Tamirat ve Diğer Giderler

Karatay Medresesi vakfiyesinde öncelikle medresenin tamirine vakıf gelirinden sarf edilmesi Ģartı bulunmaktadır. Ancak uygulamada personel ödemelerinden sonra gelen ikinci masraf kalemi tamiratlardır. Vakıf yapılarında zaman içerisinde tahribat meydana geliyordu. Bu nedenle vakıf yapıları sürekli olarak onarılmak zorunda kalınmıĢtır. Bu da doğal olarak vakfa belli bir maliyet çıkarmıĢtır461

.

Karatay Medresesi vakfiyesinde vakfın tamiri konusunda çok genel bir tutum sergilenerek, medresenin sadece harap olan yerlerinin onarılması yönüne gidilmiĢtir. Bu aĢamada vakfiyede yer alan dua, beddua ve tehditler aynı zamanda vakfın fiziki olarak da devamlılığını sağlamaya yöneliktir462

. Nitekim, hukuki Ģartlara göre vakıf binalarının tamire muhtaç ve vakfın geliri bunu karĢılamaya yeterli halde iken bakımın ihmal edilmesi durumunda ihmali görülen mütevelliler görevden alınmıĢlardır463.

ArĢiv kayıtlarından medresenin tamirine dair 1600‟lü yıllara kadar herhangi bir belgeye rastlanılmamıĢtır. Ancak medresenin XVII. yüzyıldan itibaren bazı bölümlerinin tamirat görmeye baĢladığı ve XX. yüzyıla kadar çeĢitli zamanlarda medrese ve mescidin bazı bölümlerinin onarılarak yenilendiği anlaĢılmaktadır (Tablo IX). Ancak Karatay

461 _{Jean Vogt, “Osmanlı topraklarında Tarih Boyunca Depremsellik: Batılı Kaynaklardan ve Tanıkların} Ġfadelerinden Örnekler”, Osmanlı İmparatorluğunda Doğal Afetler, (ed. Elizabeth A. Zachariadou; çev. Gül Ç. Güven- S. Öztürk), Ġstanbul 2001, s. 13-58.

462

Halim Baki Kunter, “Türk Âbidelerinin Ġdare, Muhafaza, Bakım ve Onarımı Mevzuunda Tatbik EdilmiĢ Olan Esaslar”, I. Türk sanatları Kongresi- Ankara 1959 (Tebliğler), Ankara 1962, s. 263-265.

463

Ömür Bakırer, “Vakfiyelerde Binaların Tamiratı Ġle Ġlgili ġartlar ve Bunlara Uyulması”, VD, S. 10 (2006), s. 121-122.

Medresesi‟ndeki en kapsamlı ve masraflı onarım 1902 yılında gerçekleĢtirilerek medresenin kubbesinin iç ve dıĢ bölümlerinden çinileri ve havuzuna kadar birçok yeri tamir edilmiĢtir.

Medresenin öncelikle 1018/1609 yılında bir tamirat gördüğü bilinmektedir464. Ayrıca 1784 tarihli bir tamirat kaydına göre de medresenin bazı yerleri ile mescit, türbede gerekli yerler 80 kuruĢ karĢılığında mütevelli vekili tarafından tamir ettirilmiĢtir465_{. ÇeĢitli}

zamanlarda ise hangi bölümlerinin tamir edildiği bilinmese de medresenin bazı yerlerinin çok sık onarıldığı466

Evkaf Muhasebe Defterleri‟nden anlaĢılmaktadır.

Karatay Medresesi‟nin XIX. yüzyıla gelindiğinde ise farklı bölümlerinde çeĢitli zamanlarda yapılan keĢiflerle tamirata ihtiyacı olduğu tespit edilmiĢtir (Tablo IX). Öncelikle R. 1306/1890 yılında mütevelli tarafından resmi bir yazı ile medresenin bazı bölümlerinin onarımının gerekliliği belirtilmiĢ, ancak tamir 1892 yılında tamamlanmıĢ medrese içindeki mescidin kilim ve seccadeleri yenilenmiĢtir467.

