Tanımı ve özellikleri

Karamurza`ya göre (2000:181), günümüzde manipülasyon kavramı insanları nesne olarak kullanan araç haline gelmiĢtir. Kara-Murza (2000:183), aĢağıdaki genel manipülasyon belirtilerini ayırt etmektedir:

 Manipülasyon bir tür ruhsal, psikolojik etkidir. Manipülatörün hedefi, insanın ruhudur, zihinsel yapılarıdır;

 Manipülasyon, manipülasyon nesnesi tarafından tespit edilmemesi gereken gizli bir etkidir. Schiller'in (2005) belirttiği gibi, manipülasyon baĢarılı olmak için görünmez kalmalıdır. Manipülasyonun baĢarısı, manipüle edilen kiĢinin her Ģeyin doğal ve kaçınılmaz olduğuna inandığında güvence altına alınmaktadır. Basitçe söylemek gerekirse

manipülasyon, varlığının hissedilmeyeceği sahte bir gerçeklik gerektirmektedir. (Schiller, 2005). Yani, manipülasyonun amacı gizli kalmaktır.

 Manipülasyon, kayda değer beceri ve bilgi gerektiren bir etkidir;

 Bilinci manipüle edilen insanlara birey olarak değil, özel bir Ģey olarak muamele edilmektedir. ―Canlı materyal‖ kullanarak manipülatör hedeflerine ulaĢabilmektedir.

Herhangi bir durumda manipülasyonun etkileĢim içinde olduğu ve yönlendirildiği nesnenin katılımı olmadan manipülasyonun gerçekleĢmeyeceği anlaĢılmalıdır. Bu yönde Kara-Murza (2005), aĢağıdakileri belirtmiĢtir: ―Alınan

sinyallerin etkisinde olan bir kişi görüşlerini, ruh hallerini, hedeflerini yeniden düzenlemektedir ve yeni bir program üzerinde hareket etmeye başlarsa, manipülasyon gerçekleşmiştir. Ve eğer şüphelenir, dinlenir, manevi programını savunursa kurban olmaz. Manipülasyon şiddet değil, baştan çıkarıcıdır. Her insana ruh ve irade özgürlüğü vermektedir‖.

Goodin (1980:59), ilk önce manipülasyon terimini, bir konuĢmacı (manipülatör) tarafından kasıtlı olarak benimsenen aldatıcı ve gizli bir etki olarak tanımlamıĢtır. Ona göre, birinin direkt ilgisini çekmeyen inançlarını, arzularını ve duygularını doğrudan etkilemektedir. Dolayısıyla, manipülatörlerin inançları, istekleri ve duyguları hâkim olmaktadır. Manipülatif siyasetin etik yönleriyle ilgilenen Goodin (1980:59), manipülatif davranıĢı bir iktidarın güç gösterisi olarak açıklamaktadır. Güçlerini göstermek ve insanları korkutarak etkisi altına almak için bu teknolojileri kullandıklarını belirtmek istemiĢtir.

Parret (1994:230) manipülasyonu, manipülatörün niyetinin biliĢsel ve pragmatik yetkinliği ile desteklediği ve müdahalesine yol açtığı, manipüle edilen tarafın bir performansına iĢaret eden tek taraflı, yarı uçlu, kesik bir eylem olarak görmektedir. Manipüle edilen tarafın potansiyel müdahale pozisyonları; iktidarsızlık, itaat ya da ilgisizlikle sınırlıdır. Manipülasyonun temel özelliği, hedef katılımcılar arasındaki ilk kontratı kontrol edilemeyen bir polemik haline getirmesidir.

Breton (2000:25) manipülasyonun agresif ve zorlayıcı bir eylem olduğunu belirtmiĢtir. Manipülasyonun manipüle edilen tarafı özgürlüklerinden mahrum ettiğini belirtmiĢtir. O, günümüzdeki reklamların çoğunun manipülatif ifadeler içerdiğini vurgulamaktadır. Ona göre, bilgilendirici, tartıĢmacı reklamların azınlıkta olmalarının nedeni, bu reklamların potansiyel müĢterilerin tutumlarını değiĢtirememelerindendir.

Görüldüğü üzere insanları manipüle etme süreci Ģu Ģekilde açıklanabilir. Ġlk olarak manipülatöre fayda sağlamak için bir kısım insanın kullanılması olarak görülebilmektedir. Bu durumda insanlar manipülasyon nesnelerine dönüĢmekte, değer kaybetmektedir. Manipüle edilen eylemler onun için bilinmeyen, gizli ve görünmezdir. Yukarıda belirtilenlerden yola çıkarak, manipülasyonun amacının, bir kiĢinin gerçek niyetlerini gizlemek, belirli eylemleri gerçekleĢtirmesi için bir kiĢiyi teĢvik etmek; değerleri, tutumları, görüĢleri, fikirleri değiĢtirmek olduğu belirtilmektedir. Bu süreçte en önemli Ģart manipülasyonun gerçekleĢtirilmesini gizli tutmak, hedefin kararlarında özgür olduğunu hissettirmektir. Örneğin, bir mağazada bir müĢteri, daha az bilinen diğer ürünler arasından iyi tanıtılmıĢ ürünleri seçmektedir. Bu ürün daha önce satın alınmamıĢtır. MüĢteri ürünü satın alırken olumlu duygular yaĢamaktadır, zihninde mutlu ve sağlıklı insanları gösteren görsel bir dizi ortaya çıkmaktadır. Alıcı, bu ürünü satın almanın kendi kararı olduğundan Ģüphe duymaz, çünkü bu ürünü çok sayıdaki alternatif arasından seçmiĢtir. Fakat aslında, manipülasyonun hedefi olan alıcı, bu alternatifleri kendi isteğiyle seçtiğini zannetmektedir.

