Bithynia Krallığı

Bithynia Hanedanlığı MÖ 5. yüzyılın ikinci yarısında bir yönetim çatısı altında birleşerek Doidalses ile başlamıştır⁴⁵. MÖ 435 yılında Astakos kenti Megaralılar tarafından kurulduğunda Doidalses Bithynialıların lideri konumundaydı⁴⁶. Doidalses‟tan sonra sırasıyla oğlu Boterias ve onun oğlu Bias yönetime geçmiştir⁴⁷. Hellenistik Dönem öncesinde, Heredotos‟un (1.28) bildirdiğine göre Bithynia, muhtemelen Lydia kralı Kroisos‟un Perslere yenildiği MÖ 547 civarından itibaren Akhaimenid İmparatorluğu‟nun kontrolü altındaydı. Bölge, MÖ 334‟te Büyük İskender‟in gelişine kadar merkezi Daskyleion olan Hellespontos Phrygiası Satraplığı‟nın bir parçası idi⁴⁸. MÖ 377–327 yıllarında Bithynia‟da yerel bir kral olan Bias, MÖ 327 yılında Bithynia Krallığı üzerine yürüyen III. Alexandros‟un generallerinden Kalas‟ı yenilgiye uğrattı.

Böylelikle Makedonya Krallığı Bithynia topraklarından uzak tutulmuştur⁴⁹. Tarihte sağlam bir yere sahip ilk Bithynia Kralı, muhtemelen MÖ 326 yılında Bithynia‟nın hakimiyetini ele geçiren Bas‟ın oğlu Zipoetes‟tir. MÖ 279 civarında Bithynia Era‟sı ise Zipoetes‟in kendi krallığının başlangıcı olarak bu tarihi kabul ettiğini akla getirmektedir⁵⁰.

Zipoetes, MÖ 315‟te Astakos‟u ve Kalkhedon‟u kuşatma altına almıştır⁵¹. Ancak kuşatma I. Antigonos Monophthalmos‟un generali Ptolemaios‟un müdahalesiyle kaldırılıp her iki krallık arasında ittifak kurulmaya zorlanmıştır⁵². Bu olay Bithynia Krallığı‟nın topraklarını genişletme çabalarının bir başlangıcı olmuştur. Zipoetes MÖ 301–281 yıllarında Ipsos ve Kyroupedion savaşlarından sonra üzerine ordu gönderen Lysimakhos‟u iki kez yenilgiye uğratmış ve bu olayın onuruna MÖ 297‟de Zipoteum kentini kurarak kendisini Bithynia kralı ilan etmişti⁵³. Zipoetes bölgedeki egemenliğini Herakleia Pontika‟ya kadar genişletmesinin yanı sıra, I. Antiochos‟un saldırılarına karşı başarılı bir savunma yapmış ve böylece bölgedeki hâkimiyetini pekiştirmiştir⁵⁴.

45 Strab. 12.4.2

46 Mem. Frag. 20; Bosch 1946: 51.

47 Mem. Frag. 20.

48 Dowler 2019: 90.

49 Mem. Frag. 20.

50 Dowler 2019: 90.

51 Diod. 19.20.

52 Dowler 2019: 92.

53 Mem. Frag. 20.

54 Magie 1950: 311.

20 Zipoetes‟in MÖ 278 yılında ölümünden sonra, yerine büyük oğlu I. Nikomedes (MÖ 280-242) geçti ve II. Zipoetes dışındaki bütün kardeşlerini ortadan kaldırdı⁵⁵. II.

