555 sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında KHK’nın 3. maddesinde coğrafi işaret, belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri itibariyle kökenin bulunduğu bir yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş bir ürünü gösteren işaretler olarak tanımlanmıştır. Diğer bir deyişle coğrafi işaret bir malın coğrafi kökenini gösteren veya kullanılan bir unsur, madde, malzeme ya da usul sebebiyle bir alana, yöreye, bölgeye ya da ülkeye yollamada bulunarak o mala istek ve güven duyulmasını sağlayan coğrafi bir ad veya işarettir.130
Coğrafi işaretler, “menşe adı” ve “mahreç işareti” olmak üzere 2’ye ayrılır. Menşe adı , Bir ürünün coğrafi sınırları belirlenmiş bir yöre, alan, bölge veya çok özel durumlarda ülkeden kaynaklanması, tüm veya esas nitelik veya özellikleri bu yöre, alan veya bölgeye özgü doğa ve beşeri unsurlardan kaynaklanması, üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinin tümüyle bu yöre alan veya bölge sınırları içinde yapılması koşulu ile o yöre , alan veya bölge adını belirtir. Menşe adına örnek olarak Antep Fıstığı, Amasya elması verilebilir.
Mahreç İşareti, Bir ürünün coğrafi sınırları belirlenmiş bir yöre, alan veya bölgeden kaynaklanması; belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri itibariyle bu yöre, alan veya bölge ile özdeşleşmiş olması; üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinden en az birinin belirlenmiş yöre, alan veya bölge sınırları içinde yapılması koşulu ile o yöre, alan veya bölge adını belirtir. Mahreç işaretine örnek olarak Isparta halısı, Trabzon ekmeği verilebilir.
Menşe adı ve mahreç işareti olarak ikiye ayrılan coğrafi işaretler, marka olarak tescil edilemez. (556 sayılı KHK 7/c md.)
Anayasa Mahkemesi “554 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 48. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen eylemlere ise 5194 sayılı Yasa ile değiştirilen 48/A maddesinde ceza yaptırımı öngörülmektedir. Suç ve cezalara ilişkin esasları düzenleyen 38. madde Anayasa’nın ikinci kısmının ikinci bölümünde yer aldığından bu konudaki düzenlemelerin kanun hükmünde kararname ile yapılması olanaklı olmadığı gibi, bu eylemlere ceza öngören maddenin yasayla düzenlenmesi de bu sonucu değiştirmez.”gerekçesi ile 554 sayılı KHK 48 md. a bendini iptal etmiştir. Halen söz konusu boşluk doldurulmadığı için endüstriyel tasarımların cezai yaptırımları konusunda boşluk devam etmektedir.
37 Coğrafi işaretleri korumanın iki amacı vardır. İlk olarak coğrafi işarete konu ürünün kalitesini korumak, İkinci olarak ise, doğal kaynaklar nedeniyle yörenin kalkındırılması ve beşeri faktör sayesinde bu işareti coğrafi işaret konumuna getirenlerin öncelikli yararlanmalarını sağlamaktır.131 Coğrafi işaretlerin tüketiciler tarafından belli bir orijini gösterdiği ve kaliteyi simgelediği bilinir. Coğrafi işaret, tüketiciye bir ürünün belli bir yerden kaynaklandığını veya belli özellikler kullanılarak üretildiğini gösterir. Eğer koruma sağlanmazsa haksız şekilde kullanımın önü açılır ve tüketici yanıltılarak haksız rekabet gündeme gelir.
