Bilgi ve teknolojik geliĢmelerin bulgularıyla eğitim meselelerine çözüm getirme ve eğitimi bilimsel bir inceleme konusu yapma 1960‟lı yıllarda A.B.D‟ de eğitim teknolojisi diye bir bilim dalının doğmasına neden olur (Hızal, 1982, s. 14). Eğitim teknolojisi
Öğrenmenin herkes için kolay ve kaliteli duruma getirilmesini esas amaç almaktadır. “Eğitim Teknolojisi; teknolojinin ürünü olarak ortaya çıkmıĢ olan araç ve gereç ortamının eğitim kurumlarına sokulması ve bunların öğretmenler tarafından bilgi sunmada kullanılması” olarak kabul edilmektedir (Büyükkaragöz ve Çivi, 1996, s. 109).
Son dönemlerde artan bilgi birikimine ve teknolojiye ayak uydurabilmek için ders araç ve gereçlerine duyulan ihtiyaç artmıĢtır. Öğretim araç-gereçleri (materyali), öğretme-öğrenme sürecinin temel öğelerinden biridir. Öğretim materyalleri; öğretme-öğrenme sürecinde; öğrencilere iĢaret ve açıklamaların sunulması, bu iĢaret ve açıklamaların tüm öğrenciler tarafından tam olarak anlaĢılmasının sağlanmasıyla ilgili olarak yararlanılan araç ve gereçleri kapsar (Özçelik, 1992, s. 129).
Tarihi dersi, kendisine yüklenen önemli görevin gerçekleĢtirilebilmesi amacıyla tüm öğretim kurumlarında ve yükseköğretim kurumlarında zorunlu olarak okutulan derslerdendir. Tarih dersi, doğası gereği geleneksel öğretim yönteminin yapısına uygun görülmekte, bu yüzden sınıflarda öğretmen merkezli bir eğitim sistemi uygulanmaktadır. Öğretmenin genellikle düz olarak anlattığı iyi ihtimalle soru-cevap yöntemini kullandığı tarih dersleri en sevilmeyen dersler sıralamasında çoğu zaman ilk sırada yer almaktadır. Bu durum sadece biliĢsel alana yönelik bir çabayı beraberinde getirmekte, sınav önceleri ezberlenen bilgiler dersin amaçlarına hizmet etmekten uzak kalmaktadır. Tarihi dersinin içeriğinin soyut bir yapıda olması dersin öğrencilerin hafızalarında yer etmesini güçleĢtirmektedir. Tarih dersinin amaçları arasında yer alan, yaratıcı düĢüncenin, empatinin, problem çözme becerilerinin, eleĢtirel düĢüncenin, zaman kavramını algılayarak toplumsal değiĢimi gözlemleyebilmenin, tarihçiler gibi araĢtırma yapabilmenin, kavramları ve dili doğru bir Ģekilde kullanabilmenin, anlatı kurabilmenin ve bunu yazıya aktarabilme kapasitelerinin gerçekleĢtirilmesi için; Tarih dersinin algılanıĢında, öğretim yöntemlerinde, eğitim ortamlarında ve ders kitaplarında önemli değiĢikliklerin yapılması gerekmektedir. Tarih dersini amaçları gerçekleĢen ve sevilen dersler grubuna dahil edebilmek için yapılması gerekenler arasında farklı öğretim yöntemlerinin ve ders araç-gereçlerinin kullanılması da önemli bir yer tutmaktadır. Tarihin laboratuvar malzemeleri olarak nitelendirebilecek kaynakların, basılı görsel materyallerin, belgesel filmlerin, sözlü tarih derlemelerinin, animasyonların, simülasyonların ve biliĢim teknolojilerinin kullanılması bu sorunun çözümüne katkı sağlayacaktır. Ders araç ve gereçleri hem göze, hem de kulağa hitap ettikleri için öğrenmede etkilidirler. Bununla beraber öğretmenlerin ve öğrencilerin en büyük yardımcısıdır (Yalın, 1999, s. 70-72).
Bugün, okulların herhangi bir kademesinde yer alan tarih konularından azami bir Ģekilde faydalanmak, birden çok öğretim stratejisi, teknik ve araç-gereci kullanarak sağlanabilir. Ortaöğretim de Tarih derslerinin öğretiminde çok çeĢitli öğretim materyali kullanılabilir. Ancak etkili bir kullanım için her Ģeyden önce genel kullanım ilkelerinin bilinmesi gerekir. Tarih araĢtırmalarında ve tarih öğretimini soyut sembollerden kurtarabilmek için görsel materyallerden yararlanılır. Önceden kazanılan deneyim ve birikimlerin etki ettiği algılama ve dolayısıyla bireysel gerçeklik, kiĢinin bilinç oluĢturmasında ve görsel sembollere anlam yüklemesinde önemli bir role sahiptir (ġimĢek, 2003, s. 144). Görsellik bireysel algı ile iliĢkilidir. Bireyin algıladığı aslında, nesnenin kendi varlığından çok onun oluĢturduğu duyumsal verilerdir (Derman, 1991, s. 37).
