Alan araştırmasında nitel ve nicel yöntemler karma bir biçimde kullanılmıştır. Nicel araştırmalarda örneklemin temsil edici olması önemlidir; bu, evrende bulunan her birimin araştırmada yer almak için eşit seçilme ihtimaline sahip olması anlamına gelmektedir (temsiliyet ve tesadüfîlik). Niteliksel görüşmelerde ise önemli olan temsiliyet ya da tesadüfilik değil bir sorunun - konunun anlaşılmasında yorumlanmasında katkı sunacak örneklem ile çalışma yürütülmesidir. Bu kapsamda uygulanan anket ve mülakat soruları literatür taraması sonucunda oluşturulmuştur. Çalışmanın nitel kısmında kamu ve özel sektörün önde gelen 5 temsilcisine Eylül – Ekim 2013 tarihleri arasında uygulanan ve yarı yapılandırılmış mülakat sorularıyla elde edilen bilgiler, betimsel analize tabi tutulmuştur. Bu analizin amacı, ham haldeki verilerin okuyucuların anlayabileceği ve isterlerse kullanabileceği bir şekle sokulmasıdır. Bu amaçla, elde edilen veriler önce mantıki bir sıraya konulur. Daha sonra yapılan bu betimlemeler yorumlanır ve sonuçlara ulaşılır. Son aşamada ise araştırmacı yorumların ışığında gelecekle ilgili tahminlerde bulunarak yeni açılımlara ulaşmaya çalışır. Araştırmanın nicel kısmında ise sağlık turizmi ve turizm sağlığı alanındaki gelişmeleri ve Antalya’daki sağlık turizm algısını belirlemek için likert tipi sorularla hazırlanan anket 58 işletme temsilcisine Ekim 2012 – Ekim 2013 tarihleri arasında uygulanmıştır. Çalışmada
ayrıca başka şehirlerden Antalya’ya gelen hastaların memnuniyet derecelerini belirlemek için hazırlanan anketler Eylül 2012 – Ekim 2013 tarihleri arasında 126 hastaya uygulanmıştır. Anket sorularının güvenilirlikleri için öncelikle pilot çalışma uygulanmıştır. 68 hasta ve sağlık turizmi alanında faaliyet gösteren42 kuruma pilot çalışma uygulanmıştır. Pilot çalışma uygulama sonuçlarına göre güvenilir olmayan sorular çıkarılmıştır. Anketler güvenilir olmayan soruların çıkartılmasıyla birlikte örnekleme tekrar uygulanmıştır.
5.3.1. Araştırmanın Evreni ve Örneklemi
Antalya destinasyonunda sağlık turizmi alanında hizmet sunan 65 sağlık kurumu bulunmaktadır. Bu kurumların 44 tanesini kamu ve özel hastaneler oluştururken, 21 tanesini ise tıp merkezi, özel klinikler, sağlık otelleri ve sağlık turizminde aracılık hizmeti sunan kurumlar oluşturmaktadır (http://www.antalyasm.gov.tr/Kurumlar.aspx). Bu kapsamda araştırmada 58 sağlık kuruluşuna ulaşılabilmiştir. Çalışmanın hastalara uygulanan kısmında ise hastanelerin hastalarla diyaloğa geçilmesinden duyduğu rahatsızlık ve sağlık turizmi amacıyla Antalya’ya gelen hasta sayısının oldukça düşük olması ve hastanelerin hastaları ile iletişime geçilmesinden duyduğu rahatsızlıktan dolayı ancak 126 hastaya ulaşılabilmiştir.
5.3.2. Veri Toplama Aracı
Sosyal bilimlerde veri toplama aşamasında farklı analiz tekniklerinin birlikte yürütülmesi, çalışmalarda elde edilen bulguların geçerlilik ve güvenilirliğini arttırma hususunda önemli katkılar sağlayabilmektedir (Özen, 2002). Araştırma kapsamında, durum ve olaylar arasındaki ilişkiler açıklanırken duyarlı bir ölçümle beraber, yorumlamayı ve anlam vermeyi daha kolay bir hale getirebilecek araçların da kullanılması önemlidir. Bu sayede araştırma problemine cevap verebilecek birden fazla tekniğin ve analizin araştırma desenine dâhil edilmesi ile bir tekniğin sınırlılığı, diğer veri toplama tekniği ile aşılmaya çalışılmaktadır (Strauss ve Corbin, 1990). Bu bağlamda nicel araştırmada veri toplama aracı olarak araştırmacı tarafından bizzat literatür taraması sonucunda elde edilen bilgiler ışığında oluşturulan, sağlık kurumları ve hastalara uygulanan anketler kullanılmıştır. Bu kapsamda anketler uygulamaya geçilmeden ön çalışmaya tabi tutularak anlaşılmayan sorular çıkartılmış veya yeniden düzenlenmiştir. Anketlerdeki anlaşılmayan sorular çıkarıldıktan veya tekrar düzenlendikten sonra yeniden katılımcılara yöneltilmiştir.