Zipoetes Herakleia‟nın kontrolünü ele alırken I. Nikomedes ise Bithynia‟nın kuzeybatısını kontrol altına almıştır. Seleukos kralı I. Antiochos, I. Nikomedes‟e karşı Zipoetes ile ittifak yoluna girince Nikomedes o sırada Küçük Asya‟ya geçmek isteyen Galat Tetrarkhos‟u Leonnoris‟un Bosphoros‟tan geçmesine izin verip onunla bir anlaşma yapmıştır. Yapılan anlaşma gereğince, Nikomedes‟in izni olmaksızın başkalarıyla anlaşma yapılmaması ve Byzantion, Tios, Herakleia Pontika, Kalkhedon ve Kios ile müttefik olunması hususunda anlaşmışlardır⁵⁶. İhtiyaç duydukları silahların sağlanmasından sonra MÖ 278 yılında yaklaşık 20.000 kadar Galatlı Bosphoros üzerinden Anadolu‟ya geçmiş ve I. Nikomedes kardeşi Zipoetes‟i kolayca bertaraf ederek Bithynia‟nın tamamına egemen olmuştur⁵⁷. Bundan sonra I. Nikomedes ülke topraklarını güney ve doğu yönünde genişleterek Nikaia‟yı ele geçirmiştir⁵⁸. Daha sonra Paphlagonialılardan kazanılan toprakları koruyabilmek için stratejik bir noktada olan Bithynion kentini kurmuştur⁵⁹. I. Nikomedes daha önce Lysimakhos tarafından yıkılmış olan ve Megaralılara ait bir koloni kenti olan Astakos kentinin karşı kıyısına kendi adına izafeten Nikomedeia kentini kurmuştur⁶⁰. Böylece Nikomedes Astakos‟a göre daha merkezi bir konumda olan Nikomedeia kenti ile ticari ilişkilerinden faydalanacağı iyi bir liman kenti elde etmiş olmuştur⁶¹. I. Nikomedes, gerek askeri konularda gerekse diplomasi yoluyla başarılı bir yönetici olarak Bithynia‟yı küçük bir krallıktan önemli bir bağımsız devlet konumuna getirmiştir⁶². O ayrıca, krallığın hem coğrafi hem siyasi hem de ekonomik statüsünde kalıcı değişiklikler gerçekleştiren ilk Bithynia kralıdır⁶³.

I. Nikomedes‟in MÖ 255 civarında ölümünden sonra yerine oğlu Ziaelas (MÖ 255-232) geçti. Bu dönemde Kreteia kenti alınmış ve Phrygia ile Paphlogonia gibi sınır bölgeleri Bithynia hâkimiyetine girerek krallık sınırları doğuya doğru genişletilmiştir⁶⁴. Topraklarında huzuru ve barış ortamını sağlayan Kral Ziaelas, bu dönemde krallığı

55 Mem. Frag. 20.

56 Mitchell 1993: 15; Magie 1950: 10

57 Strab. 12.5.1-2; Kaya 2005: 44.

58 Magie 1950: 312.

59 Jones 1971: 150.

60 Strab. 12.4.2; Mem. Frag. 20.

61 Magie 1950: 305.

62 Magie 1950: 311-312.

63 Dowler 2019: 92.

64 Doğancı 2003: 75.

21 tüccarlara açık hale getirmiş ve bu açıklık sebebiyle başta Nikomedeia olmak üzere diğer Bithynia kentleri bölgede ticaret merkezleri konumuna gelmiştir⁶⁵. Kral Ziaelas dönemi barışçıl geçse de sonu şiddetle sonlanmıştır. Kral Ziaelas MÖ 228 yılında kralları tuzağa düşürmeyi umduğu bir komplo sürecinde planı ifşa olunca bir Galatlı tarafından öldürülmüştür⁶⁶. Ziaelas hakkındaki bilgiler çok sınırlıdır. Ondan sonra yerine oğlu I. Prusias geçmiştir (Resim 1).

Resim 1: I. Prusias‟ın Gümüş Tetradrachmisi

Babasının ölümüyle tahta geçen I. Prusias (MÖ 228-182), seleflerinin politikasını sürdürmüş ve krallığın sınırlarını genişletmiştir. Makedonya Kralı II.

