Modern Literatürde Mimari Betimli Sikkeler ve Fonksiyonları

60

61 zafer anıtını (Arcus Augusti) konu almaktadır. Ephesos darbı bu sikke MÖ 19‟da Partların püskürtülmesi anısına ve imparatorun başarısı onuruna Roma‟da yapılmış olan bir zafer takıyı temsil etmektedir²⁷⁴. Arka yüz tasvirindeki zafer kemeri tasvirinde arşitrav üzerinde; IMP IX TR PO V, niş içinde; S.P.R. SIGNIS RECEPTIS²⁷⁵ yazıtı okunmaktadır. Sikke betimi attik heykeltıraşlık grubu ile çevrelenen quadriga içindeki Augustus‟u teşkil etmektedir²⁷⁶. Kemer tek bir nişe sahip ve tepesini imparatorun quadrikasını çeken bir grup at süslemektedir. Diğer figüratif objeler normalde anıtın kendisinde olmayan sembolik aksesuarlardır. Esasen sikkelerdeki zafer kemerleri tasvirlerinin bu tip anıtların güncel yapısı hakkında en az gerçekliğe sahip mimari konular olduğu da unutulmamalıdır²⁷⁷. Tasvir edilen zafer takı Ephesos‟a ait bir yerel anıt değildir ve Roma‟da inşa edilmiştir²⁷⁸.

Resim 14: Zafer Takı – Augustus Sikkesi - MÖ 19/18

Fred Kleiner bu tasvirin benzer emisyonlarını Kuzey Afrika eyaletlerinden İskenderiye serilerinde de kaydetmiştir²⁷⁹. Roma‟da inşa edilmiş olan Zafer Takı‟nın Asia Eyaleti‟nden Ephesos veya Kuzey Afrika‟dan İskenderiye gibi kentlerde basılan sikke tasvirlerinde işlenmiş olması İmparatorluğun Doğu eyaletlerindeki insanlar için Partlara karşı Roma‟nın önemini ve politik üstünlüğünü tasdik etmektedir. Bu da bir bakıma merkez yönetimin eyaletler üzerindeki siyasi otoritesini ve propagandasını göstermektedir. Bunun da ötesinde Roma‟da inşa edilen bir yapının eyaletlerde basılan sikkelerde teşhir edilmesi merkez Roma‟daki ihtişamlı mimari yapıların imparatorluk

274 Fuchs 1969: 40; Franke 2007: 42.

275 Franke 2007: 87.

276 Franke 2007: 42.

277 Fuchs 1969: 40.

278 Kleiner 1989: 71.

279 Kleiner 1989: 71.

62 çapındaki kitlelere tanıtımı için de bir araç olmuştur. Bu durum aslında mimari betimli sikkelerin bu dönemde medya iletişim aracı görevi üstlendiğini de göstermektetir.

Bunlar adeta üretildikleri kentsel dünyanın değerlerini, sanattaki ve estetikteki değişimlerini, kentsel yaşamını ve zamanının politik ve kültürel olaylarını yansıtan birer vasiyetnamelerdir.

Mimari yapılar, genellikle hammaddesi bronz olan kent sikkelerinde resmedilmişlerdir ²⁸⁰ . Mimari tasvirler sikkeye uygulandığında yapıların mevcut görünümleri basitleştirilmiş olmasına rağmen antik yapıların görünümleri ile ilgili problemlerin çözümlenmesinde bizlere büyük olanak sağlar. Sikkelerde tasvir edilen yapıların yalnızca küçük bir bölümü günümüzde ayakta durmaktadır. Kalıntılarının bir kısmı veya tamamı mevcut olan binalar ise bizlere gerekli olan ipuçlarını sunmaktadırlar. Yargı süreçlerinde olduğu gibi bu tür konularda da yapıların önemi hakkında hüküm verirken her türlü veri göz önünde bulundurulmalıdır. Ancak lokasyonları tespit edilememiş birçok yapının tamamlayıcı başka bir kaynağı olmadığı durumlarda, bu yapılara ait mimari tasvirli sikke serilerindeki tüm benzer örnekleri birleştirmek orijinal yapının doğru rekonstruksiyonunu bulmamızda bizlere yardımcı olacaktır²⁸¹. Bunun yanı sıra sikke tiplerinde bazı farklılıklar ve uyumsuzluklar olsa da, tapınaklar veya diğer kentsel yapılar genellikle aslına sadık olarak tasarlanmıştır²⁸². Tapınakta bulunan kült heykeli çoğunlukla, tapınağın ön kısmındaki bir dizi sütun içerisinde tasvir edilmiştir. Ancak sikke üzerindeki figürlerin değişken boyutları veya sikkelerin muhafaza koşullarındaki farklılıklar nedeniyle, anıtsal yapıların nasıl resmedildiklerini saptamak her zaman mümkün olmamıştır²⁸³. Ayrıca mimari sikke tasvirleri, binaların dönemler boyunca geçirdiği onarım evrelerini de gösterebilirler.

Bununla ilgili bazı mimari yapılar sikkelerde uzun süre boyunca tasvir edilmişlerdir.