5.3.2.1. Nitel Araştırma
Çalışmada bir alternatif turizm örneği olarak sağlık turizmine odaklanılmıştır. Çalışmanın uygulama kısmında ise mülakat tekniğinden yararlanılarak Antalya, sağlık turizmi örneği bağlamında yüz yüze görüşmeler yapılmıştır. Çalışmada kapalı uçlu mülakat soruları
sektörün önde gelen temsilcilerinden 5 kişiye Ekim 2012 - Ekim 2013 tarihlerinde ayrı zamanlarda görüşülerek gerçekleştirilmiş. Görüşmelerde, katılımcıların meslekleri özellikle dikkate alınarak, sağlık turizmi konusundaki algılamaları yarı yapılandırılmış mülakat sorularına betimsel analiz yöntemi uygulanmıştır. Bu kapsamda Antalya sağlık turizminin geliştirilmesi ve sağlık temsilcilerinin bakış açısını inceleyebilmek için literatür taraması sonucunda oluşturulan 15 soruluk yarı yapılandırılmış mülakat formu kullanılmıştır. Mülakatların yapılabilmesi için gerekli izinler alınmıştır. Araştırma kapsamında mülakat yapılan sektör temsilcileri:
Saadettin DİKMEN, Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı (BAKA)
Emin ÇAKMAK, Türkiye ve Dünya Sağlık Turizmi Konseyi (THTDC) Başkanı Dr. Zafer KAYNAR, Sağlık Turizmi Alanında Uzman Rektör Danışmanı
Cengiz YILMAZ, Antalya Sağlık Turizmi Derneği (ANSAD) Başkanı Dr. Şahin KESİKMİNARE, Bütünsel Tıp Doktoru
5.3.2.2. Nicel Araştırma
Nicel veri ile sağlık turizmiyle ilgili kurumlardan ve hastalardan operasyonel veri toplamak amaçlanmaktadır. Bu doğrultuda sağlık turizminde faaliyet gösteren kurum çalışanları ve hastalar örneklem olarak belirlenmektedir. Sağlık kurumunda çalışanlara ve hastalara farklı soru formları uygulanarak elde edilen veriler nicel analiz teknikleriyle değerlendirilmiştir. Sağlık kurumları anketinin hazırlanmasında çeşitli tezlerden, Sağlık Bakanlığı araştırmalarından, sağlık turizmi sektör raporlarından ve çeşitli makalelerden yararlanılmıştır. Doğrudan sağlık turizmi, turist sağlığı, medikal turizmi ve genel olarak sağlık turizminin pazarlama, hasta memnuniyeti, medikal turizm, termal turizm, sağlık turizmi, turist sağlığı ve bunların sosyal, kültürel, ekonomik yapıya etkilerini incelemeye yönelik çalışmaların anket formları incelenmiş ve konuyla alakalı önermeler belirlenmiştir. Bu önermelere kendi oluşturduğumuz önermelerinde eklenmesiyle bir önerme havuzu oluşturulmuştur. Söz konusu çalışmaların önermelerinin bir kısmı üzerinde hiçbir oynama yapılmadan, bazı önermelerin ise üzerinde bir takım değişiklikler yapılarak anketler oluşturulmuştur ve soru havuzundan seçilen önermeler anket formuna yerleştirilmişti. Pilot uygulamadan sonra gerek istatistiksel analiz sonuçlarına göre gerekse de örneklem grubunda bulunan kişilerin de görüş ve önerileriyle demografik sorulara eklemeler yapılmış, bazı önermeler çıkarılmış bazılarının yapılarında, soruluş şekillerinde değişiklikler yapılmıştır. Ayrıca soruların netleştirilmesinde, özel ve kamu sektör temsilcilerinden ve alanında uzman akademisyenlerden da yararlanılmıştır. Hazırlanan soru formuna ilişkin ön çalışma 58 sağlık
kurumu üzerinde yürütülmüştür. 58 işletme ile görüşme sonucunda, işletme çalışanlarının sorular hakkındaki düşünceleri alınmış ve sorulara netlik kazandırılmıştır.
