An-Deva Sağlık Grubu tarafından önerilen 2004 yılında Türkiye'de medikal turizm sektörünün geliştirilmesi için atılması gereken adımlar şunlardır:
Sağlık turizmi Sağlık Bakanlığı ve Turizm Bakanlığı'nın hem bireysel çalışmaları hem de eşgüdümlü çalışmalarının öncelikleri arasında olmalıdır.
Sağlık turizmini ilgilendiren birimler bu iki bakanlıkta da kurulmalı ve çalışmalara başlamalıdır.
Hedef pazar seçimi doğru bir şekilde yapılmalı ve hedef medikal turistleri çekebilmek için Turizm Bakanlığı bu ülkelerde şubeler oluşturmalıdır.
Sigorta şirketleri ile görüşmeler yapılarak bilgilendirme toplantıları düzenlenmeli ve anlaşmalar yapılmalıdır.
En uygun hastaneler seçilmeli ve hizmet kalitesi adına denetleme ve belgelendirme girişimlerine başlanmalıdır.
Yurtdışındaki hasta bekleme merkezleri ile koordine bir şekilde işlemler yürütülmeli, iletişim ortamı sağlanmalı ve yukarıdaki maddede vurgulanan hastanelerin isimleri bu merkezlere ulaştırılmalıdır.
Üniversite hastaneleri sağlık turizmi sektöründe aktif rol almaları için teşvik edilmelidir.
Hasta hakları ve etik kurallar Türkiye sağlık turizmi misyonunda yerini almalıdır. Bütün ilgili ve yan hizmet sağlayıcı sektörlerin (Ulaştırma Bakanlığı, Sağlık
Bakanlığı, Turizm Bakanlığı, yerel yönetimler, tur operatörleri, havaalanı şirketleri vb.) işbirliği içinde sağlık turizmini destekler çalışmalar yaptığından emin olunmalıdır.
Vergi oranları rekabet gücünü sağlayacak şekilde düşürülmelidir.
Akreditasyonu olmayan hastanelerin bu yolda adımlar atması sağlanmalıdır (Öztürk ve Bayat, 2011, s.135-153)
Yurtdışı devlet sigortalıları için yapılan ilgili mevzuat değişikliğinin yanı sıra devlet sigortalı bu hastaların üniversite ve özel hastanelerdeki sağlık hizmetinden yararlanmalarına dair çalışmalar da sürdürülmelidir.
Medikal turistler için danışmanlık şirketleri ve asistan şirketlerin çalışmaları sağlanmalıdır.
Türkiye vatandaşı olan ancak Avrupa'da yaşayan Türklerin ülkeye medikal turist olarak gelmelerini sağlamak öncelikler arasında yerini almalıdır.
Medikal turizm paketlerinde yan hizmetleri de içeren seçeneklerle çeşitlilik sağlanmalıdır.
Devlet desteği ile teşvik ve tanıtımlar yapılmalı ve Türkiye uluslararası pazarda medikal turizmde marka imajı yerleştirilmelidir(Akt. Yalçın, 2006, s.52-53; Akt. Kiremit, 2008, s.61-62).
BEŞİNCİ BÖLÜM
ANTALYA DESTİNASYONUNDA SAĞLIK TÜRİZMİ ÜZERİNE ARAŞTIRMASI
5.1.Antalya Bölgesi
Antalya önemli turizm merkezleri arasında lider konumdadır (Çuhadar 2006, s.134). Dahası, her geçen yıl Antalya'ya gelen turist sayısındaki artışlar da bu liderlik özelliğini korumasına yardımcı olmaktadır. 2006 yılında Türkiye' ye gelen 6.011.183 yabancı turistten yaklaşık %30,3'ünün Antalya bölgesini ziyaret ettiği, 2007 yılında ise yerli ve yabancı turistlerin toplam sayısına bakıldığında Antalya bölgesine gelen ziyaretçilerin yaklaşık %19 arttığı gözlenmiştir (Aksu vd., 2009, s.117). Bu rakamlar, Antalya için turizm sektörünün öneminin ne kadar büyük olduğunu söylemek için yeterlidir. Kültür ve Turizm Bakanlığı verilerine göre düzenlenmiş 2003, 2004 ve 2005 yıllarında Türkiye'ye gelen turistlerin başlıca turistik merkezlere göre dağılımı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir (Çuhadar, 2006, s.134).