Demetrius Aetolicus‟un kızı Apame ile evlenerek kendisine yeni bir müttefik edinmiştir⁶⁷. Daha sonra Prusias, Pergamon tehlikesine karşı Makedonya kralı V.

Philippos‟un dostluğunu kazanarak batıdaki hâkimiyetini Rhyndakos ırmağına kadar genişletmiştir. MÖ 232 yılında V. Philippos, Myrleia ve Kios‟u ele geçirmiş ve daha sonra bu yerleri akrabası I. Prusias‟a vermiştir⁶⁸. I. Prusias‟ın Makedonya kralı V.

Philippos ile ittifak yapması Btiynia‟nın genişleyen sınırlarının güvence altına alınması bakmından önemliydi⁶⁹. I. Prusias zamanında Bithynia toprakları en geniş sınırlarına ulaşırken, politik ve ekonomik anlamda en güçlü dönemini yaşadı. Bu dönemde Herakleia Pontika‟nın bağlaşığı olan Kieros kenti ele geçirilmiştir⁷⁰. I. Prusias, Kios‟un adını Prusias ad Mare olarak, Kieros‟un adını da Prusias ad Hypium olarak

65 Dowler 2019: 93.

66 Arslan 2000: 75; Magie 1950: 312.

67 Polyb. 15.22 vd; Strab. 12.4.3

68 Polyb. 15.22 vd; Strab. 12.4.3.

69 Dowler 2019: 94.

70 Mem. Frag. 27.

22 değiştirmiştir⁷¹. I. Prusias, Roma komutanı Scipio ile diplomatik ilişkiler kurarak krallığı Roma ile olası bir çatışmadan korumuştur⁷². I. Prusias, Apamea barışından bir süre sonra, Makedon kralı V. Philippos‟dan aldığı yardım ile kendisine sığınan Hannibal‟ın komutanlığı öncülüğünde Mysia topraklarını işgal etmiştir⁷³. Buna rağmen Prusias, savaş sırasında II. Eumenes‟e esir olmaktan son anda kurtulmuş ve savaş MÖ 184 yılında Pergamon‟un kesin zaferi ile sonuçlanmıştır⁷⁴. Böylelikle Hellespontos bölgesi tekrar Pergamon hâkimiyetine girmiştir. Apamea Antlaşması‟nda T. Quinctius Flaminius, Prusias‟ın himaye ettiği Hannibal‟in teslim edilmesini istemiş⁷⁵, ancak Hannibal teslim olmayı reddedip intihar etmeyi tercih etmiştir⁷⁶. Bu olaydan kısa süre sonra I. Prusias da vefat etmiş ve yerine oğlu II. Prusias geçmiştir.

II. Prusias (MÖ 183-149) tahta geçtiğinde Makedonya kralı Perseus‟un kız kardeşi olan Apamea ile evli idi. Siyasal ve politik açıdan çalkantılı bir dönem geçiren II. Prusias, MÖ 179 yılında Pontus kralı I. Pharnakes‟in Bithynia topraklarına girmesi üzerine yaptığı savaşların ardından Pergamon kralı II. Eumenes‟e ve Kappadokia kralı IV. Ariarathes‟e karşı yaptığı savaşları da kaybetmiş ve barış imzalamak zorunda kalmıştır⁷⁷. Daha sonra 3. Makedonia Savaşı‟ında (MÖ 171–168) Roma‟nın yanında savaşa katılmıştır⁷⁸. Pergamon Kralı II. Attalos tahta çıktığı ilk yıllarda II. Prusias‟ın önderliğinde Bithynia ordusu Pergamon topraklarını işgal edip yağmalamıştır ⁷⁹. Bithynia kralı II. Prusias‟ın MÖ 156 yılında Pergamon Krallığı topraklarına saldırarak başlattığı askeri harekâtı nedeniyle, II. Attalos Roma‟dan yardım istemiş ve Romalılar II. Prusias‟ı geri çekilmeye ikna etmekle birlikte II. Attalos‟u da karşı saldırıya geçmekten alıkoymuşlardır⁸⁰. Attalos‟un karşı saldırı hazırlıklarının önlenmesi ve Prusias‟a konan tazminatın da ağır olmaması göz önüne alınırsa Roma‟nın bu süreçte açıkça Bithynia Krallığı‟nın Pergamon‟a karşı zayıflamasını istemediği görülmektedir⁸¹. Ancak Bithynia ile Pergamon arasında tekrar alevlenen bu rekabet, Roma‟nın Küçük

