167 245). Kentin baştanrısının Herakles olduğu gözönüne alınırsa Herakleia sikkelerindeki tiyatro veya stadion benzeri tasvirlerin Dionysos‟tan ziyade yarışmaların koruyucu tanrısı olarak Herakles onuruna düzenlenen agonlara işaret ettiği düşünülebilmektedir.
Ayrıca Roma Pompeji tiyatrosunda olduğu gibi Herakleia sikke tasvirlerinde de tiyatroya dahil edilmiş bir tapınak yapısının görülmesi bu yapının şehrin baştanrı Herakles için imparatorluk kültüne özel bir mekan olarak tasarlanmış olduğu fikrini güçlendirmektedir. Bunun yanısıra bazı Herakleia Pontika sikkelerinde kentin aldığı
“Neokoros” unvanı da görülmektedir706. Bu nedenle imparatorluk kültü kapsamında agonların da düzenlenmiş olabileceği de düşünülebilir707. Söz konusu yapının nerede konuşlandığı ise henüz bilinmemektedir. İleride yapılacak olan arkeolojik kazılar ve çalışmalar sikkeler üzerinde temsil edilen kente ait mimari yapıların niteliğini açıklığa kavuşturacaktır.
168 tanrısallaştırılmasını ve tapınılmasını önermiş ancak zorunlu kılmamıştır715. Böylece İmparator Hadrianus‟un, Antinous kültünü burada kurdurtmuş olduğu söylenebilir.
Harita 19: Bithynion/Claudiopolis Antik Kenti Bölgesel Konumu
Kentte Pompeius‟un eyaletten ayrılmasından sonra sikke basımına başlanmıştır716. Bu doğrultuda Bithynion‟da ilk sikkeler MÖ 61-59 yıllarında Bithynia Proconsul‟u olan C. Papirius Carbo tarafından bronz olarak darbedilmeye başlanmıştır717. Bu dönemde kentin adı sikkeler üzerinde BIΘYNEΩN ethnikonuyla anılmaktadır. Roma İmparatorluk Dönemi‟nde ise sikke darbı Gallienus dönemine kadar devam etmiş ve kentin adı sikkeler üzerinde KΛAYΓIOΠOΛEITΩN - BIΘYNIEΩ N veya AΓPIANΩN BEIΘYNIEΩN lejandları ile belirtilmiştir 718 . Bithynion kentinde darbedilen sikkelerde mimari tasvir olarak tapınaklar hâkimdir.
Bunlar cepheden tasvir edilmiş oktastylos tapınakları teşkil etmektedir. Mimari tasvirler detaylardaki küçük farklılıklara rağmen kentteki tapınaklar hakkında fikir verici özelliklere sahiptir.
715 Boyana 1997: 65.
716 RG 1908: 268, nr. 1-3.
717 RG 1908: 267.
718 RG 1908: 267-268
169 8.1. Ġmparator Tapınağı Betimleri
Bithynion kentindeki sikkelerde cephesi sekiz sütunlu tapınak tasviri ilk olarak Hadrianus tarafından, gözdesi Antinous adına darbedilen bir sikkede görülmektedir (Kat. No. 130). Sikke tasvirinde ön yüzde Antinous‟a ait portreye yer verilirken, arka yüzde ise oktasytlos tapınak cephesi tercih edilmiştir. Tasvirdeki tapınak iki kademeli bir krepidoma üzerinde yükselmektedir. Sütunlar oldukça kalın yapıldığından sütun aralıkları dar ve çizgi halindedir. Bu nedenle tapınak düzeni de belirsizdir. Ancak sütunların alt kısmında görülen iki yatay çizgi ile kaide kısmı belirtilmek istenmiş olduğu açıktır ve bu nedenle en azından yapının dor düzeninde olmadığı anlaşılmaktadır. Ön yüzde ANTINOOC HP[ΩΝ], arka yüzde ΒΙΘΤΝΙΔΩΝ ΑΓΡΙΑΝΩΝ lejandı sikke yuvarlağını çevrelemektedir719. Antinous‟a ait portrelerin sikkelerde görülmesi onun tanrı yerine konulduğunun nümismatik kanıtlarından biridir720. Cephesi oktastylos tapınak tasvirleri İmparator Antoninus Pius sikkelerinde de devam eder. Bunlardan birinde sekiz sütunlu tapınak cephesi üç basamaklı bir podyum üzerinde yükseldiği görülmektedir (Kat. No. 131). Burada korinth düzenindeki sütunlar daha ince ve nizami çizilmiştir. Septimius Severus (Kat. No. 132) ve Caracalla (Kat. No. 133) serilerine göre oktastylos tapınak cephesinin önceki tasvirden farklı olarak ion sütunları ile birlikte yükseldiği anlaşılmaktadır. Özellikle Caracalla serisinde üçgen formata sahip alınlığın figürleri daha zengindir. Burada tepe ve köşe akroterleri belirtilmiş, alınlık ve sütunlar arasına bir clipeus yerleştirilmiştir. Ayrıca birbirine paralel bir şekilde uzanan diagonal hatlardan oluşan friz burada özellikle vurgulanmıştır. Bluma L. Trell, “Architektur Darstellungen auf römischen Münzen”
adlı eser incelemesinde Günter Fuchs‟un tapınak tasvirlerinde arşitrav boyunca çizilen bu dikey ve yatay çizgileri friz kısmının farklı reprezentasyonları olarak yorumladığını söylemiştir721. İmparator Elagabalus adına darbedilen sikkede ise alınlığın ortasındaki clipeus daha kalın olarak kalkan formunda yapılmıştır (Kat. No. 134). Elagabalus (Kat.
