Çok Katlı Anıtsal Yapı Betimleri

100 Surları tasvir eden sikkelerin tamamında NIKAIEΩN lejandı alt kısma yani sikkenin kesim bölümüne yerleştirilmiştir. Gallienus (Kat. No. 21) ve Quientus (Kat.

No. 24) sikkelerinde ise surların merkezindeki boşluk APIETΩN MEΓ lejandına ait harflerin yerleştirildiği alanı oluşturur (Çizim 4) ⁴⁵⁹. Bu dönemde sur betimli tasvirlerin üzerinde bulunan “Ariston” ve “Megistos” sıfatları “En İyi – En Muhteşem – En Büyük” anlamlarında kullanılmıştır⁴⁶⁰. Donaldson, bu ifadelerin Gallienus döneminde yeniden imar edilen surlar için imparator adına düzenlenen agon ve neokor oyunları ile ilişkili olduğunu söylemektedir⁴⁶¹. Burada agon adının yerine yeni bir sıfat veya unvan kullanılmış olduğu da düşünülebilir⁴⁶². Bu dikkate değer sıfatlar bu dönemin bir uygulaması olup Ephesos, Smyrna ve Pergamon‟un yanı sıra Nikaia‟nın sınır komşusu Nikomedeia kentinde de sıkça görülen kullanımlar arasındadır⁴⁶³. Ayrıca bununla birlikte Bithynia‟nın metropolis unvanına da atfedilmiş olduğu düşünülebilir. Sonuç olarak karşılıklı iki kent kapısı, burçları ve oktogonal duvar yapısı ile Nikaia surlarını tasvir eden sikkeler, antik ve modern araştırmacıların kent planı hakkındaki genel düşünceleri ile uyumluluk göstermişlerdir. Bunlar Gallienus ve Claudius II Gothicus dönemi aralığında gerçekleştirilen sur tahkimatları ile ilgilidirler. Ancak Goth istilasının yaşandığı MS 258 yılından önce de Nikaia, kent surlarına sahip idi. Dolasıyla sur tasvirleri esasen yeni bir inşa faaliyetini değil MS 3. yüzyılda yapılmış olan restorasyon ve tahkimatlara işaret etmekte olduğu söylenebilir.

101 özellikler taşımasına rağmen yapısal açıdan bazı farklılıklar göstermektedir. Claudius bronzundaki tasvire göre yapı yüksek bir podyum üzerinde ion düzenindeki altı sütunla birlikte yükselmektedir (Kat. No. 25). Küçük Asya‟daki Grek ve Roma sikkelerinin genel bir kataloğunu oluşturan “Recueil Général des Monnaies Grecques D'asie Mineure” adlı eserde yer alan tanımlamaya göre üç kademeli olarak tarif edilen krepidoma kısmı⁴⁶⁵ sikkedeki tasvire uymamaktadır. Burada taban kısmı kademe belirtilmeksizin tek ve kalın bir stylobattan meydana gelmektedir. NEIKAIEΩN lejandı iki kat arasına yerleştirilerek üst kata ait bir podyum oluşturmuştur. Boydan boya asılı duran zafer simgesi girland üst kat sütunlarını süslemektedir. Bu çelenk biçimindeki bezeme ögesinin zafer simgesi olarak kullanılması Yunan agonlarının antik karakterine dayanmaktadır⁴⁶⁶. Claudius adına darbedilen ikinci örnekte ise strüktüel açıdan daha farklı bir mimari düzen karşımıza çıkmaktadır (Kat. No. 26). Burada iki katlı yapı NEIKAIEΩN lejandı taşıyan bir podyum üzerinde yükselirken orta sütunlar eksiltilerek sütun sayısı üst ve alt katta dörde düşürülmüştür. Üst kattaki sütunlar alttakilere nazaran daha kısadır. Düzen olarak sütunlarda ion düzeni kullanılmıştır. Ayrıca yapı tasvirinde alışık olunmayan bir entablatür düzeni görülmektedir. Alınlık burada ilginç bir şekilde yarım daire formatındaki kemerle üç kısma ayrılmıştır. Tympanumda yüksek bir kemerle üç bölüme ayrılan bu kısım Donaldson‟un deyimiyle boynuz şeklindeki köşe alınlıklarına bölünmüş ve simetri olarak altındaki sütunların tam üzerinde durmaktadır⁴⁶⁷. Claudius‟a ait diğer bir seride ise anıtsal yapı üç basamaklı bir stylobat üzerinde yükselmektedir (Kat. No. 27). İki katı ayıran friz üzerinde NEIKAIEΩN lejandı yerleştirilmiştir. Saçaklık üzerinde üçgen alınık yükselmektedir.