Materyallerle öğretim yaklaĢımı özellikle Amerika ve Ġngiltere‟de uygulanan bir yaklaĢımdır. Bu çalıĢma, özellikle Amerika ve Ġngiltere‟deki materyallerle öğretim yaklaĢımına dönük araĢtırma ve bulgulardan hareketle, Türkiye‟de benzer uygulamaların geliĢtirilmesi ve daha sonra yapılabilecek deneysel araĢtırmalara alt yapı teĢkil edebilmesi içinde önemlidir. Dünyada pek çok geliĢmiĢ ülke, tarihlerine iliĢkin milyonlarca belgeyi ve dolayısıyla görsel materyali internet ortamında ve CD‟lerde öğrencilerin kullanımına sunmaktadır. Örneğin, Amerika‟da BirleĢik Devletler Ulusal ArĢivler ve Kayıtlar Kurumu (National Archives and Records Administration), Amerikan tarihi ile ilgili pek çok belgeyi sanal ortama aktarmıĢtır. Bu kurumun eğitim Ģubesi, Social Education dergisinde “Dokümanlarla Öğretim” adlı bir köĢede her ay bir doküman yayınlayıp, öğretmenlere bu dokümanın sınıfta nasıl kullanılacağına iliĢkin önerilerde bulunmaktadır. Bunun yanı sıra, bu Ģube, yaz aylarında da öğretmenlere atölye çalıĢmaları düzenlemektedir (Alexander, 1989, s. 2‟den aktaran Ata, 2002b, s. 84). ĠĢte bu doğrultuda yapılacak çalıĢma, Türkiye‟de buna benzer çalıĢmalar için de yol gösterici olması bakımından önem arz etmektedir. Düz anlatım yöntemi ile biliĢsel alanın bilgi, duyuĢsal alanın alma ve tepkide bulunma, deviniĢsel alanın uyarılma basamağındaki davranıĢlar kazandırılabilir.
Ancak bu yöntem ile daha üst düzeydeki hedef davranıĢlar (kazanımlar) öğrenciye mal edilmeyebilir (Sönmez,1997, s. 7). Ayrıca anlatma yöntemi ile öğrenciler pasif kaldıkları için dersler etkisini kaybedebilir. Bundan dolayı öğrencilerin daha aktif ve derslerin daha etkileyici ve konuların daha kalıcı olması için farklı yöntemler ve farklı öğrenme yaklaĢımları denenmelidir. Son zamanlarda farklı bilim adamları tarafından savunulan öğrenme kuramlarında öğrencinin aktifliği ilkesi önem kazanmıĢtır. Bu çalıĢmada ortaya konmaya çalıĢılan, görsel materyallerle öğretim yaklaĢımı ile öğrencilerin pasif bir alıcı
olmasının engelleneceği ve öğrencilerin aktif olacağı umulmuĢtur. Görsel materyaller kullanarak anlatım yapılan sınıflarla geleneksel yöntemle ders anlatılan sınıflar merkez ve taĢra ortaöğretim kurumları arasında akademik baĢarı ve tutumlarına göre karĢılaĢtırma yapılarak bu sav açıklanmaya çalıĢılmıĢtır.
Günümüzde eğitimde davranıĢçı yaklaĢım çerçevesinde öğretmen merkezli öğretimin bir yana bırakılıp “öğrenci merkezli öğretim” in önemsendiği yapılandırmacı yaklaĢımın ön plana çıktığı da göz önüne alınırsa bu araĢtırma önemli bir yere sahiptir. “Yapılandırmacı yaklaĢım” anlayıĢı da bireyin yeni bilgileri farklı materyallerle kendisinin inĢa etmesini öngörmektedir. Ülkemizdeki son eğitim reformu kapsamında ilk ve orta öğretim kurumlarındaki müfredat değiĢikliği ve öğretim anlayıĢındaki yeni yapılanma Tarihi dersinin de yeni anlayıĢla, yeni öğretim yöntemleri ve öğretim materyalleriyle düzenlenmesini gerekli kılmaktadır. Öğrenciler farkı öğrenme stil ve öğrenme ihtiyaçlarına sahiptirler. Bu nedenle, bütün öğrenciler aynı öğretme-öğrenme etkinliklerinden eĢit derecede yararlanamazlar. Öğrencilerden bazıları dinleyerek, bazıları görerek, bazıları okuyarak, bazıları da bilgileri farklı araç-gereçlerle sunulduğunda daha iyi öğrenebilirler. Öğretimde kullanılan araç-gereç sayısı arttıkça, her bir öğrencinin bireysel öğrenme ihtiyaçlarına uygun bir öğretim kanalının bulunması ihtimali de artacaktır. Diğer yandan, araç-gereçler öğrenme içeriğini, öğrencilerin kolaylıkla algılayabilecekleri, kullanabilecekleri ve özümseyebilecekleri; miktar, zaman ve sunuluĢ olarak üzerinde kontrole sahip olabilecekleri bir biçimde sunar (Yalın, 1999, s. 83).Ortaöğretimde kullanılacak bu yaklaĢım, öğrencileri aktif bir hale getirmesi ve öğrencilerin bilgiyi kendilerinin yapılandırmalarına imkân vermesi umulmaktadır. Böylece öğrenciler kendi öğrenmelerini kendileri oluĢturacaklardır. Bir bilgi ne kadar iyi sunulmuĢ olursa olsun, öğrenciler birtakım süreçlerde kiĢisel olarak bu bilgileri kullanamadıkça, bu bilgiyi deneyimleriyle iliĢkilendiremedikçe onları gerçekten öğrenmiĢ olmamaktadırlar. Bu çalıĢma, görsel materyallerin derslerin anlatımında kullanılmasıyla Türkiye‟de öğretim programlarının yapılandırmacı öğrenme merkezinde yaĢadığı dönüĢüme katkı sağlayacağı düĢünülmektedir.