Tablo 5.1 2003-2013Yıllarında Gelen Turistlerin Antalya, İstanbul ve Türkiye Dağılımı
Milyon 2003 2004 2005 2006 2007 2008 22009 2010 2011 2012 2013 Antalya 4.682. 6.047. 6.884. 6.011. 7.291. 8.564. 8.350 9.334. 10.464. 10.299. 11.122. İstanbul 3.148. 3.473. 4.849. 5.346. 6.453. 7.049. 7.509. 6.960. 8.057. 9.381. 10.474. Türkiye 14.029. 17.516. 21.124. 19.819. 23.340. 26.336. 27.077. 28.632. 31.456. 31.782. 34,910.
Kaynak:Çuhadar,2006,s.134.,www.antalyakulturturizm.gov.tr,www.turofed.org.tr
Tablo 5.1’de görüldüğü üzere, bölgeye gelen turistler yalnızca deniz, kum, güneş amacıyla geleneksel turistler değildir. Yaz turizmi ile birlikte önemli birçok turizm çeşidinde bölgede hareketlilik görülmektedir. Örneğin; av turizmi, yat turizmi, rafting, golf turizmi, dağ ve kış turizmi, mağara turizmi, yayla turizmi gibi alternatif turizm çeşitleri Antalya'da aktif olarak faaliyet göstermektedir (Albeni ve Ongun, 2005, s.101). Bu durum Antalya'nın yalnızca bir "deniz, kum, güneş" destinasyonu olmadığını kanıtlamakla birlikte Antalya'ya gelen turistlerin tercih sebeplerinin de çeşitliliğini göstermektedir. 520 kişilik katılımcıdan toplanan bilgilere göre turistlerin Antalya'yı tercih etmelerinin sebepleri aşağıdaki tablodaki gibi bir dağılım göstermektedir (Doğanlı, 2006, s.131).
Tablo 5.2 Antalya Yöresini Ziyaret Nedenine İlişkin Dağılım
2011 2008
Antalya’yı Ziyaret Sebebi N % Kişi Sayısı % Kişi Sayısı %
Akraba/Arkadaş Ziyareti 351 2.8 322 3.4
İş Gezisi 115 0.9 140 1.5
Sağlık ve Tedavi 288 2.3 146 1.6
Tatil ve Eğlence 10855 85.3 7293 74.2
Herşey Dahil Sistemi 1029 8.1 2170 22.8
Diğer 80 0.6 161 1.7
Din ve İnanç 87 0.9
Kaynak: AKTOP Antalya Yöresi Turist Profili Araştırması 2011
Tablo 5.2’de görüldüğü üzere, yabancı turistlerin Antalya'yı tercih etme sebepleri yapılan bir kaç çalışmayla araştırılmış ve çeşitlilik gösterse de genel olarak bazı başlıca faktörler etrafında toplanmıştır. Antalya’nın turistlerin çok büyük bir bölümü tarafından tatil amaçlı ziyaret edildiği araştırma bulguları ile de desteklenmektedir. Antalya bölgesine gelen yabancı turistlerin katılımcı olarak seçildiği bir çalışmada bölgeye gelen turistlerin bu bölgeyi seçmelerinde en etkili faktörler arasında 2008 yılı ve 2011 yapılan araştırma sonuçlarına göre tedavi/sağlık amacı ile ziyaret oranlarının diğerlerine göre düşük olduğu görülmektedir. Ancak 2008 yılı araştırmaya katılan turist profilleri ile 2011 yılı katılımcıları arasında tedavi/sağlık amacı ile bölgeyi tercih etmede artış yönünde bir farklılık gözlenmektedir. Araştırmaya katılanların % 85,3’ünün Antalya yöresini ziyaret amacının tatil/eğlence olduğu saptanmıştır. Buna karşılık sağlık ve tedavi amaçlı (% 2,3), de Antalya yöresini ziyaret nedenleri arasında yer almaktadır. 2008 yılı verileri ile karşılaştırıldığında turistlerin Antalya’yı tercih etme nedenleri arasında tatil ve eğlence amaçlı ziyaretlerde %11 oranında bir artış yaşandığı görülmektedir.
