Taşınır Kültür ve Tabiat Varlıkları

Kanun koyucu tarafından kültür ve tabiat varlıklarının sınıflandırılmasında öncelikle “taşınır kültür ve tabiat varlıkları”na yer verilmiştir. Taşınır kültür ve tabiat varlıkları, tarihten günümüze ulaşan, insan elinin, iradesinin ve aklının ürünü olan ya da doğal şartlar tarafından şekillendirilmiş bulunan ve ender olarak rastlanılan doğal bir oluşumun, bulundukları ortamla birlikte korunmak zorunda olmaması, bir yerden bir yere taşınabilmesi imkânının bulunmasından doğmuş bir hukuki statüyü ifade eder (Çolak, 2015: s.13) .

Taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarından farklı olarak taşınır kültür ve tabiat varlıları için özel bir hukuki statü içerisinde korunma altına alınması gerekliliğini

23 _{“2863 sayılı Yasa'nın 6.maddesiyle belirlenen taşınmaz kültür varlıklarına ait olan ve bir nedenle}

taşınmaz kültür varlığından kopmak ya da ayrılmak suretiyle taşınır hale gelen parçaların koleksiyonculuk faaliyetine konu taşınır kültür varlığı olarak nitelendirilemeyeceğine ilişkin yargı kararı uyarınca koleksiyoncuların envanter defterlerinde bu nitelikte parçaların olup olmadığının tespit edilmesi suretiyle bunların müze müdürlüğüne teslim edilmesinin sağlanması yolunda düzenleme getiren Genelgede hukuka aykırılık bulunmadığından, sözkonusu Genelge kapsamındaki parçaların Müze Müdürlüğüne teslim edilmesinin istenilmesine ilişkin işlemde de hukuka aykırılık görülmemiştir.

Diğer taraftan, 1.11.2007 günlü, 737 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulunun, Koleksiyoncuların Envanterinde Bulunan Taşınmaz ve Taşınmaz Parçaları ile ilgili İlke Kararında; Devlet Müzeleri denetimindeki koleksiyoncular tarafından envanter defterine kaydedildiği anlaşılan taşınmaz kültür ve tabiat varlığı veya bu nitelikteki bir bütünü tamamlayan unsurların kayıt altında bulundursalar bile Devlet Müzelerine devrinin zorunlu olduğu öngörülmüş bulunmaktadır”, D6D.,

meydana getirmektedir. Taşınır kültür ve tabiat varlıklarının nitelikleri gereği bir yerden bir yere kolaylıkla taşınabilir olmaları nedeniyle, hukuk dışı ticarete konu olabilme, izinsiz olarak yurt dışına çıkarılma gibi durumlarla karşı karşıya gelebilme ihtimali yüksektir. Bundan dolayı Kanun koyucu da bu risklere karşılık taşınır kültür ve tabiat varlıklarının tabi olacağı hukuki durum ayrıca belirlemiştir. 2863 sayılı Kanun’da bu yaklaşımın sonucu olarak Kanun’un 3. bölümünde (m. 23-34) taşınır kültür ve tabiat varlıklarına ilişkin özel düzenlemelere yer verilmiştir.

2.2.1.1. Taşınır Kültür ve Tabiat Varlıklarının Temel Nitelikleri

Taşınır kültür ve tabiat varlıkları 2863 sayılı Kanun’da 3. bölümde düzenlenmiştir. Söz konusu bu bölümde taşınır kültür ve tabiat varlıkları iki grupta toplanmıştır. Birinci grupta genel olarak tarihi bir değer taşıyan taşınır kültür ve tabiat varlıklar tanımlanmıştır.

Kanun’un 23. maddesindeki düzenlemeye göre “Jeolojik, tarih öncesi ve tarihi devirlere ait, jeoloji, antropoloji, prehistorya, arkeoloji ve sanat tarihi açılarından belge değeri taşıyan ve ait oldukları dönemin sosyal, kültürel, teknik ve ilmi özellikleri ile seviyesini yansıtan her türlü kültür ve tabiat varlıkları” taşınır kültür ve tabiat varlıklarıdır.

İkinci grupta ise milli mücadeleye ilişkin eserler yer almaktadır. Buna göre “Milli tarihimizdeki önemleri sebebiyle, Milli Mücadele ve Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşuna ait tarihi değer taşıyan belge ve eşyalar, Mustafa Kemal ATATÜRK'e ait zati eşya, evrak, kitap, yazı ve benzeri taşınırlar” taşınır kültür ve tabiat varlıklarına ilişkin ikinci grubu oluşturmaktadırlar.