Tablo IX- Farklı Tarihlerde Karatay Medresesi’nin Tamirat Giderleri

Tamir tarihi 1018/ 1609 1784 1864 1866 1871 1872 R.1306/ 1890 1318/ 1902 Tamir yeri Medresenin bazı bölümleri Mescit, türbe, mezar Medresenin bazı bölümleri Medresenin bazı bölümleri Medresenin bazı bölümleri Medrese ve mescidin bazı bölümleri Medresenin bazı bölümleri Çinili kubbe, havuz, türbe Bedeli 80 kuruĢ

2.008 kuruĢ 886 kuruĢ 672 kuruĢ 3.000 4.124 kuruĢ 33.376 kuruĢ Defter numarası M.D., C. 75, s. 150. VGMA. 3177. 31 EV.MH. 1139.239 EV.MH. 1508. 337 VGMA. 3134. 15 VGMA. 4122. 443. VGMA. 3155. 103. VGMA. 3163. 14. VGMA. 3155. 103. 464 _{MD, No.75, s. 150.}

465 _{Atçeken, Karatay Medresesi, s. 80.}

466 _{1864‟te medrsenin onarımına 2.008 kuruĢ, 1866‟da 886 kuruĢ, 1871 yılında 672 kuruĢ, 1872‟de ise} medresenin tamirine 893 kuruĢ, caminin onarımına ise 2.107 kuruĢ harcanmıĢtır. EV.MH. 1508. 337; VGMA. 3134. 15; 3177. 31.

467

Tamirat için gerekli masraflar medresenin 1890 ve 1891 seneleri gelirinden tahsil edilmiĢtir. VGMA. 4122. 443.

Karatay Medresesi‟nde R.1315/1899 yılında yapılan diğer bir keĢifte medresenin çinili kubbesinin468 iç ve dıĢ tarafının, medresenin içindeki Karatay Türbesi‟nin dıĢ duvarlarının, kubbenin üzerinde bulunun bacanın ve kubbenin altında bulunan meydan ile mermer kuyunun hangi tamiratlara ihtiyaç duyduğu ve bunların masraf bedelleri detaylı bir Ģekilde belirtilmiĢtir. Buna göre, çinili kubbenin iç kısmındaki çinilerin üçte biri dökülmüĢ olduğundan kubbedeki boĢluklar çini ile doldurulacak ve diğer çini nakıĢlar boyanarak yenilenecektir469.

Karatay Medresesi‟nde bahsedilen kubbe altı, Selçuklu çini örneklerinin en zengini ile kaplanmıĢtır. Siyah, patlıcan moru ve firuze renkli çinilerle hareketlenen mekân, gök kubbeyi andırmaktadır. Kubbeyi ve duvarları kaplayan bu çini mozaik süslemeler, mimari ile tam bir ahenk içindedir470

. Bu çinilerin yeniden onarımı için 1899‟da iĢinin ehli olan Kütahyalı çini ustası Emin Usta görevlendirilmiĢtir471_{. Emin Usta aynı zamanda Konya‟da bulunan Sahib}

Ata Darülhadis Medresesi‟ndeki künbetin çinilerini onarmakla da yükümlü idi472

.

Kubbenin dıĢ kısmı ile Karatay Türbesi‟nin dıĢ duvarları horasan harcı ile sıvanarak yenilenecektir473. Belgede büyük kubbenin altında yer alan tuğla döĢemeli meydanın da dörtte bir tuğlalarının eksik olduğu ve bunların tamamlanarak etraftaki duvarların açık yeĢil renge boyanacağı ifade edilmiĢtir. Medreseye dair tamir mahalleri gösterilirken, mescit duvarlarının da derzleneceği belirtilmiĢtir474

. Nitekim bazı kayıtlarda “medrese ma‟ mescid” ifadesinin kullanılmıĢ olması medreseden ayrı ya da bitiĢiğinde bir mescidin bulunduğunu akla getirmektedir. Muhtemelen medrese içerisindeki ana eyvan gerektiğinde mescit olarak kullanılıyordu475

. Karatay Medresesi‟ne ait 1584 tarihli bir kayıtta “hâliyen bu medrese

dâhilindeki mescid ve evkāfından eser nâ-m‟alûm”476

ifadesi medresenin içinde bir mescidin

bulunduğunu ancak Osmanlı dönemine ulaĢmadığını göstermektedir. Aslında vakfiyede medrese içerisinde mescitten söz edilmemesi ancak Osmanlı‟da müderrisliğe meĢrut bir imamet görevinin bulunması, medrese içerisinde bulunan iki basamak yükseklikteki ana eyvanın yazlık dershâne ve gerektiğinde mescit olarak kullanıldığını düĢündürmektedir.