Ön çalışma sonunda anketin sağlık algısı bölümündeki 4 soru ve pazarlama, tutundurma ve geliştirme bölümündeki sorularından 3 soru çıkarılmıştır. Son hali verilen ankette, katılımcıların demografik bilgilerine ilişkin 6 soru, kurum bilgilerine ilişkin 9 soru, Antalya sağlık turizmi algısını ölçmeye yönelik 14 sorudan hazırlanan 5’li likert tipinde anket, işletme faaliyetlerine ve hasta kabulüne ilişkin 14 soru, Antalya sağlık turizminin SWOT analizine yönelik 36 sorudan oluşan anket ve işletmelerin pazarlama, tutundurma ve geliştirmeye yönelik algılarının tespiti için 27 sorudan oluşan 5’li likert tipinde anket yer almaktadır.Anket çalışmasında çok yönlü anket sorularının yanı sıra SWOT analizide uygulanmış ve yorumlanmıştır. Bu çalışmada SWOT analizi uygulanmasındaki temel amaç, işletmelerin karşı karşıya kaldıkları iç ve dış etmenleri dikkate alarak, güçlü yönler ve fırsatlardan en üst seviyede faydalanacak, zayıf yönlerin ve tehditlerin düzeyini en az seviyeye indirecek plan ve stratejileri sağlık kurumlarına sunmaktır. SWOT analizinde güçlü yönleri ve fırsatlar kendi değerleriyle, zayıf yönler ve tehditler ise ters kodlama yapılarak değerlendirme kapsamına alınmıştır. Sağlık kurumlarına ilişkin anket soruları Lee (2012), Eissler (2010), Özkan (2010), Kaygın (2012), Ataman (2011) ve Demirer (2010) tezlerinden yararlanılarakoluşturulmuştur. Hastalar için hazırlanan anket formundaki sorular ise literatür taraması sonucunda elde edilmiştir. Hastalara uygulanacak anket için öncelikle ön çalışma yürütülmüştür. Ön çalışma 68 hastaya uygulanmıştır. Son şekli verilen ankettekatılımcıların demografik bilgilerine ilişkin 11 soru, destinasyonutedavi için tercihlerine ilişkin 5’li likert tipinde 19 soru, Antalya bölgesini tercih araçlarına ilişkin 5 soru, tedavi sırasındaki memnuniyete ilişkin 5’li likert tipinde 15 soru ve beklentilere ilişkin 8 soru yer almaktadır. Hastalara uygulanan anket formundaki sorular Kiremit (2008) ve Kayral (2012) tezlerinden faydalanılarak oluşturulmuştur.
Anket soruları, gerekli izinler alınarak hastalara ve sağlık kurumu çalışanlarına uygulanmıştır. Tüm anketler yüzyüze uygulanmıştır. Anket uygulama sürecinde anket formları katılımcılara verilmemiş, sorular tek tek okunarak cevaplar alınmış ve bu doğrultuda anket formları doldurulmuştur. Bu sayede katılımcıların anket sorularını yanlış algılama durumları engellenmiştir.
5.3.2.3. Veri Analizi
Araştırmada sağlık turizmi alanında faaliyet gösteren işletmelerden ve sağlık turizmi kapsamında tedavi gören hastalardan elde edilen veriler SPSS 16 paket programında çözümlenmiştir. Veri çözümlemesinde, frekans, yüzde, ortalama gibi tanımlayıcı
istatistiklerden yapılmıştır. Değişkenler arasındaki karşılıklı sıklıkları görmek üzere çapraz tablolardanyararlanılmıştır. Değişkenler arasındaki farksızlıkları belirlemek için, ilişkiyi saptamak üzere, parametrik değişkenlere ilişkin t testi, Anova testi, Non ParametrikTestler İçin Mann-Whithney U testi ve Kruskal Wallis H testlerinden yararlanılmıştır. Bu testler uygulanmadan önce faktör analizleri yapılmış ve anket soruları gruplanmıştır. Değişkenler arasındaki ilişkiyi ölçmede kullanılacak testin tespiti için Levene testi yapılmıştır. Levene testi sonuçlarına göre homojen varyansa sahip değişkenler arasındaki ilişkiyi ölçmek üzere t testi ve Anova testi, homojen varyansa sahip olmayan değişkenler arasındaki ilişkiyi ölçmek için ise Mann-Whithney U testi ve Kruskal Wallis testlerinden yararlanılmıştır. Levene testi sonuçlarına göre homojen varyansa sahip olmayan değişkenler arasında uygulanacak t testi ve Anova testleri geçersiz sonuçlara neden olmaktadır. Çalışmada Swot analiziyle ilgili soruların çözümlenmesinde ise ortalamalardan faydalanılmıştır. Araştırma kapsamında Antalya sağlık turizminin geliştirilmesi ve sektör temsilcilerinin bakış açılarını tespit etmek amacıyla hazırlanan 15 soruluk görüşme formu neticesinde elde edilen bulgular içerik analiziyle incelenmiş ve yorumlanmıştır.