Korunması gerekli taşınır kültür varlıklarının özellikleri de Kanun’da açıkça belirtilmiştir. Buna göre;

 Jeolojik, tarih öncesi ve tarihi devirlere ait olma,

 Jeoloji, antropoloji, prehistorya, arkeoloji ve sanat tarihi açılarından belge değeri taşıma,

 Ait oldukları dönemin sosyal, kültürel, teknik ve ilmi özelliklerini yansıtma.

 Ayrıca, Halkın sosyal hayatını yansıtan, insan yapısı araç ve gereçler dahil, bilim, din ve mihaniki sanatlarla ilgili etnografik nitelikteki kültür varlıkları,

 Milli tarihimizdeki önemleri sebebiyle, Milli Mücadele ve Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşuna ait tarihi değer taşıyan belge ve eşyalar, Mustafa Kemal ATATÜRK'e ait zati eşya, evrak, kitap, yazı ve benzeri taşınırlar da kültür varlığı değeri görmektedirler (m.23-26) (Sancakdar, 2012: s.39).

Danıştay taşınmaz kültür ve tabiat varlığından kopma vb. yolla ayrılan parçanın taşınır kültür ve tabiat varlığı haline gelmeyeceğine karar vermiştir. Kararında “2863 sayılı Yasanın 6. maddesiyle belirlenen taşınmazın taşınmaz kültür varlıklarına ait olan ve bir nedenle taşınmaz kültür varlığından kopmak ya da ayrılmak suretiyle taşınır hale gelen ve anılan maddede örneklenmek suretiyle sayımda yapılan bağımsız hale gelmiş parçaları, kolleksiyonculuk faaliyetine konu taşınır kültür varlığı olarak nitelendirmeye olanak bulunmamaktadır. Aksi yolda taşınmaz kültür varlığından ayrılarak taşınır hale gelen parçaların taşınır kültür varlığı niteliği kazanacağına ilişkin bir değerlendirme, bu eski eserlerin tahribatını

ve beraberinde ticaretini artırıcı etkiye yol açacaktır”24_.

2.2.1.2. Taşınır Kültür ve Tabiat Varlıklarına İlişkin Örnekler

Taşınır kültür ve tabiat varlıklarının tanımına yer veren kanun koyucu bunun yanında taşınır kültür ve tabiat varlıklarına ilişkin örneklere de Kanun’un 23. maddesinde yer vermiştir. Söz konusu düzenlemeye göre;

 “Her çeşit hayvan ve bitki fosilleri, insan iskeletleri, çakmak taşları (sleks), volkan camları (obsidyen), kemik veya madeni her türlü aletler, çini, seramik, benzeri kab ve kacaklar, heykeller, figürinler, tabletler, kesici, koruyucu ve vurucu silahlar, putlar (ikon), cam eşyalar, süs eşyaları (hülliyat), yüzük taşları, küpeler, iğneler, askılar, mühürler, bilezik ve benzerleri, maskeler, taçlar (diadem), deri, bez, papirus, parşümen veya maden üzerine yazılı veya tasvirli belgeler, tartı araçları, sikkeler, damgalı veya yazılı levhalar, yazma veya tezhipli kitaplar, minyatürler, sanat değerine haiz gravür, yağlıboya veya suluboya tablolar, muhallefat (religue'ler), nişanlar, madalyalar, çini, toprak, cam, ağaç, kumaş ve benzeri taşınır eşyalar ve bunların parçaları”,

 “Halkın sosyal hayatını yansıtan, insan yapısı araç ve gereçler dahil, bilim, din ve mihaniki sanatlarla ilgili etnografik nitelikteki kültür varlıkları”,

 “Osmanlı Padişahlarından Abdülmecit, Abdülaziz, V. Murat, II.

Abdülhamit, V. Mehmet Reşat ve Vahidettin ve aynı çağdaki sikkeler”25

 “Milli tarihimizdeki önemleri sebebiyle, Milli Mücadele ve Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşuna ait tarihi değer taşıyan belge ve eşyalar, Mustafa Kemal ATATÜRK'e ait zati eşya, evrak, kitap, yazı ve benzeri taşınırlar”.