Fikir Hareketleri Dergisi

Dönemin dergileri 1929 buhranını, dönemindeki siyasal ve ekonomik konjonktüre göre değerlendirmişlerdir. Fakat Fikir Hareketleri Dergisi kendi inandığı çizgi ve fikirden ödün vermeden buhranı liberal bir bakış açısıyla değerlendirecektir. 1933 ile 1940 yılları arasında yayın hayatını sürdürecektir. Dergi yedi yıl zarfında toplam 364 sayı çıkarmıştır.248 _{Fikir Hareketleri Dergisi buhran olgusuna ve 1929 dünya}

ekonomik buhranına serbest liberal ekonominin ilkeleri ile bakmıştır. Fikir Hareketleri Dergisi’nde 1929 buhranının ana nedenlerinin kapitalizmde aranmasının yanlış olduğu belirtilerek, liberalizm öne çıkarılarak övülmüştür. Dergi kendi savunduğu ekonomik düşünceyi desteklemek için İtalyan eski başbakanı Francesco Nitti’nin yazılarını Türkçeye çevirerek yayınlamıştır. Bunun dışında dergi 1929 buhranını anlamlandırmak ve savunduğu fikri desteklemek adına Nitti dışında Avrupalı akademisyen ve yazarların kaleme aldıkları yazıları Türkçeye çevirerek yayınlamıştır.

Genelde buhran olgusunun özelde ise 1929 buhranının kapitalist ekonominin yapısal bozukluğundan meydana gelmediğini savunan yazıların çoğunda buhranın nedenlerinin iktisadi olmadığı vurgulanarak savunulmuştur. 1929 ve sonrası dünya gündemini genellikle buhrana bağlı gelişmeler belirlemiştir. Buhran döneminde buhran ile ilgili yorumlar ve tartışmalar sürekli olarak devam etmesine rağmen ne bu yorumlar bütünsel bir bakış açısıyla değerlendirilmeye tabii tutulmuş ne de bu tartışmalardan bir sonuç çıkarılmıştır. Türkiye’de dönemin düşünce dergilerini incelediğimizde yorumların ve tartışmaların hep kısır bir döngü etrafında döndüğünü görebiliriz. Çünkü ne mensubu olmak istediğimiz muasır dünyayı etkileyen bu buhranın yapısal olduğuyla ilgili tartışmalardan bir sonuç çıkarabildik ne de buhranın ekonomik nedenlerden meydana gelmediği ile ilgili tartışmalardan bir sonuç çıkarabildik. Sadece Avrupa’daki tartışmalardan belli düşünceleri aktaran yazıları takip edebildik. Örneğin;

“ İnsan cemiyetlerinin hayatına iktisadi vak’aların hâkim olduğu fikri o kadar kökleşmiştir ki, 1929’da dünyayı kaplayan buhran karşısında, birçok muharrirler ve bilhassa aşağı cinsten sosyologlar artık kapitalizmin yani şimdiki istihsal şeklinin sonu

geldiğini ilan ettiler. Hatta bazıları economie politigue iflas etmiştir diyecek kadar ileri gittiler (…) Binaenaleyh bozukluk istihsal şeklinde, kapitalizmde değildir. Dünyanın hayatını felce uğratan sebepler siyasi ve içtimai ihtiraslardır. Bu ihtirasların ise menşeleri pek hafif bir surette iktisadidir (…) Binaenaleyh, dünyadaki karışıklığın derin sebepleri istihsal şekillerinden değil siyasi ve ahlaki nizamdan ileri geliyorlar. İstihsal şeklini değiştirmekle bunları hafifletmek ve hele ortadan kaldırmak imkân haricindedir. Bilakis böyle yapılırsa iş daha da fenalaşacak gibi görünüyor.”249

1929 buhranı başladıktan ve etkileri dünyaya yayıldıktan sonra ülkeler kendi toplumlarını buhranın olumsuz sonuçlarından koruma tepkisi vermeye başlamışlardır. Bu da yeni bir siyasi çerçevenin oluşmasına neden olmuştur. 1929 buhranının etkileri sonucunda oluşan kaos ve kargaşa ortamında Fikir Hareketleri Dergisi buhran konusunu mümkün olduğunda sınırlı vermeye çalışmıştır. İtalyan eski başbakanı Francesco Nitti’nin 1929 buhranının neden ortaya çıktığı ile ilgili görüşleri Fikir Hareketleri Dergisi’nde sıklıkla yer almıştır. Nitti’ye göre 1929 buhranının nedenleri şunlardır: Siyasi ve iktisadi alanlardaki nasyonel eğilimler, dünyanın ideolojik olarak saflara bölünmesi yani gruplaşmalar, ülkelerin uyguladıkları ithal ikameci gümrük politikaları, sosyalizmin etkisi ile beraber aşırı bir şekilde savunulan işçi hakları, karşılıksız para basılması ve en mühimi de liberal iktisat ilkelerine uyulmamasıdır. Nitti burada bir konuya dikkat çekmek istemiştir. O da; sorunun liberalizmde değil liberal ekonominin ilkelerine uyulmamasında aranması gerektiği düşüncesidir.

