Ortaokul Tarih Müfredatı

Türkiye‟de 1968 Ġlköğretim Müfredatından önceki 1926, 1930, 1936, 1948 müfredatlarında, Sosyal Bilgiler müfredatına giren konuların önemli bir kısmı, Tarih, Coğrafya ve YurttaĢlık Bilgisi dersleri olarak ayrı ayrı verilip (Safran ve Ata, 2003, s. 340), 1930 sonrasında ayrı birer ders olarak okutulan tarih, coğrafya ve yurt bilgisi derslerinden

alınan notların toplamının üçe bölünmesi ile öğrencilere verilen bir karne notuyla belirlenirken, 1968 yılında “sosyal bilgiler” adıyla müfredata girer (Milli Eğitim Bakanlığı [MEB]), ve ortaokullarda okutulmaya baĢlanır (Dönmez, 2003, s. 89-90). Bu müfredatta ilk defa olarak sosyal bilgilere ait amaçların oldukça ayrıntılı olarak hazırlandığı görülmektedir. 1985-1986 öğretim yılında sosyal bilgiler dersinin yerini “milli tarih” ve “milli coğrafya dersleri alır. 1990‟lı yıllarda bir ara Sosyal Bilgiler müfredatının uygulaması ilkokul kademesiyle sınırlandırılır, ortaokullar kademesinde ait müfredata tek disiplinli desene uygun Milli Tarih ve Milli Coğrafya dersleri konur (Dönmez, 2003, s. 90). 1998 tarihinde 4-7. sınıfları da kapsayacak Ģekilde yeni bir “Ġlköğretim Okulu Sosyal Bilgiler Dersi Müfredatı” yürürlüğe girer (MEB, 1998). 1997-1998 Öğretim yılında ilköğretim 6. ve 7. sınıflardaki Milli Tarih dersi kaldırılarak, yerine Sosyal Bilgiler dersi konarak üniversitelerde Sosyal Bilgiler Öğretmenliği programı açılır.

1998-1999 öğretim yılında ise “milli tarih” ve milli coğrafya” derslerinin yerine tekrar “sosyal bilgiler” dersi getirilir. Sosyal bilgiler programında coğrafya, tarih ve yurttaĢlık bilgisi konuları kaynaĢtırılmamıĢ olup ayrı birer ünite olarak arka arkaya konulmuĢtur (Safran ve Ata, 2003, s. 340). 2004‟te yapılan değiĢiklikle, ilköğretim düzeyinde tarihle ilgili konular, 4. sınıftan itibaren sosyal bilgiler dersi içersinde yer alır. 8. sınıfta ise Atatürk Ġlkeleri ve Ġnkılâp tarihi dersine yer verilir. Ortaöğretim düzeyinde ise öğrenciler “Tarih” dersleri almaya baĢlarlar. Yürürlükte bulunan Sosyal Bilgiler müfredatı, bir önceki müfredat çerçevesinde okutulmakta olan “Milli Tarih” ve “Milli Coğrafya” ders konularının arasına “VatandaĢlık Bilgisi” konularının serpiĢtirilmesi sonucu oluĢturulmuĢtur. Ancak konular arasında hiçbir bağlantı bulunmamaktadır. Ortaokullarda (4-7. sınıflarda) Sosyal Bilgiler adı altında Tarih, Coğrafya, VatandaĢlık Bilgisi ve kısmen de olsa diğer sosyal bilimlere iliĢkin temel bilgiler kazandırılır.

Türkiye‟deki eğitim sisteminde tarih bilgisi, öğrenciye ilk kez 4. ve 5. sınıf Sosyal Bilgiler derslerinde öğretilmektedir. Bu sınıflarda 10 ve 11 yaĢlarında öğrenci hala çocuktur. Çocuk öncelikle Sosyal Bilgilerin ne anlam ifade ettiğini öğrenerek, bu dersi niçin okuduğunu öğrenmelidir (Bilici, 1998, s. 371). 4. ve 5. sınıfta ele alınacak Sosyal Bilgiler dersinde içerik çocukların günlük hayatları ile bağlantı kurularak ele alınmalıdır. 6. ve 7. sınıfta ele alınacak içerik, çocuğun dünya görüĢünü geliĢtirmek yönünde olmalıdır. Ġçerik sunumu ve düzenlemede daha çok inceleme, genellemelere varma, harita, grafik, tablo yorumlama, değerlendirme, problem çözme ve alternatif çözüm önerileri sunma, semboller kullanma, sebep-sonuç iliĢkisi kurma, verilen bilgilerle ilgili harita kullanma, grafik çizme,

tablo oluĢturma, farklı akıl yürütme yollarını kullanma, karĢılaĢtırmalar yapma türünde etkinliklerle desteklenmelidir (Tertemiz vd, 2001, s. 24).