No. 135) ve Macrianus (Kat. No. 136) adına darbedilmiş Bithynion sikkeleri oktastylos tapınağı sağ perspektiften 3/4 açı ile göstermektedirler. Bu sikke tasvirlerinde krepis sayısı belirgin değildir. Sekiz sütunlu ön cephede kült heykelleri gösterilmemiş olduğundan sütunlarda herhangi bir eksiltme veya daraltma yapılmamıştır. Ancak uzun
719 RG 1908: 270 No.18, Pl. XLI/20.
720 Boyana 1997: 339.
721 Trell 1972: 51.
170 taraftaki sütunlar için durum farklıdır. Uzun cephede en az altı sütun sayılabilmektedir.
Tapınak 3/4 açı ile gösterildiği için sikke yuvarlağına sığdırılması zor bir durumdur. Bu nedenle uzun tarafta sütun adedinde kısaltma yapılmış olmalıdır.
Bithynion sikkelerinde oktastylos tapınak tasvirlerinin niteliği hakkında fikir oluşturacak seriler Iulia Paula, Alexander Severus ve Valerianus adına darbedilmişlerdir. Iulia Paula sikkesinde (Kat. No. 137) oktastylos tapınak cephesinde orta sütun aralığı sıkıştırılarak kült heykeli için geniş bir alan bırakılmıştır. Kült figürü ayakta soluna bakar şekilde durmakta, sağ elinde mızrak, sol elinde bir hançer tutmaktadır. Başında ise tacı bulunmaktadır. Figür olasılıkla bir İmparator‟a aittir.
İmparatorların zırh içerisindeki tasviri, sikkelerin hem ön yüzünde, hem de arka yüzündeki tapınak cephesinde bulunabilirdi. Alexander Severus serisinde (Kat. No.
138) ön yüzde zırh giyimli ve defne çelenkli imparator sola doğru bakmakta, omuz üzerinde bir mızrak tutmuş ve sağ elini selamlamak için kaldırmış durumdadır. Burada imparatorun ilâhi temsilinden askeri temsiline zamanla bir geçiş olduğu düşünülebilir.
Sikkenin arka yüzününde kalın bir podyum üzerinde yükselen tapınak yine korint düzenindeki sütunlar ile yükselmektedir. İç kısımdaki figürün belden yukarısı çok belirgin olmasada bir mızrak tutmakta ve sağa doğru bakmaktadır. Valerianus serisinde (Kat. No. 139) kült heykeli sağ elinde tuttuğu asaya dayanmaktadır. Figürün üst kısmı belirgin değildir. Tapınak tasvirinde sütunlar sağa ve sola iyice sıkıştırılmış, alınlığın köşe çizgileri açısal olarak iç sütunlar üzerinde gösterilmiştir. Bu nedenle yapı kompozisyonu burada genel olarak pek uyumlu değildir. ΑΓΡΙΑΝΩΝ lejandı tapınak podyumunun altına yerleştirilmiştir. Sütun başlıkları korint düzenindedir. Bithynion sikkelerinde İmparator tapınaklarında diğerlerinden farklı olarak korint düzeni kullanılmış olduğu dikkat çekmektedir.
Sonuç olarak, Bitnynion oktastylos tapınakları cepheden ve perspektif açılardan resmedilmiş ve iki farklı düzende tasarlanmış olduğu söylenebilir. İmparator Hadrianus zamanında Antinous nedeniyle kent büyük bir üne sahip olmuş ve bu nedenle
“Hadriane” unvanı almıştır722. Bu nedenle mimari tasvirli sikkelerin ön yüzlerinde Antinous portresine de yer verilmiştir. Aynı zamanda Bithynion kentinde Antinous‟un İmparator Hadrianus tarafından kurulan bir tapınağı ve kültü olduğu
722 Haris-Ryde 1980: 895.
171 düşünülmektedir723. Sikkelerde tasvir edilen tapınak içindeki zırh giyimli, elinde hançer ve mızrak tutan kült heykelinin sikke arka yüzlerinde yer alan ΑΓΡΙΑΝΩΝ lejandı da göz önüne alınırsa İmparator Hadrian‟a ait olduğu kuvvetle muhtemeldir. Sikkeler, tapınağın içinde mızrağıyla duran bir imparatoru gösterdiğine göre bu tasvirler olasılıkla Bithynion kentindeki bir imparator tapınağının varlığını göstermektedir724. Nitekim tapınaklara yerleştirilen farklı tipteki imparatorluk imgeleri, imparatorluk ritüelinin kilit noktalarından biri olarak dikkatimizi çekmektedir. Ayrıca Hadrianus‟un ülke içinde yaptığı gezilerin birinde bu kenti de ziyaret etmiş olmasından bu durum anlaşılabilir.
İmparatorluk tapınağını tasvir eden tapınakların genel görüntüsüne göre bu yapının varsayımsal olarak ön cephesi korint düzenindeki sekiz sütunla yükselen ihtişamlı bir görüntüye sahip olduğu tahmin edilmektedir (Çizim 14). Ancak tapınağın niteliği ve genel görüntüsüyle alakalı olarak edinilen tüm bu bilgilere rağmen İmparatorluk tapınağının lokasyonuna ait buluntu ve deliller henüz tespit edilebilmiş değildir.
Çizim 14: Sikke Betimlerine Göre Bithynion‟daki İmparator Tapınağı‟nın Ön cephe Rekonstruksiyon Önerisi
723 Price 2004: 433.
724 Price 2004: 433.
172