Hegemonya yaklaĢımı

Hegemonya terimi bir grubun diğerine egemenliği fikri ile eĢ anlamlı Ģekilde gösterilebilmektedir (Smith, 2010:39). Gramsci`ye göre (1986:12), hegemonya kavramı birçok perspektifin (ekonomik, yasal, etik vb.) açıklanmasıyla aktarılabilir. Ancak hegemonyanın stratejik önemi sadece siyasal kültür perspektifinde ortaya çıkmaktadır.

Avrupa devriminin yenilgisinin sebeplerini araĢtıran Ġtalyan komünist Antonio Gramsci, geliĢmiĢ kapitalist ülkelerde, burjuvazinin yalnızca baskıcı organlarının devlet aygıtının gücüne değil, aynı zamanda halkın burjuvaya yönelik ideolojik, politik ve ahlaki bağlılığının, alıĢkanlığının gücüne dayandığı sonucuna varmıĢtır (Aka, 2009:329). Aka (2009) bu yönde Ġtalyan iĢçilerin iĢletmeler tarafından iĢgalinin mağlubiyetle sonuçlanmasının nedeninin polis ve

ordunun kendilerine karĢı kullanıldıkları için değil, aksine Ġtalya BaĢbakanı, liberal politikacı Giovanni Jollitti'nin iĢçileri kızdırmamak için tarafsızlık ilan ettikten sonra sendikaların reformist liderlerine inandıkları için olduğunu vurgulamıĢtır.

Gramsci'nin argümanlarının gücü ve özgünlüğü, Marksizm‘in en önemli hükümlerinden biri olarak insan öznelliğinin değerini geri kazanma giriĢiminde yatmaktadır. Karl Kautsky ve Plekhanov gibi Marksist teorisyenlerin önceliği, kapitalizmin nesnel koĢullarıyla iliĢkilendirilmiĢtir ve insan öznelliği (bilinçliliği) daha derin ekonomik süreçlerin basit bir tezahürü olarak kabul edilmiĢtir. Bunların aksine Gramsci, Marksist teorinin gönüllülük yanını restore etmeye çalıĢmıĢtır. Gramsci (1986), fikirlerin, bilincin ve insan öznelliğinin rolüyle ilgilenmektedir (Emre, 2013:58). Bu yaklaĢım, ekonomizmi reddetmiĢ, ideoloji ve bilinç arasındaki iliĢkiyi daha ince değerlendirmiĢ, devletin özerkliğini vurgulayan ve sınıf mücadelesinde entelektüellerin rolünün yeni bir yorumunu açıkça ortaya koymuĢtur.

Gramsci`ye göre (1986), Kautsky (1919) ve Plekhanov (2016), kapitalizmdeki değiĢiklikleri öngörebilecek sözde bir bilim yaratmaya çalıĢmıĢlardır ve bunun için diyalektik yaklaĢımın en önemli özelliğini- tarihsel süreçte nesnel ve öznel arasındaki etkileĢimleri terk etmiĢlerdir. Bu nedenle, üst yapının tüm karmaĢıklığını ve aynı zamanda politik, ideolojik ve kültürel faktörün etkisini anlamadılar, kendilerini ekonomik temelde basit bir vurgu ile sınırladılar. Yukarıda sözü edilen yaklaĢım genellikle temel yapı modeli olarak adlandırılmaktadır. Bu modelde devletin özerkliği reddedilmektedir ve üretim iliĢkileri yeniden yapılandırılmaktadır. Proletaryanın burjuvazi tarafından sömürülmesi iĢlevi de bu modelin özelliklerindendir. Gramsci'ye göre (1986), ekonomizm, Ġtalya'daki faĢizmin yükseliĢi veya Katolikliğin artan etkisi gibi önemli politik olayları takdir edememiĢtir, aynı zamanda sınıf mücadelesinin karmaĢıklığını anlayamamıĢtır.

Gramsci'nin teorik düĢüncesini anlamanın anahtarı, üretim araçlarının özel mülkiyetinin kapitalist egemenlik için gerekli ancak yeterli bir temel olmadığı gerçeğidir. Belirli bir durumun karmaĢıklığının anlaĢılması için, Gramsci'ye göre (1986) sınıf mücadelesinin ekonomik, kültürel ve ideolojik boyutlarını

incelemek gerekmektedir. Genel olarak, insanlık tarihinin ana yönünün, üretim araçlarının geliĢtirilmesiyle açıklanabileceğini kabul eden Gramsci (1986), aynı zamanda, yörüngesinin her ülkedeki belirli Ģartlar ve koĢullar tarafından önceden belirlendiğini vurgulamaktadır.

Gramsci'ye göre (1975), tarihsel değiĢimler doğrusal geliĢme olarak anlaĢılmamaktadır (komünizm kaçınılmaz olarak kapitalizmin yerini alacak), ancak tüm karmaĢıklıkları içinde değerlendirilmelidir. Gramsci, belirli bir sınıfın yönetiminin iki farklı yönü olduğuna inanmaktadır: baskı (tahakküm) ve sosyal ahlaki liderlik. Sınıf egemenliği sadece baskıya değil, aynı zamanda alt sınıfların kültürel ve ideolojik yönlerine de dayanmaktadır. Siyaset, bu nedenle, sadece Ģiddet veya rıza olarak anlaĢılmamaktadır. Hem Ģiddet hem de rızadır. Bu nedenle, bir sınıf ancak bir alt sınıfın aktif anlaĢmasını baĢarabilirse hegemon olabilmektedir. Bununla birlikte Gramsci`ye göre, rıza kalıcı değildir. DeğiĢen tarihsel koĢullara, gereksinimlere uymak ve insanların eylemlerini yansıtmak için sürekli değiĢen rekabet halindeki ideolojiler arasında bir sınıf mücadelesi biçimini almaktadır.