Antalya bölgesine gelen yabancı turistlerin katılımcı olarak seçildiği bir çalışmada bölgeye gelen turistlerin bu bölgeyi seçmelerinde en etkili faktörler; konaklama imkânları, alışveriş yapma seçenekleri, yerel ulaşım, hijyen ve turistlerin kolayca bilgi alabilmeleri olarak gösterilmiştir (Aksu vd., 2009, s.115-125). Ancak alışveriş, konaklama ve yerel ulaşım konusunda demografik özelliklerine göre turistler için önem derecesi değişebilmektedir. Örneğin; bu çalışmada Alman ve Rus turistlerin öncelik sırası ve derecelerinin farklı olabileceği sonucu çıkmıştır (Aksu vd., 2009, s.115-125). Antalya bölgesi için yürütülmüş bir başka çalışmada, bölgeye gelen turistlerin başka bir dönemde tekrar gelme oranlarına dayanarak Antalya için turist memnuniyeti ve beklentilerine öncelik verilmiştir (Aktaş vd., 2007, s.265–273). Araştırma sonuçlarına göre; Antalya'nın bir turizm merkezi markası
olabilmesinde en çok dikkat edilmesi gereken etkenler: maddi değerler, turistik merkezlerin çeşitliliği, tarihi zenginlik ve alışveriş yapabilme fırsatlarıdır. Bu etkenler hem turistlerin memnuniyet derecesi, hem de verdikleri öneme göre yapılan sınıflandırmada en memnun oldukları ve en çok önem verdikleri hususlar olarak not edilmiştir (Aktaş vd., 2007, s.265– 273).
Turizmi etkileyen başka bir faktör de ulaşımda sunulan kolaylıklar ve hizmetlerdir. Türkiye'de bu duruma bakıldığında havayolları ile ulaşım hizmetlerinin gelişmiş ağlarla sağlanması turizm için önem arz ettiği bilinir. Örneğin; Türk Havayolları, Türkiye turizmi için en önemli havayolları şirketlerinden sadece bir tanesidir. Bu firmanın 2006 yılında Star Alliance ile imzaladığı anlaşma çok daha geniş bir ağa ve müşteri potansiyeline ulaşmasını sağlamıştır. Böylelikle Türkiye hakkında tanıtım faaliyetlerini bu ağlar aracılığıyla geliştirerek Türk turizmine katkı sağlanabilir (Günal, 2009, s.62). Antalya'ya bu ağları kullanarak ulaşılabilmesi turizmin bölgede gelişmesi için önemli bir etkendir. Sağlık turizmi açısından da önemli olduğu bilinen havayolu ulaşımı rahatlıkla sağlanabilmektedir. Şehre ulaşım sadece havayolu ile değil, denizyolu, karayolu ve Burdur bağlantılı olarak demiryolu aracılığıyla da sağlanabilmektedir. Ancak yerel ulaşım hizmetleri turist memnuniyeti açısından çok iç açıcı sonuçlar doğurmayabilir. Konaklama imkânları, kültürel değerleri, yeme içme hizmetleri, tarihi eserleri, doğası, aile tatillerine uygun olması, şahsi güvenlik ve yerel halkın misafirperverliği 2008 yılında 10.393 kişilik bir örneklemden oluşan Antalya'daki turistlerle yapılan bir çalışmada turistlerin en memnun kaldıkları turistik özellikler olarak belirlenirken, yerel ulaşım turist memnuniyeti konusunda diğer faktörler arasında sınıfta kalmıştır (Aksu vd., 2010, s.66-77).
