1.Türkiye'de Marka Hukukunun Gelişimi
Türkiye’de marka hukukunun gelişiminde Alameti-i Farika Nizamnamesi ve 551 Sayılı Markalar Kanunu düzenledikleri hükümler ile önemli bir yere sahiptir.
a.Alamet-i Farika Nizamnamesi
Ülkemizde markalar konusundaki ilk düzenleme 1288(1872) tarihli Nizamname ile yapılmıştır. Daha sonra bu Nizamname 1304(1888) tarihli “Fabrikalar Mamulatı ile Eşyayı Ticariyeye Mahsus Alameti Farikalara Dair Nizamname” ile yürürlükten kaldırılmıştır.154 Her iki Nizamnamenin de kaynağı 1857 tarihli Fransız Kanunu’dur.
Bu nizamnameyle ilgili olarak 09.07.1928 tarihinde, “10 Mart 1296 tarihli
İhtira Beratı Kanunu” ile “28.4.1304 tarihli Alameti Farika Nizamnamesinin155 Sureti Tatbiki Hakkında Talimatname” çıkarılmıştır ve sonradan 1955 yılında “Sınai Mülkiyet Mevzuatının Tatbik Suretini Gösterir Talimatname” kabul edilmiştir.156 Hem 1872 tarihli nizamname, hem de 1888 tarihli nizamname, markalarla ilgili olarak Fransa’da 1857 yılında kabul edilen kanundan iktibas olunmuştur.157
154 ARKAN, Marka Hukuku, C.I, s. 13; TEKİNALP, Fikri Mülkiyet, s. 338.
155 1304 (1888) tarihli “Fabrikalar Mamulatı ile Esyayı Ticariyeye Mahsus Alameti Farikalara Dair
Nizamname”ye kısaca “Alameti Farika Nizamnamesi” denmekteydi.(KARAYALÇIN, Yasar: Ticaret Hukuku Dersleri-I.Giris Ticari işletme, Ankara 1968, s.278).
156 RG, 21.9.1955,S.9109.(ARKAN, Marka Hukuku, C.I, s. 13). 157 ARKAN, Marka Hukuku, C. I, s. 13.
44
b. 551 Sayılı Markalar Kanunu
Alameti Farika Nizamnamesi, Türk ekonomisinin ihtiyaçlarını karşılayamadığı için, 3 Mart 1965 tarihinde kabul edilen Markalar Kanunu158 ile Türk marka hukukunda önemli bir adım atılmış ve eskimiş olan metinler yürürlükten kaldırılmıştır159. 551 sayılı Markalar Kanunu 56 madde ve 1 geçici maddeden oluşmaktaydı.
Kanunun geçici maddesi gereğince, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte muameleleri tamamlanmamış müracaatlar hakkında müracaat tarihindeki mevzuat hükümleri uygulanacaktır. Kanun’un 54. maddesi ile “28 Nisan 1304 tarihli Alamet-i Farika Nizamnamesi ile ek ve tadilleri” kaldırılmıştır.160
551 Sayılı Kanun’un ceza hükümlerini içeren 51,52, 53. maddeler dışındaki tüm maddeleri 556 Sayılı KHK’nin 82. maddesi ile yürürlükten kaldırılmıştır. 551 Sayılı Kanun’un 51, 52 ve 53. maddeleri ise 4128 Sayılı Kanun’un 5. maddesindeki (82. maddesinde geçen “ve 551 Sayılı Markalar Kanunu’nun 51, 52 ve 53. maddeleri dışında kalan ibareleri yerine “ve 551 Sayılı Markalar Kanunu” ibareleri getirilmiştir) cümlesi ile yürürlükten kaldırılmıştır.161
Daha sonra, Markalar Kanununun çeşitli maddelerinde bu kanunun uygulamasının bir yönetmelikle düzenleneceğinden bahsedildiği için, “551 sayılı Kanunun Uygulama Seklini Gösterir Yönetmelik162” kabul edilmiştir163. Bu yönetmelikle 1955 tarihli Talimatname yürürlükten kaldırılmıştır164. Ancak daha
158 RG, 12.3.1965, S.11951.
159 KARAYALÇIN, Ticaret Hukuku, s. 405. 160 NOYAN, Marka Hukuku, s. 3.
161 4128 Sayılı Kanunun adı:”12.09.1960 tarihli ve 80 sayılı, 29.06.1956 tarihli ve 6762 Sayılı ve
10.06.1930 tarihli ve 1705 sayılı Kanunlar ile 24.06.1995 tarihli ve 551, 552, 554, 555, 556 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnameler ile 28.06.1995 tarihli 560 Sayılı KHK’de Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”
162 RG, 11.6.1965, S.12020.
163 CENGİZ, Marka Hakkına Tecavüz, s. 4. 164 ARKAN, Marka Hukuku, C.I, s. 14.
45 sonra bu yönetmelik, 1995 yılında kabul edilen yeni bir yönetmelikle yürürlükten kalkmıştır165.