Hegemonya kavramı Gramsci teorisinde çok önemlidir. Gramsci, hegemonya yaklaĢımı ile, modern toplumdaki gücün doğasının yeni bir tanımını vermeye çalıĢmıĢtır. Ek olarak, onun yardımıyla, ideolojik, politik ve kültürel düzeyde gerçekleĢen mücadelenin öneminin arttığını göstermek mümkün olmuĢtur. Bununla birlikte, Gramsci (1975) üst yapının özerkliğini vurgulamak istemesine rağmen, üretim iliĢkileriyle yakından ilgili olduğunu kabul etmiĢtir. Hegemonya etik ve politiktir, ancak aynı zamanda ekonomik olmalıdır. Ekonomideki lider grubun iĢlevlerine mutlaka güvenmelidir.

Gramsci (1975), ―sivil toplum‖ ile ―siyasi toplum‖ arasında sadece etkileĢimin değil, aynı zamanda iç içe geçmenin de olduğunu göstermektedir. Devlet okullarının, üniversitelerin, devletin doğrudan kontrolü altında olan bir ―sivil toplumun‖ unsurları olduğunu varsayılırsa, parlamento, ―sivil toplum‖ kurumlarının pahasına doldurulan bir ―siyasi toplum‖ kurumudur. ―Sivil toplum‖ ve ―siyasi toplum‖ arasındaki geçiĢ unsuru siyasi partilerdir. Gramsci (1975), bazı ülkelerin gerçek hayatında siyasi partinin ―devlet baĢkanının‖ rolünü oynadığını, ancak iktidar kurumlarının aksine ―hüküm sürdüğünü‖ değil,

yasal olarak yönetmediğini ancak asıl gücünü ―sivil toplum‖ aracılığıyla kullandığını yazmaktadır.

Gramsci (1975) güç kavramını, toplumda güç iliĢkilerinin gerçekleĢtiği birçok kurumu (eğitim, medya, parlamentolar ve mahkemeler, yani egemen sınıfların siyasal ve kültürel hegemonyasının aygıtını oluĢturan her türlü faaliyet ve giriĢim) dahil ederek geniĢletmiĢtir. Gramsci, bir sınıfın veya partinin politik mücadelesinin, alternatif hegemonya oluĢturma hedefiyle baĢlatıldığına inanmaktadır, bu yüzden politik mücadelenin toplumdaki ideolojik, kültürel, ahlaki olayları kapsaması gerektiğini düĢünmektedir.

Mücadeleye daha geniĢ ve organik bir anlam veren Gramsci (1975), aydınların artan rolüne dikkat çekmiĢtir. Entelektüel olmadan örgütlenme mümkün değildir ve bu nedenle herhangi bir devrimci örgütün siyasi birliği; partinin, entelektüellerin ve kitlelerin kendi aralarında organik iliĢkiler kurduğu uygun bir ideolojik birliktelik anlamına gelmektedir.

Gramsci, hegemonya ile devrimci mücadele arasındaki iliĢkiye ciddi önem vermiĢtir. Sınıf mücadelesini savaĢla karĢılaĢtırarak, iki ―manevra savaĢı‖ ve ―konumsal savaĢ‖ kavramını tanıtmaktadır. "Manevra kabiliyetine sahip savaĢ" bir ön saldırı, eski devlet yapılarının zorla imhasıdır. Büyük Fransız Devrimi‘ni buna örnek olarak göstermektedir. Konumsal savaĢ (veya ―pasif devrim‖), bir dizi reform ve ulusal savaĢlar yoluyla kademeli bir modernleĢmedir. Bunlara örnek Ġngiltere, Ġtalya, Almanya, Avusturya-Macaristan'daki burjuva devrimleriydi.

Devlet, ekonomi ve sivil toplum içindeki ve arasındaki iletiĢimin doğası, algıları Ģekillendirmek için söylemsel giriĢimler olarak görülebilmektedir, bu durumda iletiĢim asimetrik kategoriye girmektedir. Çoğu zaman tartıĢma, kamu yararını oluĢturan söylemin söylemsel inĢası üzerinedir (Gallhofer, Haslam ve Roper, 1999:121). Mücadelenin aracı söylemdir. Fairclough'un (1995:2) açıkladığı gibi, ―söylemi kontrol etme gücü, diğer söylemsel (muhalefet dahil) uygulamalara karĢı egemenlikteki belirli ideolojik yatırımlarla belirli söylemsel uygulamaları sürdürme gücü olarak görülmektedir‖. Hegemonik mücadele ortak bilginin kurulması içindir, çünkü bilgi sağduyu haline geldiğinde sorgulanmaya son verilecektir (Hall, 1988:35).

Hegemonya asla kalıcı değildir. Toplumun her seviyesindeki çeliĢkili ve karĢıt çıkarlar tarafından sürekli olarak birçok alanda meydan okunmaktadır. Toplumun potansiyel güç blokları içinde ve arasındaki etki yolları karmaĢık ve çok yönlü olabilmektedir. Örneğin, ekonomik olarak güçlü kurumların, devletle kendi araĢtırmalarını yürütecek kaynaklara sahip olmayabilecek argümanlarını desteklemek amacıyla, özel alandaki akademisyenlerin araĢtırmalarına sponsor olacağı sıklıkla söz konusudur. Gandy (1992:143) bu tür sponsorlu araĢtırmalara bilgi sübvansiyonu olarak değinmiĢ ve ―politika aktörleri, çoğu ikna edici bir mesaj vermek için güvenilir bir kaynak kullanmakla iliĢkili olan çeĢitli yollarla dolaylı sübvansiyonlar sağladığını‖ belirtmiĢti