Tapınak Betimleri

Prusa ad Olympum sikke arka yüzlerinde tapınak betimleri İmparator Commodus ile başlamaktadır. Commodus adına darbedilen bir seride hexastylos tapınak ön cephesi görülmektedir (Kat. No. 11). Arka yüz tasvirinde tapınak kalın bir stylobat üzerinde ion sütunları ile yükselmektedir. Üçgen alınlık herhangi bir figür içermemektedir. Zira tapınak tasviri oldukça basitleştirilerek gösterilmiştir. ΠΡ – ΟΤ –

376 Doğancı 2005: 38.

377 SNG 1944: 584.

378 RG 1912: 601, No. 184-185.

379 RG 1912: 574-575.

380 SNG 1944: 591; SNG 1957: 571; BMC 1889: Pl. XXXV/4.

86 CAЄΩΝ lejandı tapınağı çevrelemektedir. Pertinax adına darbedilen bir seride ise yine bir hexastylos tapınak cephesi görülmektedir (Kat. No. 12). MS 193‟te kısa bir süreliğine tahta geçen Didius Iulianus ve onun öldürttüğü selefi Pertinax adına basılan sikkelerde tapınak tasviri tasarım olarak bire bir aynıdır (Kat. No. 13). Burada üçgen alınlığın ortasına bir clipeus (yuvarlak kalkan) ve tepesine akroter yerleştirilmiştir.

Tapınak iki krepisli bir podyum üzerinde ion sütunları ile yükselmektedir. Prusa, Iulianus ve ailesi için eyalet sikkesi basan tek merkezdir. Roma‟da Iulianus‟un yükselişi Suriye‟de Pescennius Niger isyanına neden olmuş, ancak bu durum MS Nisan 193‟te Bithynia‟da Iulianus yükselişinin duyulması ve isyan haberlerinin gelişi arasında iki veya üç hafta kadar sürebilmiştir³⁸¹. Söz konusu bu sikkeler de bu kısa zaman dilimi içerisinde basılmıştır³⁸². Septimius Severus adına darbedilen bir diğer sikkede ise aynı tapınak farklı bir ön cephe özelliğine sahip olarak karşımıza çıkmaktadır (Kat. No. 14).

İki krepisli podyum üzerinde yükselen tapınağın orta sütunları üzerinde kemerli bir geçiş kısmı bulunmaktadır³⁸³.

Cephesi altı sütunlu tapınak tasvirleri İmparator Caracalla ve Macrianus dönemlerinde darbedilen sikkelerin arka yüzlerinde görülmeye devam etmektedir (Kat.

No. 15-16). Her iki sikke tasvirinde de tapınak kompozisyonu olarak bir farklılık görülmemektedir. Iulia Maesa adına darbedilen bir bronzdaki tapınak tasvirinde farklı olarak krepis sayısı belirtilmemiş ve lejand ΠΡΟΤ – CAЄ – ΩΝ şeklinde sikke dairesine tapınağı çevreleyecek şekilde yerleştirilmiştir (Kat. No. 17). Tapınak tasvirli Prusa sikkelerinde içerisinde kült heykeli figürü bulunan tapınak betimleri de vardır (Kat. No. 18). Buna örnek teşkil eden bir Iulia Paula sikkesinden anlaşıldığına göre Prusa‟da bir Zeus tapınağı olmalıdır³⁸⁴. Bu sikkedeki tapınak tasvirinde geniş tutulan orta sütun aralığında oturur halde, sola dönük bir kült heykeli; sol elinde asa, sağ elinde ise bir patera tutmaktadır. Atribülerinden ve duruş özelliklerinden anlaşıldığı kadarı ile kült heykeli Zeus‟a aittir. Zira Zeus kentin baştanrısı olduğu için Prusa sikkelerinde birkaç Zeus betimli sikkeler üzerinde “Prusa Zeus Olympios‟un Onurlu Vatandaşları”

381 Sear 1982: 196.

382 Didius Iulianus, Pertinax‟tan sonra imparatorluk tahtını yasalara aykırı bir şekilde, kendisini imparator seçmeleri karşılığında preator muhafızlarına para vaadinde bulunarak elde etmiştir. Bu, İmparatorluğun öylesine öfkesini uyandırdı ki, üç il valisi aynı anda imparatorluğunu ilan etti. Bunlar arasında Didius Iulianus çok az desteğe sahip olmasına rağmen, Prusa adına sikke basmıştır (Sear 1982: 197).