Ayrıca yine 1965 tarihinde markalarla ilgili olarak “Sınai Mülkiyet Hakları ile ilgili Hususlar Hakkında Yönetmelik” kabul edilmiştir166. Bu yönetmelik tescil edilen marka ve ihtira beratlarıyla ilgili ilanların yayımlandığı Sınai Mülkiyet Gazetesiyle ilgili teknik hususları düzenlediğinden, yönetmeliğin baslığının isabetli olmadığı ileri sürülmüştür.167
2.Mevcut Hukuki Düzenlemeler
a.556 Sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname
1980’li yıllara gelindiğinde sınai mülkiyet hakları konusunda bir takım çağdaş düzenlemeler hazırlanmaya başlandı.168 Avrupa Birliği 21.12.1988 tarihinde 89/104/AET sayılı Marka Yönergesini, 20.12.1993 tarihinde ise 40/94 sayılı AB Marka Tüzüğünü kabul etti ve birlik içinde yeknesak bir marka koruması sağlandı.
Daha sonra bu korumayı Türkiye’ye de genişletebilmek amacıyla AT- Türkiye Ortaklık Konseyi tarafından 06.03.1995 tarihinde 1/95 sayılı bir karar169 verildi ve bu karar ile Türkiye markaların korunması ile ilgili olarak Avrupa Birliği devletlerinin tarafı oldukları uluslararası anlaşmalara taraf olmak ve 89/104 sayılı Marka Yönergesini esas alarak markaları düzenlemek taahhüdü altına girdi.170
Bu karar üzerine çalışmalar hızlandırıldı ve 8.6.1995 tarihinde kabul edilen 4113 sayılı Yetki Kanunuyla Bakanlar Kuruluna, diğer bazı kanunlarda değişiklik
165 RG, 18.4.1995, S.22262.(Markalar Kanunu’nun Uygulama Seklini Gösterir Yönetmelik) 166 RG, 9.12.1965, S.12172.
167 KARAYALÇIN, Ticaret Hukuku, s. 405. 168 ARKAN, Marka Hukuku, C.I, s. 17.
169 Bu kararın 29. maddesi su şekildedir: “1.Taraflar fikri, sınai ve ticari mülkiyet haklarının uygun ve
etkin biçimde korunması ile uygulanmasını sağlamak konusuna verdikleri önemi teyit ederler. 2.Taraflar, fikri mülkiyet haklarına Gümrük Birliğini oluşturan iki tarafta da es düzeyde verimli koruma sağlanması halinde Gümrük Birliğinin düzgün işleyebileceğini kabul etmektedirler. Bu doğrultuda, bu Kararın Ek 8'de belirlenen yükümlülükleri üstlenmektedirler.” Bu kararın tam metni için bkz. www.dtm.gov.tr.
46 yapılmasının yanında, patent, faydalı model, endüstriyel tasarım, markalar ve coğrafi işaretlerin korunmasını sağlamak amacıyla, Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisi verildi171. Bakanlar Kurulu, bu yetkiye dayanarak, markalarla ilgili olarak 27.06.1995’te yürürlüğe giren Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnameyi kabul etmiştir172. Bu KHK’nin yürürlüğe girmesiyle 551 sayılı Markalar Kanunu yürürlükten kalkmıştır. Daha sonra 03.11.1995 tarihinde kabul edilen 4128 sayılı kanunla65, 556 sayılı KHK’de bazı değişiklikler yapılmıştır ve ceza hükümleri eklenmiştir.
Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğü’nün 27.06.1995 gün ve 3088 sayılı yazısı ekinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı’na gönderilen 556 Sayılı KHK’nin “Genel Gerekçesi” şu şekildedir.
“Halen yürürlükte olan 3 Mart 1965 tarih ve 551 Sayılı Markalar Kanunu esas itibariyle 1939 İsviçre Markalar Kanunu dikkate alınarak hazırlanmıştır. Gerek
İsviçre Markalar Kanunu ve gerekse 551 Sayılı Markalar Kanunu yürürlük tarihlerinden günümüze kadar markalar konusundaki ihtiyaçlar büyük çapta değişmiş ve mevcut yasa bu ihtiyaçları karşılayamaz hale gelmiştir.173
556 sayılı KHK’nin kabul edilmesinden sonra Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nca hazırlanan “556 sayılı KHK’nin Uygulama Seklini Gösterir Yönetmelik174” kabul edilmiştir.175 Ancak bu yönetmelik daha sonra “556 Sayılı
171
RG, 24.6.1995, S.22323. (ARKAN, Marka Hukuku, C.I, s. 19) Bu Yetki Kanununun 1. maddesi
şöyledir: “Bu Kanunun amacı, patent, faydalı model, endüstriyel tasarım, markalar ve coğrafî işaretlerin korunmasını sağlamak, yas sebze ve meyve ticaretini düzenlemek, yas sebze ve meyve üretici ve tüketicileri ile bunların ticaretini yapanların çıkarlarını korumak, toptancı hallerini tanzim etmek, Tarım Kredi Kooperatifleri ve Birliklerinin daha etkin bir şekilde çalışmasını kolaylaştırmak, gıda konularının Avrupa Birliği standart ve normlarına uygun olarak düzenlenmesini sağlamak, anonim ve limited şirketlerin kuruluş işlemleri ve denetimleriyle ticaret siciline ilişkin konularda düzenlemeler yapmak ve Türkiye Turistik Otelciler ve Turizm İsletmecileri Birliğinin kurulusunu düzenlemek, dış ticaretin gelişimine uygun olarak gümrük mevzuatında değişiklik ve düzenlemeler yapmak üzere Bakanlar Kuruluna Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisi vermektir.” Bkz (Kazancı Bilişim-İçtihat Bankası www.kazanci.com).
