtları, kiĢisel dokümanlar, dini kitaplar ve kâğıtlar, hatıratlar, edebi metinler, bilimsel ve matematiksel hesaplamalar ve kayıtlar, biyografiler, otobiyografiler, kronikler ve tarihçeler, paralar, madalyalar, taĢ yazıtlar, binaların, kapıların, duvarların, anıtların üstündeki yazılar, kitabeler vb. birer yazılı materyaldir. (Kâğıt, kumaĢ, taĢ, tahta, papirüs, deri, metal, parĢömen, disket, üzerine yazılmıĢ, kazınmıĢ, basılmıĢ tüm kanıtlar). Burada bahsi geçen

okumasına ve bağımsız çalıĢmasına olanak sağlamasıdır. Bu nedenle yazılı materyaller zor ve karmaĢık bilgilerin kazandırılmasında etkili bir biçimde kullanılabilir. TaĢınabilir olması, göreceli olarak, diğer materyallere göre ucuz olması yazılı materyallerin diğer avantajıdır (Candan, 2003, s. 36).

 Görsel Materyaller: Dekorasyonlar, heykeller, resimler, çizimler, mühürler,

paralar, oymalar, baskılar, süslemeler, iĢlemeler kumaĢlar, fotoğraflar, karikatürler, filmler, haritalar, planlar, uydu ve hava fotoğrafları kısaca görsellik içeren tüm materyallerdir.

 Arkeolojik Materyaller: YıkılmıĢ, yanmıĢ tarihî binalar, mekânlar, araç-gereç, kemik, para, silah, çanak-çömlek, yapı kalıntıları gibi arkeolojik kazılarda bulunan tüm materyallerdir.

 Fiziksel Materyaller: Heykeller, oymalar, her tür giysi, her tür mücevher, takı ve süs eĢyası, mobilyalar, ev eĢyaları, araç-gereç, ulaĢım araçları, müzelerdeki objeler, anıtlar ve tarihî binalar gibi geçmiĢten günümüze kalan tüm maddi materyallerdir.  Coğrafî Materyaller: Arazi Ģekilleri ve dağılımı, yerleĢmeler, yollar, patikalar,

binalar, anıtlar, tarlalar, ormanlar, köprüler, demiryolları, limanlar, vb., insan-çevre etkileĢimleri gibi insanın çevresinde bıraktığı etkilerdir.

 Diğer Materyaller: Çocuk oyunları, seremoniler, ritüeller, adet ve geleneklerdir.

Çilenti tarafından belirlenen, eğitim araç-gereçlerini oluĢturan öğelerin arasından araĢtırılan konuyla bağlantılı olanları aĢağıdaki gibi seçilmiĢtir (Çilenti, 1988, s. 29-42; Yalın, 1999, s. 4):

 Yer, Donatım ve Eğitim Araçları: görsel semboller, resimler gibi araçlar her dersin özel öğretimi ile ilgili araçlar.

 Bilimsel Dayanaklar (davranıĢ bilimlerinin öğrenme ve iletiĢimle ilgili verileri):  Öğrenme iĢlemine katılan duyu organlarının sayısı ne kadar fazlaysa, öğrenme

o kadar iyi, unutma o kadar güç olur.

 Gözümüz en çok sarımsı –yeĢil renge duyarlıdır; spektrum üzerinde, bu noktadan iki yöne (maviye ve kırmızıya) doğru gidildikçe duyarlığı azalır.  Tamamlayıcı renkler birbirinin yanında daha parlak görünür.

 Çizgi resimler, karikatürler, Ģemalar ve diyagramlar gibi basitleĢtirilmiĢ örnekler, kavramları öğretmede realistik resimlere göre daha etkili olmaktadır.  Öğrenme Durumları: Amaçların, yani planlanan özelliklerin (veya davranıĢ

gruplarının) öğrenciye kazandırılmasını sağlayacak olan uygun bir öğretim yeri ile araç-gereç ve yöntemlerden ve bunları düzenleyen öğretmenden oluĢmuĢ eğitim ortamlarıdır. Öğrenme durumları somuttan soyuta doğru Ģu Ģekilde sıralanabilir:  Hareketli ve sesli görüntüleri izleyerek öğrenme durumları,

 Hareketsiz görüntüleri gözleyerek öğrenme durumları,  Soyut görsel sembolleri gözleyerek öğrenme durumları.

Avrupa Konseyi tavsiye kararında tarihsel olguları aktarmak, eleĢtirel ve analitik bir öğrenmeye uygun bir biçimde sunmak için, öğretim materyali olarak, mümkün olan en geniĢ kaynak yelpazesinin kullanılmasının gerekliliğini belirtmiĢtir. Avrupa konseyi bu materyallerin bulunabileceği yerleri (Avrupa Konseyi, 2002, s. 59):

 Halka açık arĢivler,

 Filmler, belgeseller ve görsel-iĢitsel ürünler,

 BiliĢim teknolojisi yoluyla öğretmen gözetiminde incelenmesi gereken malzemeler,  Öğrencilere yakın geçmiĢlerindeki olaylara güncel düzeyde gerçekçi bir bakıĢ açısı

kazandıran, her türlü XX. yüzyıl müzesi ve tarihi önem taĢıyan mekânlar,

 Yakın geçmiĢteki tarihsel olayların sözlü tanıklıklarıyla gençler için tarihi canlı kılabilen sözlü tarih olarak belirlemiĢtir.

Danzer ve Newman (1996), kaynakları 5 kategoride incelemektedir. Bunlar; yazılı dokümanlar, elektronik medya, güzel sanatlar, folklor ve mitoloji, fiziksel çevre ve maddi kültürdür (Newman 1996‟dan aktaran Ata, 2002b, s. 80). Bahaeddin Yediyıldız (Ata, 2002c, s. 51) Kalıntılar, kitabeler, binalar, kitaplar, arĢiv belgeleri, paralar, giysiler, zaman içinde insanın yarattıklarından bize kalan ne varsa hepsini tarihin kaynakları olarak belirtmektedir. Amerikan Kongre Kütüphanesi (Ata, 2002b, s. 80), kaynak türlerini altı grupta ele almaktadır. Bunlar:

 Nesne Kaynakları: Buluntular, aletler, silahlar, icatlar, üniformalar, modalar, mezar taĢları.

 ĠĢitsel Kaynaklar: Sözlü tarih kayıtları, görüĢme kayıtları, müzik kayıtları.  Ġstatistik Kaynakları: Nüfus verileri, haritalar, mimarî çizimler gibi.

 Metin Kaynaklar: Gazeteler, mektuplar, tarihsel yemek kitapları, reklamlar, günlükler, bilinen tarihsel dokümanların orijinal metinleri.

 Halk Kaynakları: Aile fotoğrafları, atadan kalma aletler ve malzemeler, giysiler. GeçmiĢ ile ilgili kanıtlarla uğraĢmak, bugünün birçok yönüne bakmamıza imkân sağlar ve üzerinde çalıĢtığımız konuyu daha iyi öğrenmemize yardımcı olur. Kaynaklar, iyi bir Ģekilde kullanılırsa duygularımızı ve hayal gücümüzü de geniĢletir (Fines, 1996, s. 125; T. Akbaba, 2005, s. 186).