1929 dünya ekonomik buhranının etkilerinin ülkemiz ekonomisine yansıması karşısında Fikir Hareketleri Dergisi radikal bir şekilde liberal ekonomiyi savunacaktır. Dergi ve özellikle Kadrocuların savunduğu devletçilik ve kamu ekonomisi eleştirilmiştir. Ayrıca Batılı kalemlerin 1929 buhranının temel sebeplerinden biri olarak devletçiliği gösterdikleri yazıları dergide sıklıkla yer bulmuştur.

“ Hiç şüphe yok ki iktisadiyatın doğrudan doğruya devlet tarafından idaresi refah getirmek ve müstahsalatın bolluğu yüzünden yaşama fiatını indirmek neticesini değil, karışıklığı arttırmak ve bütün içtimai sınıfları fakirleştirmek neticesini doğuracaktır. Fakat insanlar bir rejimin kusurlarından ve fenalıklarından ızdırap

249 _{Francesco Nitti, “Economie Politique İflas Etti Mi?” FİKİR HAREKETLERİ, 11 Kanunusani 1934,}

çektikleri zaman cahil ve biraz da çılgın kütler için en fena çareler gözü kapalı atılmaktan tabii bir şey yoktur.”250

1929 buhranının temel nedeninin devletçilik olduğunu ve liberalizmin ilkelerine uyulmamasından kaynaklandığını ifade edilmiştir. Ayrıca buhranın meydan gelmesi kaçınılmaz bir olgudur. Ve ekonomiye müdahale edilmediği takdirde ve de iktisadın kanunlarının tekrar işleyişi ile sosyal ve ekonomik hayatta sorunların kendiliğinden çözüleceği ifade edilmiştir.

“Buhran mutlaka vuku bulmak lazımdı. İrtikâp edilen hatalar olmasa idi şüphesiz bu kadar vahim olmayacaktı. Buhran nasıl zaruri olarak gelecek idi ise, gene zaruri olarak kendiliğinden geçecektir.”251

Fikir Hareketleri Dergisi’nin yazarları 1929 buhranının diğer buhranlardan hiçbir farkının olmadığını belirterek değerlendirmelerinde 19. Yüzyılın iktisatçılarından ve radikal liberal ilkelerden faydalanmışlardır. Derginin yazarları buhrana çok yönlü bir bakış açısıyla yaklaşmamışlar fikirlerinde liberal düşünceyi lokomotif yapmışlardır. Fikir Hareketleri Dergisi yazarları Batılı liberal yazarlardan faydalanarak bu yazarların yazılarını sıklıkla dergide yayınlamışlardır.

“ Âlem her şeyden evvel, pek basit bir hakikati tekrar öğrenmek mecburiyetindedir. 18. Asrın sonunda ilk defa bu hakikati anlamak şerefi fizyokratlara aittir. Bu hakikat de şudur: Bir takım iktisadi kanunlar vardır. Vakıa fizik kanunlarına nispetle bunlar daha müphemdirler, anlaşılmaları daha zordur. Fakat kuvvet ve tesir itibarı ile fizik kanunlarından hemen farksızdırlar. Adam Smith klasik mektebinin, Ricardo’nun, Stuart Mill’in, Pozitivist Mektebin şan ve şerefini teşkil eden bu noktayı birçok iktisatçılar, en çok Alman iktisatçıları, 1840 da tarihi mektep ile ve hatta son on, yirmi sene evveline kadar, ret ve inkâr etmek ihtiyatsızlığında bulundular. İçinde ve bilhassa şimdiki liberal mektebi taraflarının yazılarında, müfrit ve mübalağalı olan

250 _{Bernard Lavergne , “Dünya Buhranının Sebepleri”, Fikir Hareketleri, Nisan 1934, s.7} 251 _{Lavergne: a.e., s.8}

noktalarla doğru ve devamlı olan noktalarla doğru ve devamlı olan noktaları birbirinden ayırmamalıdırlar.”252

Fikir Hareketleri Dergisi yazarlarına göre sorunun temel kaynağı; Klasik iktisat teorisyenlerinin ve teorilerinin iyi analiz edilip değerlendirilmemesidir.

Fikir Hareketleri Dergisi’ne göre Türkiye’de 1930’larda yaşanan buhran 1929 buhranının bir uzantısıdır. Bu buhran bitmedikçe Türkiye’deki buhranda devam edecektir. Çünkü Türkiye kendi başına bu buhrana bir çözüm getiremeyecektir. Fikir Hareketleri Dergisi yazarları iki cenahtan konularına yön vermişlerdir. Birincisi Batılı yazarların konu ile ilgili yazılarının çevrilmesi ikincisi ise Kadro Dergisi yazarlarının yazılarına karşı cevap niteliği taşıyan karşı yazılarıdır. Örneğin Burhan Belge yazısında

“Çökmekte Olan Cihan Nizamı”253 _{başlığını koyabilmekte ve yazısına “Fakat, ne böyle}

bir mikyas, ne de bu şümul ve heybette bir iktisadi çöküntüyü, iktisat tarihi kaydetmemiştir” diyebilmektedir. İşte Fikir Hareketleri Dergisi de sıklıkla bu gibi

yazılara cevap verme gayreti içerisinde olmuştur. Dergide liberalizm Batıdaki birçok liberal yazara göre daha da radikal bir şekilde savunulmuş ve klasik iktisadın göz ardı edilmesi eleştirilmiştir.