468

Kubbe hakkında bk. Mülayim, aynı makale, s. 111-121. 469 _{VGMA. 3155. 103.}

470 _{Oktay Aslanapa, Türk Sanatı II, Anadolu Selçuklularından Beylikler Devrinin Sonuna Kadar, Ġstanbul 1973,} s. 85.

471 _{VGMA. 3158. 53.} 472

VGMA. 4168. 118. 473

Medrese kubbesinin dıĢ kısmının onarımı 1104 kuruĢ karĢılığında yapılacaktır. VGMA. 3163. 14. 474 _{VGMA. 3155. 103.}

475 _{Arabacı, aynı eser, s. 167.} 476 _{TTD EVKAF 584.40}

Mehmet Ziyâ‟nın XIX. yüzyıla ait bir kaydındaki medrese ile ilgili değerlendirmelerinde de irfân ve kemâl sahibi zatların gayretleriyle medrese içerisinde vücuda getirilmiĢ bir mescitten söz etmesi yukarıdaki bilgileri teyit eder niteliktedir477

. A. Kuran, medrese binasının kuzey- doğu köĢesindeki yapının, birbirine geçme iki hücre, kütüphane ya da aĢhâne olabileceğini yazmaktadır478

. Ona göre buranın kapısının ters tarafa bakmasından ve vakfiyede mescitten söz edilmemesinden dolayı, mescit olma ihtimali yok gibidir. Dershane ve mescidin çini mihrabının çalınarak, yerine değersiz bir mihrabın yapılmıĢ olması da buranın önceden beri namaz kılınan yer olarak değerlendirildiğini göstermektedir479

.

Tamir kaydında ayrıca, estetik bir nakıĢla ve güzel bir yazı ile süslenmiĢ olan mermer kuyunun üzerindeki koruma duvarının yıkılmıĢ olmasıyla buradan yükselen suların tahribata neden olduğu, dolayısıyla yarım metre yüksekliğinde bir koruma duvarının yapılmasının gerekliliği ifade edilmiĢtir480_{. Medresede kubbeli mekânın ortasında kare bir havuz}

bulunmaktadır ki bunun yakınında daha önceden bir kuyunun varlığı, bu tamirat kaydı ile netleĢmektedir481_{. Havuzun üzerine gelen kubbe merkezi ise, ıĢık yansıması ve havuza}

yağmur sularının dolmasını sağlamak amacıyla açık bırakılmıĢ olduğu tahmin edilmektedir482

. Medresede 1899 yılındaki tamir keĢfinde keĢif bedeli 33.376 kuruĢ ve tamirat süresi dört yıl olarak öngörülmüĢtür. Belirtilen süre zarfında medreseye müderris atanmayacağı, tamiratın bizzat mütevelli tarafından adı geçen süre zarfında eksiksiz ve en iyi Ģekilde yürütüleceği Evkaf Muhasebesi tarafından verilen tezkerede açıkça beyan edilmiĢtir483

. Tamirat masrafları ise Evkaf Hazinesi tarafından karĢılanacağı daha sonra medreseye ait “aşar-ı mevkûfe” bedelinden tahsil edileceği belirtilmiĢtir. Tamirat sürecinde medreseye müderris atanmayarak yalnızca gerekli görülen görevlilerin mütevelli tarafından belirlenerek atanmaları, bu süreçte medresenin tamirat iĢlerini kolaylaĢtırmak için yapılmıĢ olmalıdır. Dolayısıyla medresede R. 1315/1899 ile R. 1319/1903 yılları arasında eğitim ve öğretime ara verilmiĢ olması gerekir. Ancak belirtilen tarihler arasında müderris Salih Efendi tarafından medresede 19 talebeye eğitim verilmeye devam edilmiĢ olması, tamiratın geciktiğini

477

Mehmet Ziyâ, aynı eser, s. 355.

478 _{Kuran, aynı eser, s. 53; Erdemir, aynı eser, s. 161.}

479 _{Faik Soyman, Ġbrahim Tongur, Konya Eski Eserler Kılavuzu, Konya 1944, s. 3; Konyalı, Konya Tarihi, s.} 853.

