Tarım Sektörü

1929 dünya ekonomik bunalımında Türkiye ekonomisi Osmanlı Devleti’nde olduğu gibi arıma dayalı bir özellik göstermiştir. Bu dönemde pamuk ve tütün gibi sanayi bitkileri ihraç edilirken, 1920 sonralarında traktör sayısının da artmasıyla ihracat ülke ekonomisi için önemli bir gelir kaynağı olmuştur 1927 sayımına göre aktif nüfusun %80’inden fazlası tarımla uğraşıyordu. Ancak Cumhuriyetin kuruluşundan 2. Dünya

Savaşı’nın sonuna kadar olan dönemde GSMH ve tarım sektörünün büyüme hızları oldukça istikrarsız olmuştur.85

Genç Cumhuriyet yönetiminin tarımı geliştirme, çiftçinin refahını artırma çalışmaları Büyük Dünya Bunalımı ile başarısızlığa uğradı. Tarım ürünlerinin iç ve dış fiyatları büyük oranlarda düşüş gösterdi. Bu çöküşün olumsuz etkilerinden çiftçilerin kurtarılması yaklaşık on yılı gerektirmiştir.86

Bu dönemde ihracatın büyük bir bölümü ABD’ye yapılmaktaydı. İhracat Türkiye’de yabancı kredilerle dönüyordu. Bankacılık sistemi daha çok ithalatı destekliyordu. 1920’li yıllarda Türkiye’de banka sayısı çok azdı, çoğu küçük taşra bankaları görünümündeydi. Tüm bu şartlar altında 1929 Dünya Ekonomik Buhranından en fazla etkilenen sektör tarım sektörü olmuştur.87

Dünya piyasalarında yaşanan ekonomik daralma Türkiye’de tarımsal ihraç ürünlerinin üretiminde de düşüşe neden olacaktır. 1929 buhranı tarım politikalarının da belirleyicisi olmuştur. 1929 Dünya Ekonomik Buhranı nedeni ile tüm dünya da olduğu gibi Türkiye’de de devletçi politikalar ağırlık kazanacaktır. Bu dönemde devletin ekonomiye müdahalesi artmış bu da tarımdan sanayiye doğru bir yönelmeye sebep olmuştur.88

Tablo 14. 1929 Dünya Ekonomik Buhranında Türkiye’de Belirli Ürünlerdeki Fiyat

Düşüşleri Göstergesi Yıllar Buğday Tütün Üzüm 1928 13.5 56.3 27.4 1929 12.5 71.8 20.8 1930 7.3 71.5 25.0 1931 4.0 35.7 35.0 1932 4.2 34.8 21.5 1933 3.7 30.2 15.1 1934 3.6 44.9 13.4 Kaynak: TÜİK

85 _{Sefer Şener, “2. Dünya Savaşı Yılların Türkiye’de Tarım Politikası Arayışları”, Kocaeli Üniversitesi} Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 7, Sayı. 1, 2004, s.72

86 _{İlhan Tekeli, Selim İlkin, 1929 Dünya Buhranında Türkiye’nin İktisadi Politika Arayışları, Yayın No:} 300, İstanbul, Bilge Kültür Sanat Yayınları, Ocak 2009, s.216-223

87 _{Şener, a.g.m., s. 73} 88 _{Şener, a.g.m., s. 74}

Yukarıdaki tabloda görülebileceği tarım ürünlerinin piyasalarda değer kaybına uğramaları tarımsal bir ekonomiye dayanan Türkiye ekonomisini çok etkilemiştir. Çünkü Türkiye tarım ürünleri ihraç ederken, sanayi ürünlerini ithal ediyordu. Buhran döneminde, tarım ürünlerinin fiyatları aşırı değer kaybederken Türkiye’nin ithal ettiği sanayi ürünlerinin fiyatları tarım ürünleri kadar aşırı bir düşüş yaşamamıştır. Bu sebepten dolayı Türkiye 1929 Dünya Ekonomik Buhranından daha fazla etkilenen bir ülke olmuştur. Oysaki dünya çapında ele alındığında tarım kesiminde daha yavaş gelişen buhran, Türkiye gibi ithalatı sanayi ürünlerine dayanan ülkeleri çok şiddetli etkilemiştir.89

Tablo 15. Türkiye’de 1929-1933 Yılları Arasında Sanayi Ürünlerindeki Düşüş Oranları Afyon-Fındık İncir-Tütün Pamuk Üzüm-Zeytinyağı