2011 yılı araştırmasına göre göre araştırmanın örneklemi içerisinde %27,3’lük oranla Rusya’dan gelen turistler ilk sırada; % 23,4’lük pay ile Almanya’dan gelen turistler ikinci sırada yer almaktadır(Aktop,2011). Antalya bölgesine gelen yabancı turistlerin büyük bir çoğunluğu Almanya ve Rusya'da yaşayan insanlardır. Bu ve benzeri demografik bilgiler gelen turistlere daha iyi ve yerinde hizmet sunabilmek adına fayda sağlayabilir. Antalya'da turizm faaliyetlerinin geliştirilmesi için başka öneriler de literatürde bulunabilir. Tanıtım faaliyetleri arttırıldığında, daha fazla kalifiye çalışan istihdam edildiğinde, altyapı ve üst yapı yetersizliği için çalışmalar yapıldığında, endüstriyel planlamaya daha fazla önem verildiğinde, yerel halk turizm konusunda bilinçlendirildiğinde, turist sayısıyla birlikte turizm gelirinin de artırılması için çabalandığında ve turizm faaliyetleri yılın her mevsimine yayıldığında Antalya turizm sektörünün başlıca sorunlarına da çözümler üretilmiş olacaktır (Albeni ve Ongun, 2005, s.111).
Bölgeye gelen turist sayısının fazla olması sonucu ortaya çıkan problemlerden biri de; hastane ve sağlık hizmeti sunan diğer yerlerde özellikle turizm aktivitelerinin yoğun olduğu dönemlerde görülen yığılmalardır. Antalya'da turist sağlığı ve sağlık turizmi ile ilgili yapılan bir çalışma sonunda bölgede mobil sağlık hizmeti uygulaması başlatılması önerilmiştir. Yazarlar, Antalya'ya gelen turist sayılarının fazlalığına dikkat çekerken sağlık hizmeti sunumunun yetersiz kalabileceğine dikkat çekmişlerdir. Mobil sağlık sayesinde de bu problemin taşınabilir tıbbi ekipmanla giderilebileceğini düşünmüşlerdir (Ak ve Sevin, 2009, s.99).
Turist sağlığının da Antalya'da üzerinde durulması gereken bir konu olduğunu belirttikten sonra Antalya ve sağlık turizmi konusuna bir geçiş yapılabilir. Antalya'nın turistik açıdan avantajları ve Türkiye'nin medikal turizm konusundaki durumu Antalya'yı bir medikal turizm destinasyonu olarak biçilmiş kaftan yapmaktadır. 2008 yılında Türkiye'ye gelen medikal turist sayılarının illere göre dağılımında Antalya 6. sırada yer alırken, 2010 yılında 4. sıraya yükselmiştir. Bununla birlikte geçen 2 yıldan sonra Antalya'ya gelen toplam medikal turist sayısı önceki sayının 2 katını geçmiştir. Dahası, 2010 yılı verilerine bakarak göz ve diş gibi branşlarda ilk sıralardaki illerden daha fazla ilgi gördüğü söylenebilir. Dental tedavi branşında 2010 yılında Antalya özel sağlık kuruluşlarında 250 medikal turist tedavi olurken, İstanbul'da bu sayı 103'tür. Hatta diş tedavileri için Antalya'ya gelen toplam medikal turist sayısı ilk üç sırada yer alan illerin hepsinden fazladır. Benzer bir başarı göz alanında da görülmektedir. Göz ile ilgili sağlık problemleri için Türkiye'ye gelen medikal turistlerden Antalya'nın payına düşen ve Antalya'da hizmet sunan özel sağlık kuruluşlarına 2010 yılında gelen turist sayısı, 2. sıradaki Kayseri ve 3. sıradaki Ankara özel hastanelerine gelen turist sayısından fazladır (Aydın ve Yılmaz, 2010, s.52). 2013 yılında Sağlık Bakanlığı Sağlık Turizmi Birimi tarafından hazırlanan medikal turizm raporu verilerinde Antalya'nın bu artan başarısının hangi noktaya geldiği daha net görülmektedir. 2012 yılında uluslararası hastaların en çok geldiği illerin sıralandığı listede Antalya 87.167 hasta ile ilk sıraya yerleşmiştir (Kaya vd., 2013, s.33)
Antalya bölgesinde bulunan tıp fakültesi özellikli operasyonlarda göstermiş olduğu ilerleme ile başarılı tedavi sayısını gün geçtikçe artırmaktadır. Bölgemizde sağlık alanında yaşanan bu başarılar sağlık turizminin geleceği açısından önem arz etmektedir. Gerek Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi gerekse bölgemizde bulunan özel hastaneler, özelikle plastik cerrahi ve çeşitli kanser tedavilerinde, yeni ekipler oluşturmakta ve yüksek kaliteli teknolojik cihazlarla alt yapılarını güçlendirmektedirler. Bu durum bölgemizde yapılan tedavilerin tanınırlığını ve bölgenin sağlık turizmi alanında marka değerini artırmaktadır(BAKA,2013).
