ABD`de halkla iliĢkiler

Halkla iliĢkilerin vatanı ABD olarak kabul edilmektedir. Halkla iliĢkilerin gerçek anlamda, 18. yüzyılda Amerika BirleĢik Devletleri'nde var olduğuna inanılmaktadır (Nechayev, 2009:175). Bunun nedenleri bir sivil toplumun yaratılması, kamuoyunun sürekli izlenmesi, kurtuluĢ savaĢı, toplumu isyancıların yanına çekmek için kamuoyunu etkileme yeteneğini gerektiren kurtuluĢ sloganlarının arkasına saklanmaktır.

Halkla iliĢkiler teriminin, 1807‘de Amerika BirleĢik Devletleri‘nde baĢkan Thomas Jefferson tarafından dile getirildiği bilinmektedir. Avukat Dorman Eaton'ın 1882'de ―halkla iliĢkiler‖ ifadesini ilk kez kullananlardan biri olduğu ve Yale Üniversitesi mezunlarının kendilerini kamu yararına hizmet etmeye adadıklarına dair bir teoride bulunmaktadır (Varakuta, Egorov, 2003:11). Bu ABD`de halkla iliĢkilerin ortaya çıkıĢını göstermektedir.

Amerikan halkla iliĢkiler özel bir tür pazarlama aktivitesi olarak en uzun tarihe sahip, en çeĢitli ve farklı olanıdır. Amerikan halkla iliĢkiler modeli, belki de hiçbir zaman dıĢ etkiye maruz kalmadı, ama diğer ülkelerde halkla iliĢkiler üzerinde büyük etkiye sahipti (Doty, 2001:237). ABD'de halkla iliĢkilerin evrimi, bu profesyonel faaliyetin geliĢimi ve karmaĢıklığının, çeĢitli kurumsal özelliklerin ve niteliklerin kazanılması için klasik bir örnek olarak düĢünülebilir. ABD'de, halkla iliĢkiler hakkında sosyal yönetim sisteminin ayrılmaz bir parçası olarak, halkla iliĢkilerin sosyal misyonu ve sosyal

sorumluluğuyla ilgili fikirlerin ortaya çıkmasıydı. Amerikan halkla iliĢkilerin geliĢiminde iki aĢama kabul edilmektedir. (Ewen,1996:12)

 17.-19. yüzyılın sonuna kadar: SiyasallaĢtırılmıĢ süreç.

 20. yüzyılın baĢından bugüne: Halkla iliĢkilerin sadece yetkililer için değil, aynı zamanda pazarlama için de bir araç haline geldiği post politik aĢama.

17.- 19. yüzyıllarda, PR ABD`de en basit Ģekilde (propaganda, manipülasyon, BilgisizleĢtirme) sürdürülmekteydi. Bu dönemde halkla iliĢkiler faaliyetinin birincil alanı siyaset idi. Amerika'daki ilk halkla iliĢkiler eylemleri, belirgin bir hükümet karĢıtı, Ġngiliz karĢıtı nitelikte olup, BirleĢik Krallık hükümeti üzerinde baskı teknolojisi olarak geliĢtirilmiĢtir (Shishkin, 2005:13). Bu durum halkla iliĢkilerin ilk zamanlarda siyasi amaçlar için kullanıldığını göstermektedir. ABD‘de halkla iliĢkilerin geliĢiminin ikinci aĢaması, tanıtım dönemi, basın ajansları ve ―iletiĢim kurma‖ olarak adlandırılmaktadır (Panarin, 2006:12). Çok sayıda ekonomik ve sosyo-politik faktörün halkla iliĢkiler evrimi üzerinde önemli bir etkisi olmuĢtur. Bu faktörler büyük Ģehirlerin ortaya çıkması, nüfusun kentleĢmesi, okuryazarlık artıĢı, okuyucu sayısındaki artıĢ, potansiyel reklam tüketicileri, daha aktif ürün tanıtımı, satıĢ promosyonu teknikleridir. Hızlı ekonomik geliĢme, serbest giriĢimin, rekabetin, seri üretimin yükseliĢi, reklamcılık iĢinin keskin bir Ģekilde harekete geçmesine katkıda bulunan ürünlerin tanıtımına yönelik çabaların yoğunlaĢtırılması ihtiyacını doğurmuĢtur. 1861-1865 iç savaĢı, cumhurbaĢkanı adaylarının periyodik siyasi savaĢları, siyasi halkla iliĢkiler alanındaki yeni teknolojilerin geliĢtirilmesine katkıda bulunmuĢtur (cumhurbaĢkanı sekreteri aracılığıyla ilk elden bilgi almak için muhabirlerin Beyaz Saray'a ücretsiz eriĢimi, bir hedef kiĢiye veya gruba gönderilen baĢkanlık adreslerini yayınlamak, doğrudan savaĢ bölgelerinde muhabir ağı düzenlemek, Amerikan bayrağını ulusal bir sembol olarak kullanmak). Sendika hareketi büyümüĢtür. Toplumdaki sosyal tabakalaĢma, yalnızca protesto hareketleri biçiminde değil, aynı zamanda basında kampanya yayınlama biçiminde de bir kendini göstermiĢtir. Bütün bunlar iĢ dünyasında halkla iliĢkiler geliĢimi için ön koĢullar yaratmıĢtır. (Buzni, 2011:65) Ek olarak,