480 _{VGMA. 3155. 103.} 481

Konyalı‟ya göre bu havuzun yerinde eskiden bir kuyu bulunmaktadır. Yavuz Sultan Selim 1519‟da Dutlu Pınarı‟ndan özel bir yolla su getirerek on çeĢme ile bir de Ģadırvan yaptırmıĢtır. Su getirilen yerlerden biri de, Karatay Medresesi‟nin büyük kubbesi altındaki havuzdur. Bk. Konya Tarihi, s. 854.

482 _{Kuran, aynı eser, s. 51.} 483 _{VGMA. 3155. 103.}

göstermektedir. Nitekim 1318/1900 tarihli bir belgede de medresenin tamiri hakkında henüz herhangi bir cevap bulunmadığının ve sonuç beklendiğinin ifade edilmiĢ olması, bu gecikmeyi teyit etmektedir484. R. 1318/1902 tarihli Maliye Nezâreti‟ne ait tahriratta Karatay Medresesi‟nin tamiri için gereken meblağın tahsil edilememesi nedeniyle onarımın dört yıl süreyle geciktirildiği ifade edilmiĢtir485

.

Karatay Medresesi‟nin 1899 yılı onarımları ve 1906 yılında alınan tüm tedbirlere rağmen, 1910 yılına gelindiğinde kubbesinin halen harap halde bulunduğu ve kubbe çinilerinin yağmur ve kar sularına maruz olup, çalınma tehlikesi ile karĢı karĢıya kaldığı görülmektedir. 18 Eylül 1910 tarihli bir tebligat ile kubbenin sağlam bir Ģekilde sıvanarak, çinilerinin muhafazı konusunda gereken tamiratın yapılması ve bekçilerin bu konuya hassasiyet göstermeleri bildirilmiĢtir486

.

Burada medrese ile igili diğer giderler üzerinde de kısaca durulacaktır. 1584 yılında medresede beĢ talebe eğitim görmektedir ve bunların yıllık masrafları da toplam 800 akçedir. Bu tarihte medrese öğrencileri Karamanoğlu Ġbrahim Bey Ġmareti‟nde yemeklerini yiyorlardı487_{. 1584 yılının müderris ve talebeye ait giderleri 11.600 akçe ve bu yıla ait toplam}

gelirin ise 16.590 akçe olduğu göz önünde bulundurulursa, medresenin bu yılda giderlerinin çoğunu müderris ve talebeye ayırdığı görülmektedir.Ayrıca kilim ve seccadelerle birlikte mescitte kullanılmak üzere mum satın alınıyordu488.

AĢağıda gider baĢlığı altında verilen rakamlar, Evkaf Muhasebe Defterleri‟nden tespit edilmiĢtir (Tablo X). Gelir ve gider hesabının aynı olup personel ve diğer harcamaların detaylandırılmadığı yıllarda, personel maaĢlarının genelde sabit kaldığı489_{, ancak gelire göre}

medresenin tamirat ve medrese ile mescide halı, kilim, mum gibi tefriĢata490 harcama yapıldığı görülmektedir.

484 _{VGMA. 3215. 164.}

485 _{VGMA. 4156. 190; 4193.90.} 486 _{VGMA. 4235. 15.}

487 _{TTD EVKAF 584.40. Bu imaret, Alâaddin Camiinin doğu tarafında, Gazi Ġlköğretim Okulu ile ĠĢ Bankası} arasında geniĢ bir alanda yer almaktadır. Bk. Konyalı, Konya Tarihi, s. 633-634; Ergenç, aynı eser, s. 33-34. 488 _{VGMA. 3284. 08; 3216.50.}

489 _{EV. MH. 1508. 337; EV.D. 22542, s.1.} 490 _{VGMA. 3216. 50}

Tablo X- Celaleddin Karatay Medresesi Vakfı’nın XIX. Yüzyıldaki Giderleri

Sene Defter adı Toplam gider Personel

giderleri Diğer Giderler 1584 11.600 (akçe) R. 1871/1871 EV. MH. 1508. 337 23.522 kuruĢ 20.000 3.522 R. 1288/1872-1873 EV.D. 22542, s.1. 28.227 (“) 22.074 6.153 R. 1302/1886 EV.D. 26429, s. 3 13.047 (“) R. 1327/1911 VGMA. 3216. 50 8.696 (“) 6.425 2.271