Antalya’da gerçekleştirilen önemli organ nakillerinden bazıları şunlardır; • Dünya’da gerçekleştirilen kadavradan ilk rahim nakli
• Dünyada gerçekleştirilen ilk aynı anda kalp, böbrek ve damar nakli • Türkiye’de ilk çift kol nakli
• Türkiye’de ilk tam yüz nakli
Tablo 5.3 2008 Yılında Türkiye'ye Gelen Medikal Turistlerin İlk 10 İle Göre Dağılımı
İller
Göz Diş Ortopedi Kardiyoloji Onkoloji Plastik C. Beyin C. Diğer Özel Devlet Genel
Özel Dev. Özel Dev. Özel Dev. Özel Dev. Özel Dev. Özel Dev. Özel Dev. Özel Dev. Toplam Toplam Toplam
İSTANBUL 24592 265 164 57 407 242 467 225 18 5 55 11 275 90 5198 4527 31176 5422 36598 KAYSERİ 1414 110 71 8 1721 42 1974 158 636 4950 441 10924 601 11525 ADANA 249 181 16 28 160 185 32 400 66 53 27 69 26 25 368 2895 944 3836 4780 GAZİANTEP 230 299 553 73 2208 3363 0 3363 ANKARA 12 179 4 73 204 1 110 71 20 45 2144 17 2846 2863 ANTALYA 16 14 119 29 533 3 11 3 13 1601 96 2283 155 2438 İZMİR 4 93 2 5 5 85 17 16 3 19 8 38 6 26 140 1809 185 2091 2276 ISPARTA 179 11 227 164 1173 513 1579 688 2267 TRABZON 103 135 280 9 144 1531 2202 0 2202 DİYARBAKIR 81 63 24 89 3 1 13 1 702 238 951 264 1215
Kaynak: Aydın ve Yılmaz 2010, s.52
Tablo 5.4 2010 Yılında Türkiye'ye Gelen Medikal Turistlerin İlk 10 İle Göre Dağılımı
İller
Göz Diş Ortopedi Kardiyoloji Onkoloji Plastik C. Beyin C. Diğer Özel Devlet Genel Özel Dev. Özel Dev. Özel Dev. Özel Dev. Özel Dev. Özel Dev. Özel Dev. Özel Dev. Toplam Toplam Toplam İSTANBUL 17353 229 103 37 496 359 854 75 376 72 504 19 403 64 6149 4621 26238 5476 31714 KAYSERİ 714 86 63 77 1376 95 1335 65 572 5506 1087 9631 1345 10976 ANKARA 169 349 3 123 132 343 350 510 86 42 32 102 178 157 4336 955 5957 6912 ANTALYA 958 68 250 71 595 83 10 34 2 17 10 1 20 2230 1378 4061 1666 5727 ADANA 573 69 54 272 67 86 41 132 38 90 8 47 6 540 789 1794 1018 2812 İZMİR 35 130 4 21 10 105 16 26 1 20 10 32 8 45 218 2038 302 2417 2719 GAZİANTEP 97 325 1948 2370 2370 ISPARTA 25 151 101 558 861 775 1015 1790 TRABZON 145 102 17 91 1325 1680 0 1680 AYDIN 86 279 961 96 1326 96 1422
Kaynak: Aydın ve Yılmaz 2010, s.52
Tablo 5.3 ve Tablo 5.4’de, 2013 yılında Sağlık Bakanlığı Sağlık Turizmi Birimi tarafından hazırlanan medikal turizm raporu verilerine göre, Antalya'nın bu artan başarısının hangi noktaya geldiği daha net görülmektedir. 2012 yılında uluslararası hastaların en çok geldiği illerin sıralandığı listede Antalya 87.167 hasta ile ilk sıraya yerleşmiştir. Yine aynı raporda yer alan bilgilere göre bu uluslararası hastaların Antalya'ya geliş şekillerine dair
bilgiler yer almaktadır. Tablodaki bilgilere göre Antalya'ya gelen uluslararası hastalardan 47.649 tanesi medikal turist olarak nitelendirilmiştir.