halkla iliĢkiler sanat dünyası, sanayi, ordu, eğitim ve sosyal hizmet alanlarına da dahil olmuĢtur.

Yeni araçlar arasında haber bültenleri, ücretli reklamlar, basılı raporlar, reklam broĢürleri, kitaplar, dergiler, tartıĢmalar (özellikle sosyal alanda), konferanslar, stereo gösteriler, sergiler, mesaj panoları, posterler ve ulaĢtırma reklamları tanımlanabilmektedir.

Basın ajanslarının ortaya çıkıĢları 19. yüzyılın 40'lı yıllarına dayanıyor ve bu ortaya çıkıĢın sebebi ucuz basının ortaya çıkması ve sanat dünyasının hızlı geliĢmesi ile yakından bağlantılıdır. Aslında, reklam verenler ve reklam medyası arasında aracı olarak hareket edilmiĢtir (çalıĢma yöntemleri ne etik ne de zorunluydu). Bununla birlikte, tüm yöntemlerin reklamlardaki artıĢı yoğunlaĢtırdığı, reklamları daha cazip hale getirdiği, sahnelenen etkinlikleri yapan, kamuoyuna açık isimleri ürün tanıtım aracı olarak kullanmaya baĢlayan basın ajanslarıydı (Keloğlu, 2003:98). Bu süre aynı zamanda ilk bilgi toplama ve kamuoyunu inceleme giriĢimlerini, müĢterilerin olumlu ve olumsuz stereotipilerini ilk incelemesini, reklamı etkileyen faktörleri ve bunlarla ilgili bilgileri içermektedir.

20. yüzyılın baĢından Ġkinci Dünya SavaĢı'na kadar geçen süre araĢtırmacılar tarafından halkla iliĢkiler mesleğinin bir meslek ve bilim disiplini olarak geliĢmesi dönemi, paydaĢların çıkarlarını temsil eden uzmanlar dönemi olarak adlandırılmaktadır. Tanıtım Büroları, ilk defa modern halkla iliĢkiler ajanslarının ve bölümlerinin öncüleri olarak ortaya çıkmaya baĢladı. Bunlardan ilki, 1900‘de Boston‘da ortaya çıktı ve sonraki on yılda, yaĢamın çeĢitli alanlarında PR danıĢmanlığı sağlayarak, en son PR teknolojilerini kullanarak, birçok iĢ alanı için temel bir araç haline gelmiĢtir (Pratt, 1993:220). Bu bürolar, avukatları Ģirketlerin çıkarlarına lobicilik yapan geleneksel alanın dıĢına çıkardılar ve kamuoyu ile çalıĢmanın önemini göstermiĢlerdir.

Aynı zamanda bu dönemde PR pazarlama stratejisinin bir öğesi haline gelmektedir. Ġlk kez, bu dönemde Ulusal Bisküvi ġirketi tarafından görevlendirilen en eski ABD reklam ajansı Ayer ve Co., yeni ürün paketlemesinin tanıtımının pazarlanmasında yaygın olarak PR fırsatlarını

kullanmıĢtır. Öyle etkili oldu ki, 1908 yılında ajansta özel bir bölüm kuruldu ve 1920'de Tanıtım Bürosu adını almıĢtır (Çamdereli, 2005:63).

Bu dönemde ABD`de bilinen önemli PR uzmanlarından biri Ivy Lee idi. Ekonomi ve finans alanında uzman olan Bernays ile, en son toplumsal teorilerin ve kavramların ön planının halkla iliĢkilere girmesine katkıda bulundu. Li'nin halkla iliĢkiler alanındaki profesyonel kariyeri, halkla iliĢkiler yolunda ilerlemeye devam ederek siyasette baĢlamaktadır. (Tortop, 1993:13) 1903'te New York belediye baĢkanının yeniden seçilmesi için kampanyaya liderlik etmiĢtir.