Bu araĢtırma, görsel materyal olarak resim, fotoğraf, minyatür, gravür ve karikatürün kullanılması; kullanılan resimlerin, fotoğrafların, önemli bir kanıt olarak değerlendirilmesi ve bu sayede öğrencinin geçmiĢle birinci elden temas kurmasının sağlanması; öğretmenlerin herhangi bir konuda birtakım araç-gereçler kullanarak konuyu açıklaması olarak tarif edilen gösteri yönteminde en çok kullanılan materyallerden birinin resim ve
fotoğraf olması; gözün öğrenmeye olan etkisinin çok yüksek olması ve görsel olarak öğrenen büyük insan kitlesinin varlığı; insanlığın görsel hafızasında resim, fotoğraf ve karikatürün çok önemli bir yer tutması; öğrencilerin görsel araçlarla çok yoğun olarak karĢılaĢmaları ve günümüzde görselliğin bombardımanı altında olmaları; fotoğrafın gerçekliği oldukça güçlü Ģekilde yansıtan bir belge olarak değerlendirilmesi; tarih gibi soyut kavramlara dayalı derslerin öğretiminde araç-gereç kullanmanın kaçınılmaz olması ve bu araç-gereçler içinde temini diğerlerine göre kolay ve derse katkısı oldukça fazla olan resim, fotoğraf, minyatür, gravür ve karikatürün kullanılması ve okuma yazma öğrenmeden önce kitapların resimlerini takip eden öğrencilerin ders kitaplarına karĢı geliĢtirecekleri tutumların belirlenmesi açısından önem arz etmektedir.
Ülkemizde tarih öğretimine yönelik birtakım araĢtırmalar yapılmıĢtır. Ancak tarih öğretiminde, özellikle görsel materyallerin kullanımına yönelik araĢtırmaların sayıca yetersiz olduğu görülmektedir. Yapılan alan çalıĢmalarının incelenmesi sonucunda Türkiye‟de görsel materyal kullanımının aktif öğrenme yöntemleri içinde ve yapılandırmacı yaklaĢıma göre incelenmesine yönelik yeterli araĢtırma yapılmadığı görülmüĢtür. Özellikle bu araĢtırmada görsel materyallerle ders yapılan öğrencilerle geleneksel yöntemle ders yapılan öğrencilerin karĢılaĢtırılmasının öğrencilerin akademik baĢarılarının geliĢmesinde önemli bir yeri olduğu ortaya konmaya çalıĢılmıĢtır. Bundan dolayı, çalıĢmanın bu konuyla ilgili yapılacak diğer çalıĢmalara ıĢık tutacağı düĢünülmektedir. Tarih öğretmenlerinin ve ders kitaplarının öğrencilerin derse olan tutumlarının ve ders baĢarısının artmasında önemli bir yeri vardır. Bu nedenle Tarih ders müfredatı, öğretmenlerin ve ders kitabı yazarlarının görsel materyalleri, öğrencilerdeki dikkati ve ilgiyi geliĢtirecek Ģekilde kullanmasına imkân vermelidir. Görsel materyallerin, öğrencilerin derse karĢı tutum ve ilgisini artıracak Ģekilde düzenlenmesi gerektiğinden, bu çalıĢmadan elde edilecek bulgular, müfredatın geliĢtirilmesinde akademisyenlere, program geliĢtirme uzmanlarına, ders kitabı yazarlarına, öğretmenlere yol göstermesi ve bilgi sunması açısından önem taĢımaktadır.
Yapılan literatür taramasında, ortaöğretim kurumlarında Tarih derslerinde görsel materyal kullanılmasının öğrenci akademik baĢarı ve tutumuna etkisi ile ilgili bir çalıĢmaya rastlanılamamıĢtır. AraĢtırma ortaöğretim Tarih derslerinin konularıyla ilgili yapılan çalıĢmaların ilkini meydana getireceği için önemlidir. Bu araĢtırma; Tarih dersi öğretmenleri baĢta olmak üzere ders kitabı seçme ve değerlendirme görevini üstlenecek öğretmenlere bir örnek oluĢturması, Tarih ders kitaplarını hazırlayanlara bilimsel bilgi
sağlaması, ders kitaplarıyla ilgili araĢtırma yapacak kiĢilere bilgi sağlaması, materyal geliĢtirme uzmanlarına yol göstermesi açısından önemlidir. Bunların dıĢında, bu yönde yapılacak olan yeni çalıĢmalara yol açabilir.