71 Umar 2004: 119; Zeyrek-Çelik, 2005: 20.

72 Magie 1950: 314.

73 Strab. 12.4.3.

74 Magie 1950: 59.

75 Strab. 12.4.3.

76 Magie 1950: 56.

77 Polyb. 25.2.4.

78 Polyb. 31.32; Magie 1950: 65.

79 Dowler 2019: 96.

80 Polyb.32.16.1-5.

81 Tozan 2016: 60.

23 Asya siyasetinde daha etkin rol oynamasıyla ciddi sonuçlara yol açmıştır. MÖ 170‟lerden sonra Bithynia‟ya ve özellikle II. Prusias‟a edebi kaynaklarda yapılan atıflar giderek olumsuzlaşmıştır⁸². MÖ 149 yılında babası II. Prusias‟a başkaldıran genç Nikomedes‟e II. Attalos Bithynia topraklarına girerek destek vermesi üzerine II.

Prusias, Roma‟da elçilik görevini üstlenen oğlu II. Nikomedes‟in ordusu tarafından bozguna uğratılarak öldürülmüş ve bunun sonucunda II. Nikomedes tahtı ele geçirmiştir⁸³.

II. Attalos‟un desteği ile tahta geçen Epiphanes lakaplı II. Nikomedes (MÖ 149-127), Roma ile ilişkilerini iyi tutup uzun süre barış dolu yıllar geçirmiştir. Bu nedenle Romalıların saygınlığını da kazanan II. Nikomedes Pergamon‟la ve komşu Yunan kentleri ile de iyi ilişkiler kurmuştur⁸⁴. Ancak kendisinin tahta geçmesine destekte bulunmuş olan Diegylis isimli bir kabile lideri Thrakia kıyılarındaki bazı kentleri işgal edip Bithynia topraklarını tehtit edince Pergamon Kralı II. Attalos olaya müdahale etmiş ve bunun üzerine Diegylis geri geçilmiştir⁸⁵. MÖ 127‟de II. Nikomedes ölünce yerine oğlu III. Nikomedes geçti⁸⁶.

MÖ 2. yüzyılın sonuna doğru Bithynia kralları iktidarda kalabilmek için genellikle Roma‟nın desteğini almaya çalışmıştır. Ancak III. Nikomedes (MÖ 127-94) babasın aksine daha çok Roma‟dan bağımsız politikalar izlemiştir. III. Nikomedes batısında yeni kurulan Roma‟nın ilk eyaleti Asia toprakları bulunduğu için yönünü doğuya çevirmiştir. Iustinus‟tan öğrendiğimize göre Mithridates‟in, Asia ve Bithynia‟daki gizli gezisinin ardından, Anadolu‟daki ilk faaliyeti Bithynia kralı III.

Nikomedes ile ittifak kurarak Paphlagonia‟yı işgal etmek olmuştur⁸⁷. Ancak Mithridates ile birleşerek MÖ 107 yılında Paphlagonia bölgesini işgal edince Roma, Bithynia ve Pontus‟un derhal Paphlagonia‟yı terk etmesini istemiştir⁸⁸. Bithynia‟nın MÖ 102-101 yıllarındaki Kappadokia işgali Pontos ile olan ittifakı bozdu ve VI. Mithridates, III.