Sosyal Bilgiler kültürel mirası, onun günümüzde yaĢayan özelliklerini ve bunların yaĢama etkilerini esas alan bir derstir. Sosyal Bilgiler dersi öğrencileri hayata hazırlar (Dönmez, 2003, s. 91). Öğrenciler bu derste, Türk milletinin zekâ ve kabiliyetini, çalıĢkanlığını, ilim ve sanatseverliğini, estetik zevkini, insanlık duygusunun yüceliğini benimseyerek bu özellikleri davranıĢ haline getirirler. Bugünü daha iyi değerlendirebilmek için geçmiĢ çağlardaki sosyal, ekonomik ve siyasi olayların neden ve sonuçlarını günümüzle kıyaslama yaparak düĢünme, araĢtırma ve akıl yürütme yeteneğini geliĢtirirler. Çevredeki sanat ve kültür eserlerini, müze ve anıtlar gibi milli değerleri tanır; onları korumak gerektiğini öğrenirler. Öğrencilerin 13 yaĢına kadar oluĢturdukları algı ve tutumlarını, bu yaĢtan sonra değiĢtirmek mümkün olmamaktadır. Çocukların kendi dünyalarını algılamaları ile ilgili geliĢme aĢaması, etkin Sosyal Bilgiler müfredatının en önemli bölümlerinden biridir (Tertemiz ve diğerleri, 2001, s. 21). Evans ve Brueckner Sosyal Bilgiler müfredatında bulunması gereken öğeleri aĢağıdaki Ģekilde sıralamıĢlardır (Dönmez, 2003, s. 91-92);

 Sosyal Bilgiler müfredatı, öğrencilerin yaĢ, olgunluk ve ilgileriyle doğrudan alakalı olmalıdır.

 Sosyal Bilgiler müfredatı; insan deneyimi, kültür ve inançları temsil eden güncel ve geçerli bilgiyle ilgili olmalıdır.

 Sosyal Bilgiler müfredatı, gerçek sosyal dünyayla ilgili olmalıdır.

 Sosyal Bilgiler müfredatı; hedefler ve müfredatların yönergelerine uygun olarak açık bir Ģekilde ifade edilmiĢ olmalıdır.

 Sosyal Bilgiler müfredatı; öğrenme etkinlikleri, öğrencileri doğrudan meĢgul etmeli ve onları öğrenme sürecine bir Ģekilde katmalıdır.

 Öğrenme stratejileri ve öğrenme etkinlikleri, çok çeĢitli öğrenme kaynaklarına dayandırılmalıdır.

 Sosyal Bilgiler müfredatı, deneyimsel organizasyonları kolaylaĢtırmalıdır.

 Müfredatları hedefleri doğrultusunda değerlendirme; faydalı, sistematik, kapsamlı ve geçerli olmalıdır.

 Soysal Bilgiler eğitimi, müfredatın önemli bir parçası olarak görülmeli ve desteklenmelidir.

Sosyal Bilgiler Müfredatının ana amacı, Milli Eğitimin Genel Amaçları çerçevesinde bireyin kendisini, yaĢadığı toplumu ve dünyayı kendi istek ve becerileriyle anlamasına ve katkıda bulunmasına fırsat ve ortam sağlamak olarak özetlenebilir (Safran, 2005, s. 34). Ortaokullar Sosyal Bilgiler dersi müfredatı; 4., 5., 6. ve 7. sınıflarda haftada üç ders saati olarak uygulanmaktadır. Sosyal Bilgiler dersi her sınıfta 36 hafta ve toplam 108 saatlik bir süre öngörülerek hazırlanmıĢtır (ġen, 2001, s. 31). Dersin eğitim ve öğretiminde 42 maddeden konuya uygun olarak seçilenler;

1. Konular Tarih, Coğrafya, VatandaĢlık, Ekonomi, Psikoloji, Sosyoloji, Antropoloji, Hukuk ve Eğitim alanlarıyla iliĢkili olmak üzere çok yönlü bir bütün olarak iĢlenir. 2. Öğrencilerin çalıĢma ortamları -yalnız derslikler değil- aile, okul, çeĢitli

topluluklar, kitaplıklar, müzeler, sergiler vb. yerleri de kapsar. Öğrencilerde bu yerlerde incelemeler, gezi, gözlem ve ilgili kiĢilerle görüĢmeler de yaptırılır.

3. Tarihi tablolar, resimler, kartpostallar incelenip bunlarla konular somutlaĢtırılır. Resimler, ünite köĢelerinde veya okulun çeĢitli yerlerinde sergilenir. Gelecek yıllarda da kullanılabilecek bir albüm haline getirilir.

4. Programda araç listesinde belirtilen harita, yer küre, videokaset filmi, film Ģeridi, slâytlar vb. eğitim araçları donatım merkez müdürlükleri ile Film Radyo ve Televizyonla Eğitim BaĢkanlığından sağlanarak konuların iĢleniĢi sırasında yeri geldikçe etkili bir Ģekilde kullanılır. Konular ile ilgili bulunabilen eğitim araç ve gereçlerinden -bilgisayar, CD ve disketlerden- yararlanılır.

5. Konuların özelliklerine göre ilgili haritalar ve atlaslar üzerinde gerekli çalıĢmalar yapılır. Ayrıca gerekli bilgiler dilsiz haritalar üzerinde iĢlenir.