383 Trell 1972: 52.

384 RG 1912: 593, No. 130, Pl. CI/35.

87 anlamına gelen ΓIA OΛYMΠION ΠPOYCAEIC³⁸⁵ lejandı sıkça görülmektedir³⁸⁶. Zeus, tapınağın alınlık kısmı silinmiş olduğundan dolayı pek seçilememektedir, ancak orta sütunlar üzerinde bir kemerli geçiş olduğu anlaşılmaktadır. Bunun nedeni de Septimius Severus sikkesinde olduğu gibi devasa boyuttaki kült heykelini tapınak ön cephesine daha orantılı olarak yerleştirmek olabilir. Ancak diğer hexastylos tapınak tasvirlerinin genel kompozisyonu dikkate alındığında Zeus tapınağının orijinal rekonstrüksiyonunda böyle bir kemerli geçiş olmadığı düşünülmektedir (Çizim 3).

Cephesi altı sütunlu tapınak betimleri İmparator Commodus‟tan Severuslar hanedanlığının son üyesine kadar geçen zaman diliminde görülmektedir. Bunların tamamı hexastylos düzendeki tapınak cephelerini oluşturmaktadır. Ancak bunlarda herhangi bir kült heykeli mecvut değildir. Bu nedenle kent sikkelerinde başka hexastylos tapınak bulunmadığına göre bunların da Zeus tapınağını temsil ettiği düşünülebilir.

Çizim 3: Sikke Betimlerine Göre Prusa ad Olympum Zeus Tapınağı‟nın Ön cephe Rekonstruksiyon Önerisi

385 Leschorn- Franke 2002: 92, 251.

386 RG 1912: 577, No. 7, Pl. XCIX/7.

88 Prusa ad Olympum kentindeki sikkelerde resmedilen tapınak tasvirlerinin sonuncusu İmparator Geta ³⁸⁷ (Kat. No. 19) adına basılan bir bronz sikkede görülmektedir. Sikke tasvirinde yuvarlak bir tapınağın önünde bulunan küçük bir sunak ve bunun önünde libasyon yapan giyimli erkek figürü resmedilmektedir. Tapınak betimi sikke dairesinin sol kısmında yer almaktadır. Yüksekçe bir stylobat üzerine oturan yarım daire biçimli bir revakla süslenmiş yuvarlak tapınağın üst yapısında çatı koni şeklinde yükselmektedir. Tapınak binası perspektif açıdan gösterilip tam olarak cepheden tasvir edilmiş değildir. Tapınak tasvirinde yapının görünen kısmında toplam beş adet sütun bulunmaktadır. Perspektif kurallara göre görünmemesi gereken diğer yüzde 7 sütun olduğu düşünülürse yuvarlak tapınak toplamda 12 sütunlu olduğu tahmin edilebilir. Yuvarlak kemerle sonlanan sütun aralığının diğerlerinden daha geniş tutulması tasvirin böyle sonuçlanmasına sebep olmuş olabilir. Bu şekilde bir tasarım yapıyı daha belirgin kılmak için yapılmış da olabilir. Üzerlerinde kıvrık arşitrav taşımalarıyla aralarından geçit verdikleri anlaşılan iki sütun merdivenin tam hizasında gösterilmiştir. Tapınağın düzeni belirgin değildir. Tapınağın önünde bir sunak ve boyutu hemen hemen tapınağa eşit olan olasılıkla askeri giyimli bir erkek figürü bulunmaktadır. Figür, başı sola doğru, ayakta ve cepheden görülmekte, sol elinde bir asa ve sağ elinde belirsiz bir nesne tutarak önündeki sunağa doğru libasyon yapmaktadır. Sunak küçük oval formlu ve üzerinde bir alev yanmaktadır. Sunağın hemen dibinde ise olasılıkla kurbanlık öküz başı ve bacakları bulunmaktadır. Tapınak ve kült figürü arasındaki boşluğun arka planında yüksekçe bir ağaç resmedilmiştir.