1929-1933 %72 %50 %48 %43

Kaynak: TÜİK

1928 yılında yaşanan kuraklığın da etkisiyle üretimdeki azalma ile 1929 buhranı birleşince Türkiye’de buhranın etkisi daha da artmıştır. Nitekim tarım ürünlerinde fiyatlar 1929-1934 arasında ortalama olarak %60-70 oranında değişirken Türkiye’nin ithal ettiği sanayi ürünlerinde %10-27 oranında bir düşme olmuştur.90 _{Kısacası 1929}

buhranının yaşandığı dönemde sanayi ürünlerinde görülen fiyat düşüşleri tarım ürünlerinde görülenden daha az olmuştur. Bu durumda köylü kesimin gerçek geliri önemli ölçüde azalmıştır.91

Cumhuriyet Dönemi’nin ilk yıllarında tarım politikasını önce 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı ardından da İkinci Dünya Savaşı boyunca yaşanan olumsuz gelişmeler etkilemiştir. Bu dönemde amaç devletçi bir politika ile iş piyasayı korumaktı. Ayrıca traktör kullanımının yaygınlaştırılmasıyla, öncelikle yurtiçi talebin karşılanması

89 _{Bülent Varlık, “Ahmet Hamdi Başar’da Buğday Meselesi”, Ekonomik Yaklaşım Dergisi, Cilt. 6, Sayı.} 5, s.88

90 _{Avni Zarakolu, “1929-1939 Dünya Ekonomik Buhranı Karşısında Türk Ekonomisi ve Alınan Buhranla}

Mücadele Tedbirleri”, Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye’nin Gelişmesi Semineri, Ankara, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını, 1982, s.90

91 _{Bülent Varlık, “Ahmet Hamdi Başar’da Buğday Meselesi”, Ekonomik Yaklaşım Dergisi, Cilt. 6, Sayı.} 5, s.89

ve ihracat pazarlarının sağlamlaştırılması, bu nedenle de mevcut üretimin korunması hedeflenmiştir.92

Buhran döneminin en belirgin özelliği tarım kesiminin kredi konusunda sıkıntı yaşamasıdır. Alıcıların fiyatı dikte ettikleri, tüccar ve tefecilerin egemen oldukları piyasa düzeni arazi mülkiyetinin eşitsizliklerle birlikte ciddi bir sosyo-ekonomik problem oluşturmuştur. Tekeli ve ilkin, tarım kesimi içinde ekonomik krizden etkilenmeyi üç farklı alt başlık altında belirtmiştir:93

- Büyük Çiftçiler: Daha çok dış pazarda ihtisaslaşmış, mal üreten ve bazı hallerde de ihracatçı tüccarla bütünleşmiş olan, modern tarıma geçme durumunda olan çiftçilerdir.

- Orta Çiftçiler: İç Pazar kısmen de dış Pazar için üretim yapan, henüz makineleşmemiş olan çiftçilerdir.

- Küçük Çiftçiler: Daha çok kendi geçimlik tüketimi ve yerel Pazar için ihtisaslaşmamış üretim yapan çiftçilerdir.

Yukarıda bahsedilen üç grup içinde ekonomik buhrandan en fazla etkilenen kesim birinci gruptaki büyük çiftçiler olmuştur.

1929 Dünya Ekonomik Buhranı ile dünyada tarım fiyatları çok şiddetli bir şekilde düşmüştür. Buhranın Türkiye’ye etkisi ise ihracatının %80’in tarıma dayanması ile dış ticaretinde açıkların oluşması olacaktır. Türkiye’de ihracatın büyük çoğunluğunun buhranın en fazla etkili olmasına neden olacaktır.94

Türk ekonomisinde istikrarsızlık yaratan bir başka durumda Ekstanstiz (ilkel) tarım tekniğinin yapılmasıydı. Çok ilkel koşullarda üretilen tahılların doğa şartlarına göre yıllık verimlerinin değişmesi ayrıca bitki ve hayvan hastalıklarının yarattığı şiddetli etki ürünleri olumsuz etkilemekteydi. Diğer istikrarsızlık kaynağı da, dünyadaki talep daralmalarına bağlı olarak ihraç edilen tarım ürünlerinin dış ticaret hadlerindeki şiddetli düşüşlerdi. Bu nedenle 1929 Dünya Ekonomik Buhranının tarım üzerinde etkili olmasının başlıca nedenleri olmuştur.95

92 _{Avni Zarakolu, “1929-1939 Dünya Ekonomik Buhranı Karşısında Türk Ekonomisi ve Alınan Buhranlar}

Mücadele Tedbirleri”, Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye’nin Gelişmesi Semineri, Ankara, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını, 1982, s.90

93 _{İlhan Tekeli- Selim İlkin, 1929 Buhranında Türkiye’nin İktisadi Politika Arayışları, Yayın No: 300,} İstanbul Bilge Kültür Sanat Yayınları, Ocak 2009, s. 216-223

94 _{Gülten Kazgan, Türkiye Ekonomisinde Buhranlar (1929-2009),, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi} Yayınları, Ocak 2012, s.35