6. Öğretmen, geçmiĢ uygarlıkları anlatıp tarihi kalıntılar üzerinde dururken öğrencilere; o devirden kalan yurda ve insanlığa hizmet etmiĢ, orada doğmuĢ ve orada yaĢamıĢ Türk büyüklerinin müzelerde korunan yazılı ve yazısız eserleriyle araç-gereçleri inceletilir (MEB, 1998).

2009‟da yapılan değiĢikliklerle görsel materyallere ve onlardan yararlanmaya müfredatta geniĢ bir Ģekilde yer verilmiĢtir. 2009 müfredatına göre basılı ve görsel kaynaklardaki bilgilere ulaĢma (gazete, dergi, televizyon, radyo, video kaset), görsel okuma ve sunu

hazırlayabilme, görsel kanıt kullanma (nesne, minyatür, gravür, fotoğraf, karikatür, temsili resim), basılı ve görsel kaynakları (gazete, televizyon v.b.) kullanma ve 5N1K Formülü ile değerlendirme gibi hususlar müfredatta yer bulmuĢtur (http://ttkb.meb.gov.tr/).

2009 Sosyal Bilgiler müfredatında dersinin en önemli amaçlarından birisi olarak; öğrencilerde, tarihî olayın somut bir göstergesi olarak kanıt kullanma ve kanıta dayalı akıl yürütme becerilerini geliĢtirmeye değinilmiĢ, öğrencileri kanıt niteliği taĢıyan birinci elden kaynaklar ve ikinci elden kaynaklarla karĢılaĢtırmak gerektiği üzerinde durulmuĢtur. Sosyal Bilgiler öğretiminde görsel kanıt olarak kullanılabilecek materyal türleri tarihî eserler, resimler, portreler, yazılı ya da basılı dokümanlar, anıtlar, yapılar, fotoğraflar, haritalar, mitler, masallar, folklor, edebiyat, müzik, istatistikler, hatırat vb. olarak sıralanmıĢ, geçmiĢin yeniden yapılandırılmasında ve anlamlandırılmasında öğretmenlerin ve öğrencilerin görsel kanıtlardan faydalanması gerektiği belirtilmiĢtir. Birincil kaynakların ise yazılı, görsel ve iĢitsel dokümanlardan ve nesnelerden oluĢtuğu belirtilerek bunların: gazeteler, mektuplar, tarihsel yemekler, günlükler; nüfus verileri, haritalar, mimari çizimler fotoğraflar, aile fotoğrafları, filmler, videolar, güzel sanatlar; sözlü tarih kayıtları, görüĢme kayıtları, müzik kayıtları; buluntular, aletler, silahlar, aletler, malzemeler, giysiler icatlar, mezar taĢları olduğu ifade edilmiĢtir. Ġlköğretimde 4 ve 5. sınıf çocukları için birincil kaynak olarak, kendi yaĢamlarına ait malzemelerin kullanılması gerektiği bunların ise; kimlik belgeleri, doğum günü kartları, ilk kitapları, oyuncakları, koleksiyon defterleri, aileye miras kalan eĢyalar, okul kayıtları, posta kartları, demir ve kâğıt paralar olduğu belirtilmiĢtir. Öğretmenler tarafından öğrenciye sunulması istenen görsel malzemeler içerisinde yazı ve fotoğraf içermesi bakımından reklamlar ve gazete makaleleri, harita ve diyagramlarda bulunmaktadır (http://ttkb.meb.gov.tr/).

KarĢılaĢtırma yapmak, istatistik ve diğer verileri daha anlaĢılır kılmak, nesneleri açıkça görebilmek için büyütmek ya da küçültmek, sözel mesajları desteklemek (sözel mesajları tekrarlamak değil), bir noktayı açıklığa kavuĢturmak; değiĢiklikten, çeĢitlilikten yararlanmak; iliĢkileri, kural ya da formülleri göstermek amacıyla görsel materyallerin de kullanılabileceğine değinilmiĢtir (http://ttkb.meb.gov.tr/, 2009).

8. sınıflarda haftada iki saat olmak üzere okutulmakta olan Türkiye Cumhuriyeti Ġnkılap Tarihi ve Atatürkçülük dersinde ise, öğrencilerin yazılı ve görsel basın tarafından güncel konuların ve haberlerin etkisi altında oldukları, öğretmenlerin “güncellik ilkesinden” hareket etmeleri, fırsatları değerlendirmeleri gereği olarak güncel konuları öğrencilere iĢ ve proje olarak vermeleri ve öğrencilerde basın okuryazarlığı becerisi geliĢtirmeleri hususu

kaleme alınmıĢtır. 2009 müfredatına göre öğretmen fotoğraflar, haritalar, filmler, CD- ROM‟lar, Atatürk, KurtuluĢ SavaĢı ve Türk Ġnkılabı benzetiĢim (simülasyon) programları, çoklu iletiĢim ortamı (multimedya) gibi araçları; telekomünikasyon hizmetlerini (internet gibi) imkânları ölçüsünde dersinin bir parçası yapmalıdırlar (http://ttkb.meb.gov.tr/).