Böylelikle eğer belirli bir mimari yapı dönemler boyunca değişim geçirmiş ve şekil değiştirmişse bu değişimleri mimari sikke tasvirleri üzerinde takip etmek mümkün olabilecektir. Buna ilişkin benzer yapılarla ilgili tüm sikke örneklerinin incelenmesi gereklidir. Ancak sikkelerde tasvir edilen mimari yapının hangi tür yapı olduğu anlaşılamayan durumlarda, yapıların teşhisi için nümismatik belgelerin yanı sıra

280 Price 2004: 296.

281 Trell 1976: 11.

282 Kraft 1972: 94

283 Price 2004: 297.

63 epigrafik ve filolojik verilerin de toplanması gerekmektedir. Özellikle MS 2. yüzyılın başlarından itibaren yerel tanrıların ve mimari yapıtların çok büyük önem taşıdığı Roma İmparatorluk Dönemi‟nde darbedilen sikkeler üzerine güçlü bir yoğunlaşma, tipolojik olarak diğer kentlerdeki antik grupların tanımlanmasında bizlere bilimsel açıdan enteresan bir çerçeve sunmaktadır.

Roma, özellikle İmparatorluk Çağı‟nda bünyesinde barındırdığı anıtsal mekânları resmetmeyi bir gelenek haline getirmiştir. Özellikle Doğu Eyaletlerinde üretilen birçok sikke bazı Roma İmparatorluk Dönemi mimari tasarımları için bir proto-tip görevi görmüştür. Bu durum Geç Roma İmparatorluk Dönemi‟nde sanatın ve ikonografik içeriğin Cumhuriyet Dönemi‟ne göre nasıl dönüşüm ve değişim geçirdiğine dair bazı pratik bilgilere ulaşılmasına izin vermiştir. Mimari sikke tiplerine yönelik bu kapsamlı yaklaşım, mimari sikke tasvirlerinin altında yatan ve Roma sanatını büyük ölçüde etkileyen sosyal, kültürel ve tarihsel eğilimlerin temeli üzerinde durmaktadır.

Nathan Elkins‟e göre mimari temalı sikke tipleri ile ilgili sosyal ve kültürel sorulara yanıt aranmaya çalışıldığında onları diğer çağdaşı tipler ile birlikte ve belirli bir imparatorun görsel programı kapsamında değerlendirilmesi gerekmektedir²⁸⁴. Bu nedenle araştırmalarda bir mimari arka yüz tipinin özelliğini ve ideolojik değerini anlamak için emisyonun basıldığı imparator yönetimindeki görsel programa özellikle dikkat etmek gerekir. Mimari sikke tiplerinin iletişimsel özelliklerini anlamak için diğer sikke tiplerinden ayrı değerlendirmek yerine, aynı imparatorun bastırdığı sikkenin ideolojik programındaki diğer sikke tiplerinin anlaşılması da konuya katkı sağlayabilir.

Bir imparatorun politik programında hangi sikke tasvirinin büyük rol oynadığını anlamanın en iyi yöntemlerinden biri ise sikke buluntularındaki nitelikleri incelemektir ²⁸⁵ . Sikke tiplerindeki kişileştirmeler de imparatorun ideallerini ve niteliklerini bizlere iletmektedir. Bu konuda farklı bilim dallarını hedef alan sikke araştırmaları arka yüz tiplerinin birbiriyle olan ilişkilerine ait frekansları ölçmemize izin verebilmektedir. Bu nedenle Roma sikkeleri üzerindeki mimari betimlerin değerlendirilmesi nümismatik, sanat tarihi ve arkeoloji gibi materyal eğilimli bilim dallarının yanı sıra daha geniş tarihsel bağlamlarda da ele alınmaktadır. Bazı durumlarda, mimari tiplerin diğer görsel objelerle karşılaştırılması sikkeler üzerinde

284 Elkins 2015a: 8.

285 Elkins 2015a: 9.

64 görülen tasvirlerin seçimini belirleyen tarihi faktörleri de aydınlatacaktır. Çünkü şüphesiz pek çok faktör sikke üretiminin niteliğini etkilemiştir.

Antik Roma dünyası, farklı etnik ve inançtan gelen nüfus çeşitliliğiyle oldukça büyüktü. İmparatorluğun sınırları içerisinde sikke programına bağlı çeşitliliğin Roma‟nın varlığını her yerde göstermek için etkili bir mekanizma olduğu açıkça görülmektedir. Romalılar, bu birleştirici mesajlar içeren mekanizmanın yayılımını sağlamak için bir yandan tanımlanmış ve teşhis edilmiş portrelerden oluşan geniş ikonografisini diğer yandan resmedilen mimari tasvirleri etkili bir biçimde kullanıyordu.

Genel yayılımı nedeniyle Roma dünyasındaki iletişim ağı için esas vasıta olan nümismatik materyaller, kısa ve öz açıklamalı birer haber kaynağı olarak mükemmel birer örnektir. Bu nedenle söz konusu sikkelere bakan nümizmatlar veya diğer araştırmacılar için bu durum daha geniş kapsamlı bir anlam ifade etmekteydi. Dahası okunaklık sorunu olmayan küçük bir resimde verilmek istenen mesajlar, burada antik sikkelerin önemini kanıtlamaktadır. Sonuç olarak sikkelerdeki mimari temalı representasyonlar Roma anıtsal yapılarının rekonstruksiyonları için birçok delil sunmakla birlikte görünüşleri kayıp olan anıtların resimleri ve planları olarak değerlendirilmiştir.

2. MĠMARĠ BETĠMLERĠN ÇĠZĠMĠNDE KULLANILAN YÖNTEMLER