Tablo 5.5 2012 Yılında Türkiye'ye Gelen Uluslararası Hastaların İllere Göre Dağılımı
İller Sayı Antalya 87167 İstanbul 68842 Ankara 18926 Kocaeli 14101 İzmir 13925 Muğla 13183 Aydın 7128 Karaman 4590 Adana 4031 Sakarya 3493
Kaynak: Kaya, Yıldırım, Karsavuran ve Özer 2013, s.33
Tablo 5.5’de görüldüğü üzere, 2012 yılında Antalya’da tedavi gören hastaların büyük çoğunluğu Antalya’da yaşamaktadır. İl dışında gelen hastalarda ise İstanbul ilinden gelenlerin ağırlıklı olduğu görülmektedir.
Tablo 5.6 Antalya 2011-2013 Yılları Sağlık Turizmi ve Turist Sağlığı Verileri
2011 2012 2013(Ocak Temmuz Arası)
Sağlık Turizmi Turist Sağlığı Sağlık Turizmi Turist Sağlığı SGK Anlaşmalı Sağlık Turizmi Turist Sağlığı SGK Anlaşmalı Özel 8705 27382 8265 73355 1354 3024 48046 1005 Kamu 118 5958 0 4013 1700 44 2222 88 Üniversite 40 681 15 22 242 3 Toplam 8823 33340 8305 75.070 2069 3090 50.510 1096 Kaynak: Antalya İl Sağlık müdürlüğü
Tablo 5.6’da görüldüğü üzere, Antalya’da tesavi gören yabancı hastaların büyük çoğunluğu tursit sağlığı kapsamında tedavi almışlardır. Önceki yıllara ait veriler bulunmamaktadır. Son üç yıldır özel ve kamu hastanelerinden sağlık turizmi ve turistin sağlığı kapsamında tedavi amacı ile hastanelere başvurmuş hastalara ait verilerde 2011-2013 yıllarına ait raporları göstermektedir ki; özel hastanelerin kamu hastanelerine göre daha fazla yabancı hasta kabul ettikleri görülmektedir.2012 yılında Antalya’da sağlık turizmi kapsamında tedavi gören hastaların büyük çoğunluğu özel sağlık kuruluşlarını tercih etmektedirler. Turist sağlığı kapsamında tedavi gören hastalarda yine özel sağlık kuruluşlarını çoğunlukla tercih etmişlerdir. SGK Anlaşmaları kapsamında tedavi gören hastalar ise çoğunlukla kamu sağlık kuruluşlarını tercih etmişlerdir. Verilerde her yıl Antalya’ya gelen hastaların sayısında artış olduğu gözlenmektedir. Gerek sağlık turizmi gerekse turist sağlığı
konusunda özel hastanelerin kamu hastanelerine oranla daha fazla hizmet verdiği ve özel hastanelerin daha fazla tercih edildiği saöylenebilir. İl Sağlık Müdürlüğü 2011 yılından itibaren sağlıklı olarak verileri tutmaya başlaması sebebi ile önceki yıllara ait verilere ulaşılamamıştır.