Nikomedes‟i yenmiş ve bölgesel güç dengesi Pontus lehine dönmüştür⁸⁹. Bu dönemde Propontis‟te ortaya çıkan korsanlık faaliyetlerinin etkisiyle pek çok kent gibi Kalkhedon

82 Dowler 2019: 96.

83 App. Mithr.4-7; Diod.32.20-21; Polyb. 36.14.

84 Magie 1950: 314.

85 Strab. 13.4.2.

86 Magie 1950: 318.

87 Iust. 37.4.3-8.

88 Dowler 2019: 96.

89 Dowler 2019: 97.

24 da Phokaia ve Tenedos kentlerinden dokunulmazlık statüsünün kabulünü talep etmiş ve bu hakkı almıştır⁹⁰. Romalı General C. Sulla, Kappadokia‟da bulunduğu sırada büyük olasılıkla MÖ 94 yılında Bithynia kralı III. Nikomedes hayatını kaybetmiş yerine oğlu IV. Nikomedes geçmiştir⁹¹.

Bithynia Krallığı‟nın son yıllarına Mithridates savaşları damga vurmuştur.

General Sulla‟nın Roma‟ya dönmesinden kısa bir süre sonra 91 yılında Roma‟nın İtalya‟daki müttefikleri ile çıkan savaşını fırsat bilen Pontus kralı VI. Mithridates Eupator, önce IV. Nikomedes‟e karşı gizli bir suikast tertiplemiş, ancak kurduğu bu komplo ortaya çıkınca III. Nikomedes‟in oğlu Sokrates‟i kışkırtarak tahtta hak iddia etmesini sağlamıştı⁹². Sokrates, Roma senatosuna başvurup tahtta hakkı olduğunu iddia etse de Senato resmi kral olarak IV. Nikomedes‟i tanıdığını belirterek Sokrates‟i geri çevirmişti⁹³. Fakat Sokrates dönünce Mithridates‟in yardımcı destek kuvvetleriyle birlikte IV. Nikomedes‟i tahttan indirmişti⁹⁴. IV. Nikomedes ise MÖ 89 yılında M.

Aquillius‟un öncülüğündeki Roma ordularının desteğiyle tahta yeniden geçmiştir.

Sonrasında intikam almak isteyen Nikomedes, Aquillius‟un da emriyle Pontus Krallığına saldırdı ve topraklarını yağmaladı. Bu durum Mithridates‟in ordusuyla IV.

Nikomedes‟i Amnias (Gök Irmak) yakınlarında karşı karşıya getirdi⁹⁵. Savaş sonunda yenilgiye uğrayan IV. Nikomedes Skoroba Dağı eteğinde kamp kurmuş olan Roma Generali Manius‟un yanına kaçtı. Küçük Asya kentleri tarafından bir kurtarıcı olarak karşılanan VI. Mithridates Roma generalini ortadan kaldırmış ve on binlerce Romalıyı öldürmüştür⁹⁶. Bunun üzerine Roma tarafından Anadolu‟ya gönderilen General Sulla, MÖ 87-85 yılları arasında yaptığı savaşlarda Mithridates‟i ağır bir yenilgiye uğratmıştır.

Roma‟ya tabi olması şartıyla Sulla tarafından tekrar tahta çıkarılan IV. Nikomedes Bithynia‟ya döndükten sonra MÖ 74 yılında ölmüştür⁹⁷.

90 Güçlü 2007: 15, Bkz. Yazıt No. 2, Phokaia ve Tenedos kentlerinin Kalkhedon‟a dokunulmazlık hakkı tanıması.

91 Arslan 2007: 106.

92 App. Mithr. 3.57; Magie 1950: 207.

93 Mem. Frag. 30.3.

94 App. Mithr. 10.

95 Haris-Ryde 1980: 865.

96 App. Mithr. 23; Mem. 31.4; Arslan 2000: 136.

97 App. Mithr. 11; Iust. XXXVIII.5.4.

25