Bilimsel literatürde çok çeĢitli manipülasyon teknikleri açıklanmaktadır. Manipülasyon teknikleri genel olarak birlikte kullanılmaktadır ve bu da en büyük etkiyi sağlamaktadır. AĢağıda verilen tüm manipülasyon yöntemlerinin, bir Ģekilde veya baĢka Ģekilde bilgilerle çalıĢma yöntemlerine dayandığı ve ayrıca psikolojik etki mekanizmalarını içerdiği belirtilmelidir. Manipülasyon yöntemleri Ģunlardır: (Nesoleneya, 2017:26)

 YapıĢtırma veya etiketleme, kötü niyetli iletilerin seçimi, kiĢi, organizasyon, fikirleri, sosyal bir fenomen için metafor kullanımı. Örneğin, "faĢist" kelimesi aklımızda sabit bir olumsuz çağrıĢıma sahiptir. Böylece, birisine faĢist diyerek, izleyici kiĢiye karĢı belirli bir tutuma

yönlendirilir. Bu teknik aynı zamanda pozitif ―etiketler‖ ile de çalıĢabilir, bunun tersi bir etki yaratır; örneğin, ―kutsal‖ olarak adlandırılan bir insan pozitif bir görüntünün oluĢumunu etkilemektedir.  ―Parlayan genellemeler‖ veya ―parlak belirsizlik‖, adının yerine, daha

duygusal bir çağrıĢıma sahip olan ve baĢkalarının arkadaĢça bir tavrına neden olan daha genel bir isimle bir Ģeyin ismini değiĢtirir. (―özgürlük‖, ―demokrasi‖, ―vatanseverlik‖ gibi belirli kavramlar için olumlu duyguların kullanılması)

 Yetenekli, göze çarpmayan ve görünmez olan birçok insanın otorite ve prestij dağılımına aktarımları, iletiĢim kaynağının kendilerine sunduğu Ģeylere saygı duymaları, değer ve saygı ile pozitif ve negatif iliĢkisel bağlantılar burada yer almaktadır.

 Yetkili makamlara yapılan bir baĢvuru ―bir öneri üzerine‖: Ġzleyicilerin olumsuz tepki vermesine yol açanların, yüksek otoriteye sahip ya da tam tersi durumdaki kiĢilerin ifadelerini gösteren kanıt ya da tanıklıklar.  ―Adamların‖ veya sıradan insanların oyunu: ĠletiĢimci, fikirleri,

önerileri, ifadeleri sıradan insanlara ait olduğundan ―iyi‖ olarak değerlendirilmektedir.

 KarıĢtırma veya "kart istifleme": Tam tersini gizlerken sadece olumlu veya sadece olumsuz gerçeklerin ve tartıĢmaların seçimi ve eğilimli sunumu.

 ―Ortak platform‖ (band wagon): Yargıların, ifadelerin, davranıĢta tek biçimlilik gerektiren ifadelerin seçimi, herkesin yaptığı izlenimini yaratma. Örneğin, bir mesaj, Ģu kelimelerle baĢlayabilmektedir: ―Tüm normal insanlar bunu anlar…‖ vb.

 Bilgi akıĢının çok yönlülüğü (parçalanma): Bilinçli, eleĢtirel bir bilgi algısını zorlaĢtıran fazlalık, yüksek hız.

 Alaycılık: Bilinç dıĢı zihinsel fenomenler üzerindeki etkidir. Doğrudan eleĢtirinin ve olumsuz etkinin psikolojik engellerle engellendiği yerlerde,

bireyin mizahi bir biçimde etkiye olan savunma tepkisi keskin biçimde azaltılmaktadır.

 Negatif referans gruplarının metodu: Belirli bir görüĢ dizisinin tek doğru olarak görüldüğü bir tekniktir. Bu görüĢleri paylaĢan herkes bazı değerli, olumlu özelliklere sahiptir ve belirli bir anlamda, diğerlerinden ―daha iyidir‖ (genellikle zıt olanlardan zıt veya temel olarak farklı). (Graçev,2002)

 Ġkincil bilgi dalgasının baĢlatılması: Büyük insan gruplarını etkilemek için en güçlü tekniktir. Özü, kendisini birçok alanı kaplanmaya zorlayacak nitelikte bir propaganda kampanyası yürütmektir. Eylemin içeriği değil, ilk mesajlar üzerinde önemli ölçüde çok sayıda medya yorumu yapacak ve böylece bilginin gücünü ve psikolojik etkisini büyük ölçüde arttıracak durumun oluĢturulması önemlidir. Bilgilendirici bir mesaj diğer kitle iletiĢim araçlarına yayılır, yani ―birincil‖ bilgi dalgası yaratılmaktadır. Bu tekniği kullanmanın asıl amacı; ilgili tartıĢmalar, değerlendirmeler ve ilgili söylentilerin ortaya çıkmasıyla kiĢilerarası iletiĢim düzeyinde ikincil bir bilgi dalgası oluĢturmaktır. Bütün bunlar, bilginin psikolojik etkisinin hedef kitleler üzerindeki etkisini belirlemeye ve geliĢtirmeye izin vermektedir. (Kelasyev ve d., 2006:105)

Dolayısıyla manipülatif etki yöntemlerinin çok çeĢitli olduğu görülmektedir. Kitle bilinci ve kamuoyu tarafından manipülasyonun özelliği, tekrarlanan tekrar ve çoğaltma ile manipülatif etki hedeflerine ulaĢılmasına yol açan çeĢitli etki metotlarının kombinasyonunda yatmaktadır.