172 RG, 27.6.1995, S.22326. Mark KHK’nin 83. maddesine göre “Bu Kanun Hükmünde Kararname
yayımı tarihinde yürürlüğe girer.”
173 NOYAN, Marka Hukuku, s. 4. 174 RG, 5.11.1995, S.22454.
47 Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Uygulamasına Dair Yönetmelik”176 40. madde177 ile yürürlükten kaldırılmıştır.
Ayrıca aşağıda da bahsedileceği üzere; katıldığımız uluslararası anlaşmalardan olan Paris Sözleşmesi’nin 12. maddesi uyarınca, her birlik ülkesi, kamuyu patentler, faydalı modeller, endüstriyel tasarımlar ve ticaret markaları gibi konularda bilgilendirmek için özel bir sınai haklar servisi ve bir merkez bürosu tesis etmeyi taahhüt ettiği için, 16.06.1994 tarihli ve 4004 sayılı kanunun178 verdiği yetkiye dayanarak hazırlanan 544 sayılı KHK ile “Türk Patent Enstitüsü” kurulmuştur.
544 sayılı “Türk Patent Enstitüsü Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname” 179 1. maddeye göre; Türkiye’nin teknolojik ilerlemesine katkıda bulunmak, ülke içinde serbest rekabet ortamını oluşturmak ve araştırma geliştirme faaliyetlerinin gelişmesini sağlamak üzere, çeşitli kanunlarla düzenlenmiş olan patent ve markalar ile diğer kanunlarla düzenlenen sınai mülkiyet haklarının tesisi, bu konudaki korumanın sağlanması ve sınai mülkiyet haklarına ilişkin yurtiçi ve yurtdışında var olan bilgi ve dokümantasyonun kamunun istifadesine sunulabilmesi amacıyla tüzel kişiliğe sahip ve özel bütçeli bir kamu kurulusu olan Türk Patent Enstitüsü, kısa adıyla TPE kurulmuştur.
TPE’nin kurulmasıyla beraber, markaların tescili ile ilgili işlemleri yürüten Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın bu görevi Türk Patent Enstitüsü’ne bırakılmış olmaktadır.
Uygulama Seklini Gösterir Yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır.(ARKAN, Marka Hukuku, C.I, s. 20-33).
176 RG, 9.4.2005, S.25781.
177 Bu yönetmeliğin 40. maddesi şöyledir: “5/11/1995 tarihli ve 22454 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanan 556 sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Uygulama Seklini Gösterir Yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır.” Bu yönetmeliğin tam metni için bkz.http://www.turkpatent.gov.tr/portal/default2.jsp?sayfa=280.
178 RG, 19.6.1994, S.21965. 179
RG, 24.6.1994, S.21970. Bu KHK 5000 sayılı olan “Türk Patent Enstitüsü’nün Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü ile Genel Kadro ve Usulü Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Eki Cetvellerde ve Devlet Memurları Kanunun da Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” ile değiştirilmiştir. (RG, 19.11.2003, 25294).
48 544 sayılı KHK m.4’e göre; Türk Patent Enstitüsü’nün yönetim kurulu, danışma kurulu, başkanlık ve yeniden inceleme ve değerlendirme kurulu olmak üzere dört organı ve ana hizmet birimi, yardımcı hizmet birimi, danışma birimi olmak üzere üç birimi bulunmaktadır.
b. 556 Sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Uygulamasına Dair Yönetmelik
05.11.1995 tarih ve 22454 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmış ve yayımı tarihinde yürürlüğe girmiştir. Marka Yönetmeliği olarak da anılır.
3. maddesi gereğince 556 Sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, Paris Sözleşmesi, TRIPS Anlaşması, Nice Anlaşması ve Viyana Anlaşmasına dayanılarak hazırlanan “Markaların Korunması Hakkında Kararnamenin Uygulanmasını Gösterir Yönetmelik” 09.04.2005 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.180 Bu yönetmelikle amaçlanan Kararnamede belirtilen marka tescil başvurusunun yeri, zamanı ve başvuru evrakının düzenlenmesi ile markalarla ilgili diğer işlemlerde uyulacak usul ile esasların belirlenmesini sağlamaktır. Zira bu husus Yönetmeliğin “Amaç ve Kapsam” başlıklı 1. maddesinde belirtilmiştir.
Bu yönetmelik, marka tesciline uygun markalara belge verilerek korunmalarına ilişkin esasları, kuralları ve şartları kapsar. Bu husus da Yönetmeliğin “Kapsam” başlıklı 2. maddesinde düzenlenmiştir.