Lee, kendisini büyük iĢten uzaklaĢtırarak bağımsız bir tanıtım bürosu oluĢturma sürecinde aktif olarak yer almıĢtır. Onu halkla iliĢkilerin kriz Ģartlarında iletiĢim uzmanı olarak adlandırmak da mümkündür. Onun grevler, demiryolu kazaları ve tarife artıĢlarıyla bağlantılı olarak halkla iliĢkiler kampanyaları yaygın olarak bilinmektedir. Lee, büyük bir Ģirketin önde gelen yöneticilerinden birinin yerini alan ilk PR uzmanlarından biriydi (Laskin, 2009: 38). PR faaliyetlerinin etkinliği doğrudan kuruluĢun baĢında olma durumuna bağlıdır.

20. yüzyılın 40- 70'li yılları geleneksel ―planlama-önleme‖ aĢaması olarak ve olgun bir dönem olarak değerlendirilmektedir. Ġncelenen dönemde, halkla iliĢkiler alanında çalıĢan profesyonellerin keskin bir nicel büyümesi olmuĢtur. Mesleğin geliĢimini ciddi Ģekilde etkileyen iki eğilim vurgulanmaktadır: (Mardin, 1987:23)

 Amerikalıların eğitim ve mesleki seviyelerini iyileĢtirmek, ekonomik durumlarını iyileĢtirmek, günlük yaĢamda bilim ve teknolojiyi yaygın olarak tanıtmak.

 Askeri tarihle, Rusların korkusuyla, yükselen suçla ve kitlesel uyumlulukla iliĢkili toplumda ―endiĢe‖ düzeyinde bir artıĢ sağlamak. Bu yıllarda halkla iliĢkiler karmaĢık ve tartıĢmalı bir sosyal düzen sergilemekteydi: (Beida, 2000:78) Kitlesel pazarlama döneminin baĢlangıcından bu yana ortaya çıkan yeni pazarlama fırsatlarını ve kitlesel tüketim dönemini gerçekleĢtirmek ve halkla iliĢkiler de dahil olmak üzere sosyal kurumların artan halk güvensizliğini azaltmak. Bu dönemde, kurumsallaĢma, uzmanlığın etik

tasarımı (bir çeĢit öz kısıtlama) yoğun bir Ģekilde devam etmekteydi; halkla iliĢkiler, reklamcılık ve pazarlama arasındaki farklarla ilgili tartıĢmalar sürdürülmekteydi.

1980‘den baĢlayarak, ABD`de halkla iliĢkilerin modern anlamda geliĢimi bugüne kadar devam etmektedir. Bu nedenle, herhangi bir sonuçtan bahsetmek mümkün değildir, ancak bazı geliĢme eğilimleri tanımlanmaktadır: (Mardin, 1987: 25)

 Meslek etiğine dikkat, halkla iliĢkiler uzmanı, hükümet organları, basın, müĢteriler, çeĢitli dıĢ ve iç kamu grupları arasındaki iliĢkilerin zayıflaması.

 Birçok halkla iliĢkiler uzmanı bağımsız çalıĢmaya, müĢterilerini kiĢisel olarak oluĢturmaya veya hakla iliĢkiler ajanslarında serbest çalıĢan olarak çalıĢmaya baĢlamıĢtır.

 Medya geleneksel iletiĢim kanalı olarak çalıĢmalarına devam etmektedir. Halkla iliĢkiler pazarlamanın ayrılmaz bir parçası haline gelmiĢtir.

 PR teknolojilerinin özü, belirli iĢleri yapmaktan çıkıp kalıcı bir örgütsel iletiĢim politikasına dönüĢmüĢtür.

 DıĢ danıĢmanlık alanında halkla iliĢkiler, bir kuruluĢta bağımsız kararlar almaya ve yönetimle bağları daha yakın hale getirmeye devam etmektedir;

 Uluslararası araĢtırma, halkla iliĢkilerin küreselleĢmesi, ulusal çerçevenin ötesine geçmesi.

Daha önce de belirtildiği gibi, PR alanı ABD'de ortaya çıktı ve tüm ana yönelimler Amerikalılar tarafından icat edildi ve test edilmiĢtir. PR alanı tüm dünyada aktif olarak yayıldı, ancak yine de Amerika'da kurulan PR gelenekleri baĢka ülkelerden asla ödünç alınmamıĢtır. PR teknolojisi bugün de tamamen Amerikan tarzı yöntemler olarak kalmaktadır.