Messalina adına darbedilen sikkelerde ise bazı farklılıklar olsa da yine aynı binaya ait yapısal özellikler temsil edilmektedir. Messalina sikkelerindeki ilk örnek Claudius adına darbedilen bir önceki seri ile aynı kompozisyon özelliklerine sahiptir (Kat. No. 28). Buradaki tek fark NEIKAIEΩN lejandının alt ve üst katları arasındaki frize yerleştirilmiş olmasıdır. Messalina adına darbedilen diğer bir serideki tasvirde ise yapı, sütunların duruş pozisyonlarına göre benzer özellikler gösterse de alınlık yapısında farklılıklar biraz daha belirgindir (Kat. No. 29). Burada alınlık yapısı Claudius‟un üçüncü serisinde olduğu gibi üçgen bir formatta tasarlanmış olup gerçekliğe daha

465 RG 1910: Pl. LXVI, No. 4.

466 Erol-Özdizbay 2011: 309.

467 Donaldson 1965: 265.

102 yakındır. Üçgen alınlığa sahip yapı NEIKAEIΩN lejandını taşıyan bir podyum üzerinde yükselmiş ve orta sütun aralığı yanlara göre daha geniş tutulmuştur. C. Bosch‟a göre bu sikkede alt ve üst katların sağ ve sol taraflarında birer tane olmak üzere toplam dört adet agonistik zafer tacı ya da ödül tacı diye nitelendirilen objeler betimlenmiştir⁴⁶⁸. Bunlarda agon adı belirtilmemiş yalnızca C. Cadius Rufus‟un adı yazılmıştır. Bunun bir benzeri Messalina‟nın eşi İmparator Claudius adına darbedilen bir seride de görülmektedir⁴⁶⁹. Ancak agonistik sikkelerle ilgili yapılan bazı çalışmalarda bu görüşler şüpheli bulunmuştur⁴⁷⁰. Resmi verilen serilerin hepsi bazı farklılıklar olsa da Nikaia‟da bulunan iki katlı yapıya ait aynı muhtelif yapıyı temsil ediyor olmalıdır (Çizim 6).

Resim 28: Anıtsal Yapı Tasvirindeki Çizim 6: Nikaia Anıtsal Yapı Tasviri Agonistik Figürler Sikke Çizimi

Serilerde resmi basitleştirebilmek için sütun adedi bazen kısaltılmış ve iki farklı alınlık tasviri verilmiştir. Recueil Général‟de bu yapı “Basilika” olarak tanımlansa da⁴⁷¹ burada özellikle son örnekte görülen zafer taçlarının resmedilmesinden dolayı M.

Anabolu bu yapıyı Gymnasion olarak tarif etmiştir⁴⁷². Bunun nedeni yapıda bulunan C.

Bosch‟un da bahsettiği zafer taçlarının bayram oyunlarıyla ilgili olduğuna işaret etmesidir (Resim 28). Bayram oyunlarının ancak Gymnasion ve Stadion gibi halka açık binalarda yapılabildiği tahmin edilmektedir. Gymnasion, aslında kentlerdeki en önemli kamu yapılarından biridir. Bu nedenle, Roma İmparatorları onuruna yapılan yarışmalar ve kurban törenleri muhtemelen burada düzenlenirdi⁴⁷³. Ayrıca Strabon‟un eserinde⁴⁷⁴

468 Bosch 1948: 333.

469 Weiser 1983: Taf. 1 No.7.

470 Erol-Özdizbay 2011: 325.

471 RG 1910: 401, No.33.

472 Anabolu 1952: 249.

473 Price 2004: 193.

474 Strab. XII. 4. 7.

103 ve Genç Plinius‟un mektuplarında ⁴⁷⁵ geçen Gymnaison ifadesi de akla bunu getirmektedir. Kuşkusuz tasvir hakkındaki bu iki farklı görüş Nikaia agorasının bir parçasını oluşturan ve aynı binayı temsil eden yapının niteliği için öne sürülmüştür.

