Sanayi Sektörü

Ülkemizin kalkınması, gelişmesi ve her alanda ilerlemesi sanayileşmeye bağlı idi. Bu durumu çok iyi bilen Atatürk, cumhuriyetin ilk yıllarından bu yana sanayileşmeye büyük önem verdi. Onun çabalarıyla Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasından hemen sonra sanayileşme çalışmalarına başlandı. Sanayi kurmak için gereken sermayenin bulunmasına çalışıldı. Bunun yanında sanayide çalışacak teknik personelin yetiştirilmesi için orta ve yüksek düzeyde okullar açıldı.108

Cumhuriyetin ilk yıllarında ülkemizde büyük sanayi kuruluşlarını kuracak güçte sermayeye sahip Türk iş insanları yoktu. Bu nedenle büyük sanayi kuruluşları devlet eliyle kurulurken diğer taraftan özel sektörü de destekleme politikası izlendi. 1927 yılında çıkarılan Teşvik-i Sanayi Kanunu (sanayiyi özendirme yasası) ile özel sektörün sanayi kurma çalışmalarına yardımcı olundu.109

1929 yılında ithalat mallarından alınan gümrük vergileri yükseltilerek yerli üretimin arttırılması için çalışmalara hız verildi. Yerli malların yabancı mallar karşısında korunması için gerekli önlemler alındı. Ayrıca yerli malların kullanımı özendirildi. Bu amaçla “Yerli Malı haftası” düzenlendi.110

1930’lu yıllarda etkili olan ekonomik buhran, Türkiye’nin sanayi dalında atılım yapması için itici bir güç olmuştur. Batı’daki kapitalist ekonomilerin yaşadığından farklı bir şekilde sanayi kurulmuş ve gelişmiş, bankalar kâr elde etmeye devam etmiştir. 1930- 1935 yılları arasında tarımın üretim artışının yüzdesi %1 iken, sanayinin yüzdesinin %15 artış göstermesi de bunun kanıtıdır.111

Batı kapitalizmi ekonomi tarihinin en ağır bunalımını yaşarken, Türkiye ekonomisi korumacı ve devletçi politikalar uygulayarak sanayileşme gerçekleştirilmiştir.112 _{Kurulan sanayilerin o günün koşullarında ileri teknoloji}

107 _{Tokgöz, a.g.e., s. 103}

108 _{Hüseyin Şahin, Türkiye Ekonomisi, Bursa, Ezgi Kitapevi Yayınları, 2007, 43-45} 109 _{Şahin, a.g.e., s. 46}

110 _{Yalçın Acar, Tarihsel Açıdan Türkiye Ekonomisi ve İzlenen İktisadi Politikalar (1923-1963), Bursa,} Dora Basım Yayın Dağıtım, Ağustos 2009, s.35-36

111 _{Gülten Kazgan, Türkiye Ekonomisinde Buhranlar (1929-2001), İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi} Yayınları, 2008, 78-79

kullanmaları ve işçi haklarının sınırlı düzeyde olması sonucu, düşük maliyetli üretim yapısı ortaya çıkmış ve böylece kamu kesiminin sermaye birikimi hızlanmıştır.

Kısacası 1930’lu yıllarda sanayi çok canlı olmuş, sadece üretim değil sermaye birikimi de sağlanmış ve firma ölçekleri büyümüştür.113

Tablo 18. Türkiye’de ve Dünyada Sanayi Üretim İndeksleri (1929-1939 Arası)

Yıl Türkiye Dünya

1929 100 100 1930 106 86 1931 112 76 1932 118 65 1933 131 75 1934 141 80 1935 141 92 1935 149 102 1937 165 110 1938 174 96 1938 196 119 Kaynak: TÜİK

1929 Dünya Ekonomik Bunalımı sanayi alanında çalışan işçi sınıfını da etkilemiştir. 1929 buhranı sonrasında çalışma hayatını düzenleyen kanunlar işçilerden büyük bir talep olmaksızın 1930-1938 yılları arasında mecliste kabul edilmiştir. Kanunlarla çalışan kesimin siyasal hakları sınırlanırken sağlık, çalışma koşulları gibi konularda yeni düzenlemelere gidilmiştir. Cumhuriyetin ilk kurulduğu yıllarda tek parti döneminde yaşanan örgütlenmeye karşı baskıcı unsurlar ve Takrir-i Sükûn Kanunu gibi önlemler nedeniyle, işçi hareketlerinin ağır bir şekilde cezalandırılması, sendikal faaliyetleri günümüz anlamıyla ortaya çıkmasını engellemiştir. Bu açıdan Türkiye2de 1923-1946 yılları arasında ekonomik, siyasi, hukuki ve sosyal koşullar sendikaların gelişmesi için gerekli ortamın ortaya çıkmasını engellemiştir. 1930’lardan sonra ekonomik alanda benimsenen devletçilik ilkesine uygun biçimde rejim katılaşmış, 2.