Bunun üzerinde kanatlarını açmış şekilde ağaca konmaya hazır bir kartal figürü yerleştirilmiştir. Sikkede yer alan figürünün ikonografik özellikleri ve “Kentin Kurucusu Prusias” anlamına gelen TON KTICTHN ΠPOYCAЄIC³⁸⁸ lejandı kült heykelinin I. Prusias‟a ait olduğuna işaret etmektedir. Tasvirde arka planda bir kartal figürünün bulunması da tapınağın olasılıkla Zeus‟a adandığına işaret etmektedir. Zira Prusa ad Olympum sikkelerindeki tapınak tasvirlerinde daha önce de gördüğümüz gibi sadece Zeus figürü bulunmaktadır. Ancak bu sikkedeki tapınak tasviri diğer tapınakların aksine yuvarlak planlı olarak tasarlanmıştır. Sonuç olarak Iulia Paula ve Geta bronzu dikkate alınırsa Prusa ad Olympum kentinin mimari betimli sikkelerinde tanrı betimi

387RG 1912: 591, No. 57, Pl. CI/22.

388 Leschorn- Franke 2002: 181.

89 olarak Zeus‟un hâkim olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca sikke betimleri Zeus‟a adanmış iki farklı planlı tapınağın varlığına işaret etmektedir.

Prusa kentindeki tapınağın varlığı hakkında yazılı kaynaklardan yalnızca Genç Plinius‟un mektuplarından referans alabilmekteyiz. Genç Plinius, Traianus‟a yazdığı bir mektupta Prusa kentinde bakımsızlıktan yıkılmış, sütunlu bir evin avlusunda bulunan bir vasiyetin koşulları gereğince İmparator Claudius için tapınak yapılmasının buyrulduğunu belirtmiştir³⁸⁹. Buna rağmen aynı mektupta bu tapınağın gerçekten yapılıp yapılmadığına net olarak değinilmemiştir³⁹⁰. Claudius Polyaenus adlı bir vatandaş, kendi evini İmparator Clauidus‟a miras olarak bırakmış ve bu evinin avlusunda imparator adına bir tapınak yapılmasını vasiyet etmiştir³⁹¹. Yine Plinius‟un bildirdiğine göre ev onun zamanında yıkıntı halde olduğu için İmparator Traianus‟un adına buraya bir hamam inşa ettirmeyi düşünür³⁹². İmparator Traianus bu önerisini kabul etmiştir. Ancak Claudius adına yapılan tapınak yıkılmış olsa bile ona tapınılması için ayrılmış özel bir alan olduğunu da belirtir³⁹³. Buna göre hamam yapısının olduğu yerde muhtemelen bir imparator tapınağı da bulunmaktaydı³⁹⁴. Ancak günümüze kadar bu tapınağın varlığına delil oluşturacak herhangi bir somut bir kanıt elde edilememiştir.

Mevcut bu verilere göre Plinius‟un mektuplarında bahsi geçen imparator tapınağının Prusa sikke tasvirlerindeki Zeus tapınağı ile aynı olduğu konusunda bir kanaate varmak zordur. Bu durum ileride bölgede gerçekleştirilecek olan arkeolojik kazı ve araştırmalar neticesinde aydınlığa kavuşabilecektir.