Fakat açıkça bir anıtsal yapı karakterine sahip olmasına rağmen inşa nedeni hakkında kesin bir şey ileri sürmek şimdilik olanaksız görünmektedir. Antik dönemlerde Bithynia Bölgesi‟nde birçok deprem yaşanmıştır. MS 34 yılındaki büyük Nikaia depreminde kentin büyük bir kısmı yıkılmıştır⁴⁷⁶. Claudius sikkelerinde ön plana çıkan ve Gymnasion olarak tanımlanabilen bu yapılar da olasılıkla bu depremden sonra yapılmış olduğu düşünülmektedir.

İki katlı anıtsal yapılara örnek olarak Septimius Severus bronzunda alışık olunmayan bir tasvir daha karşımıza çıkmaktadır (Kat. No. 30). Cephede dört sütunlu olarak görülen bu yapının üzerinde ikinci bir kat daha görülmektedir. Alınlık kısmı karmaşık bir yapı kompozisyonuyla verilen bu yapının üst katında herhangi bir sütun yoktur. Ancak sütun aralıklarına denk gelen kısımların üzerinde üç adet pencere veya bölme şeklinde yerleştirilmiş aralıklar bulunmaktadır. Ön cephede sütunlar arasında üç heykel görünmektedir. Heykellerin altına birer kaide yerleştirilmiştir. Bu tip figürlerin nitelikleri hakkında yeteri kadar veri yoktur. Ancak daha önceki çalışmalarda bu tip tasvirler agonistik sikke tipleri ile ilişkilendirilmiştir. Bu tür oyunların galibine oyunu kazandığı kentte veya doğduğu şehirde bir heykel dikilir, bu heykellerin kaidesine ismi, kazandığı spor dalı ve zaferleri yazılırdı⁴⁷⁷. Sikkede tasvir edilen sütunlar arasındaki kaide üzerinde yer alan figürlerin de bu oyunların galiplerini temsil ettiği düşünülebilir.

Sikkenin arka yüzündeki CEOYHPEIA ⁴⁷⁸ lejandı Severuslar hanedanı onuruna düzenlenen Severeia oyunları ile ilgili olduğunu gösterir⁴⁷⁹. CEOYHPEIA adını alan oyunlarla ilgili olması bakımından agonistik sikke tiplerine dâhil olduğu söylenebilmektedir. Koinon Bithynia agonları genel olarak eyaletin başkenti Nikomedeia‟da yapılmaktaydı. Ancak zaman zaman Nikaia‟da da düzenlendiği yazıtlardan anlaşılmaktadır⁴⁸⁰. Eyalet bayramlarını düzenleme hakkına sahip olan Nikaia‟nın sikkeleri üzerinde Bihtynia eyalet bayramının adı geçmese de sporcuların

475 Plin. Epist. X, 39-40.

476 Euseb. Chron. II, 148–9.

477 Bosch 1948: 325.

478 Leschhorn - Franke 2002: 272.

479 Erol-Özdizbay 2011: 323, Lev. 28: S.31.

480 Bosch 1948: 328.

104 zafer listelerinin verildiği yazıtlardan bilinmektedir⁴⁸¹. Tüm bu epigrafik kanıtlar sikkeler üzerinde yer alan bu anıtsal yapı tasvirinin varlığını desteklemektedir. Ancak yapının açıkça Claudius serilerindeki gibi çift katlı olup olmadığı anlaşılamamıştır. Bu tasvirdeki yapı eğer tek katlı bir tapınak ise olasılıkla Nikaia sikkelerindeki Severuslar hanedanlığı döneminde yoğunlaşan tetrastylos tapınak tasvirleri ile aynı yapıyı temsil ediyor olmalıdır⁴⁸². Bu nedenle bu tapınak betimlerinin MS 2. yüzyılda Nikaia‟da düzenlenen Severia oyunları adına inşa edilmiş imparator tapınağını temsil ettiği şeklinde yapılan yorumlar⁴⁸³ akla yatkın görünmektedir.