113 _{Gülten Kazgan, Türkiye Ekonomisinde Buhranlar, (1929-2001), İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi} Yayınları, 2008, s.81

Dünya Savaşı sonuna kadar tek parti, tek önder yönetimi geçerli olmuştur. CHP çok partili sisteme geçilinceye kadar çalışma hayatını kendi ideolojisi doğrultusunda şekillendirmiş, işçileri korumaya yönelik düzenlemeler yapılırken, örgütlenme olumlu karşılanmamıştır.114

1924 Anayasası ve 1926 yılında çıkarılan Medeni Kanun örgütlenme açısından son derece liberal hükümler içermelerine rağmen tek parti yönetiminin sınıfsız toplum yaratma amacı sendikalaşma önünde önemli bir engel oluşturmuştur. Bu süreçte 1929 sonrası işçi sınıfının durumuna baktığımızda, ekonomik sorunların işçi sınıfına da yansıdığı görülmektedir. Çünkü uzmanlaşmış ve sayısal olarak fazla olan işçi sınıfının durumu bir ülkenin ekonomisinin seyrini gösteren en önemli kanıtlardan biri olmaktadır.

1929-1938 yılları arasında sanayinin hızla büyümesi, ülkede işçi sınıfının artışı ve çalışanların uzmanlaşmasına neden olmuştur. Çalışma hayatı artık işyeri, işçi ve işveren çevresinde gelişmeye başlamış; işveren olan devletin hedefi verimliliği arttırmak, üretim kalitesini yükseltmek ve sanayileşme sürecine giren ülkeyi kalkındırmak olmuştur. Bu doğrultuda devlet, çalışma hayatını düzenleyerek düzenlemeleri yürürlüğe koymaya başlamıştır.

İşveren olarak devlet çalışma hayatı ile ilgili hukuksal düzenlemeleri yaparken amacı; işin aksamaması, verimin düşmemesi gibi tamamen işe yönelik olmuştur. Çalışanın siyasal hakkı 1930’lu yılların başında bir kenara bırakılmıştır. Bu uygulamanın en büyük örneği 1936 yılında kanunlaşan ve Türkiye’nin ilk iş kanunu olan 3008 sayılı İş Kanunu’nda görülmektedir. İş Kanunu; grev ve lokavtı kesin olarak yasaklamıştır.115

2. Dünya Savaşı’ndan sonra yaşanan değişim rüzgârlarına paralel olarak, Türkiye’de 1946 yılında çok partili hayata geçilmiş ve sendikal alanda yeni bir sayfa açılarak, 1947 yılında ilk Sendikalar Kanunu kabul edilmiştir. Sendikalar açısından birçok demokratik prensip kanunda yer almış ve isteğe bağlı sendikacılığın alt yapısı kurulmuştur. Bu yıllardan itibaren yasal düzenlemeler çalışma hayatını derinden etkilemeye başlamış ve taraflar mücadelelerini yasaların değişmesi yönünde yoğunlaştırmışlardır.116

114 _{Aysel Tokol, Türkiye’de Sendikal Hareket, Bursa, Ezgi Yayınları, 1994, s.15-17} 115 _{Tokol, a.g.e., s. 20-24}

116 _{Adnan Mahiroğulları, “Türkiye’de Sendikalaşma Evreleri ve Sendikalaşmayı Etkileyen Unsurlar”,} Cumhuriyet Üniversitesi İİBF Dergisi Sayı.1, Cilt. 2, s.162

2.1.2.3. 1929 Dünya Ekonomik Buhranına Karşı Türkiye’de Alınan Tedbirler

1929 Dünya Ekonomik Buhranına karşı Türkiye’de alınan tedbirleri şu başlıklar altında inceleyebiliriz;

2.1.2.3.1. Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti’nin kurulması 18 Aralık 1929

1929 Dünya Ekonomik Buhranı Türkiye’nin ekonomik politikasında önemli değişiklikler meydana getirmiştir. Bir yandan paranın değerini stabilize ederek dış ticaret dengesinin kuracak önemli kararlar alınırken diğer yandan da ekonomik kurumsallaşma çabalarına hız verilmiştir. 1929 buhranı sonrasında birçok yeni kurum oluşturulmuştur. İlk kurumsallaşma Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti’nin kurulmasıyla oluşmuştur.117

İlk kez 18 Aralık 1929’da toplanan Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti’nin amaçları şu şekilde belirlenmiştir;118

- Halkı israfla mücadeleye, hesaplı, tutumlu yaşamaya ve tasarrufa alıştırmak - Yerli mallarını tanıtmak, sevdirmek ve kullandırmak

- Yerli mallarımızın miktarını yükseltmek, kalitesini arttırmak ve fiyatlarını

ucuzlatmaya çalışmak

- Yerli malların sürümünü arttırmak

Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti’nin faaliyetleri ise şunlardır;119

- Sanayi kongreleri düzenlemek - Ziraat kongreleri düzenlemek

- Sanayi sergileri kurulmasını sağlamak

Kurum bu süreçte 1929 buhranından en fazla zarar gören tarım sektörünün sorunlarının tartışılması için Ziraat Kongreleri’nin toplanmasına da aracılık etmiştir. Ziraat Kongreleri dışında cemiyet ekonomik sorunların her seviyede tartışılması için bazen aracı bazen de öncü olmuştur. Cemiyet ortaya çıkmış olan iktisadi sorunları geniş halk kitlelerinin hislerine hitap eden sloganlar içinde aktararak onların yardımını

117 _{İlhan Tekeli-Selim İlkin, 1929 Buhranında Türkiye’nin İktisadi Politika Arayışları, Yayın No:300,} İstanbul, Bilge Kültür Sanat Yayınları, Ocak 2009, s.92

118 _{Tekeli, İlkin, a.g.e., s.93} 119 _{Tekeli, İlkin, a.g.e., s.96}

istemiştir. Cemiyetin en faydalı yönü, iktisadi sorunların önemini çok kaba hatlar ile de olsa kitlelere iletebilmesi olmuştur.120