5805 sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile 555 sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin bazı maddeleri değiştirilmiştir.132 Yine, 555 sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkındaki Kanun Hükmünde Kararnamenin Uygulama Şeklini Gösterir Yönetmelikte değişiklik yapılmasına dair yönetmelik RG’de 21.04.2009 tarihinde yayımlanmıştır.133
131 SULUK /ORHAN, Uygulamalı Fikri Mülkiyet, C.II, s. 20.
132
5805 sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile 15.10.2008 tarihinde kabul edilmiş olup, 23.10.2008 tarihinde RG’de yayımlanmıştır. 24/6/1995 tarihli ve 555 sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 9 uncu maddesinin üçüncü fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. “3, 5, 7 ve 8 inci madde hükümlerini karşılayan başvurular, coğrafi işaretin menşe ad olduğu
durumlarda, Enstitü tarafından Resmî Gazete ile coğrafi işaretin üretim alanını kapsayan ilde yayımlanan bir yerel gazetede yayımlanır, coğrafi işaretin ait olduğu üretim alanının birden fazla ili kapsaması durumunda ise coğrafi işaretin kapsadığı bütün illerde yayımlanmak şartıyla, bu illerde yayımlanan yerel gazetelerden birinde ilan yoluyla yayımlanır. Coğrafi işaretin mahreç işareti olduğu durumlarda, menşe adları için geçerli olan, Resmi Gazete ve yerel gazete ilanına ek olarak başvurunun Resmi Gazete’de ilan edildiğine ilişkin bilgi ilanı, yurt çapında dağıtımı olan en yüksek tirajlı günlük iki gazeteden birinde ilan yoluyla yayımlanır. Yayıma ilişkin her türlü masraf başvuru sahibinden karşılanır.”
555 sayılı KHK 9/3.maddesinin daha önceki metninde “3,5,7 ve 8. Madde hükümlerini karşılayan başvurular, Enstitü tarafından Resmi Gazete ile yurt çapında dağıtımı olan en yüksek tirajlı günlük gazetelerden ikisinde ve bir yerel gazetede ilan yoluyla yayınlanır
133
555 sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkındaki Kanun Hükmünde Kararnamenin Uygulama
Şeklini Gösterir Yönetmelikte değişiklik yapılmasına dair yönetmelik RG’de 21.04.2009 tarihinde yayınlanmıştır. 555 sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Uygulama Şeklini Gösterir Yönetmeliğin 5 inci maddesi ve 7. ve 11. maddesi değiştirilmiştir. Yönetmeliğin değişen 7. maddesi şöyledir.
“555 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 3, 5, 7 ve 8 inci madde hükümlerini karşılayan
başvurular, coğrafi işaretin menşe ad olduğu durumlarda, Enstitü tarafından Resmî Gazete ile coğrafi işaretin üretim alanını kapsayan ilde yayımlanan bir yerel gazetede yayımlanır, coğrafi işaretin ait olduğu üretim alanının birden fazla ili kapsaması durumunda ise coğrafi işaretin kapsadığı bütün illerde yayımlanmak şartıyla, bu illerde yayımlanan yerel gazetelerden birinde ilan yoluyla yayımlanır. Coğrafi işaretin mahreç işareti olduğu durumlarda, menşe adlar için geçerli olan, Resmî Gazete ve yerel gazete ilanına ek olarak başvurunun Resmî Gazete’de ilan edildiğine ilişkin bilgi
38 555 Sayılı KHK’nin mevcut değişikliği ile oldukça maliyetli olan coğrafi işaret başvurularının maliyetleri düşmüştür. Böylece coğrafi işaret başvurularının önündeki önemli bir engel ve sorun çözülmüştür. Yurt çapında gazeteler yerine yerel gazetede ilan şartı önemli bir değişiklik olmuştur. Yine mahreç işaretlerinde yurt çapında dağıtımı olan gazetelerden ikisi yerinde birinde ilan şartı önemli ölçüde maliyetleri azaltmıştır.
Bilgi ilanında ise tescili talep edilen coğrafi işaret, Resmî Gazete’deki ilan tarihi ve itiraz süresine ait bilgi yer alır. Yayıma ilişkin her türlü masraf başvuru sahibinden karşılanır. Yayımlanan başvuru geçici olarak coğrafi işaret siciline kayıt edilir.
Coğrafi işaretler mutlak hak olmadıkları gibi kişi yönünden de inhisari nitelik taşımazlar. Coğrafi işaretler, yöresel, bölgesel ve bazen de ülkesel olarak anonimliğe sahip olup kişilere bağlanamaz. Coğrafi işaretleri korumanın amacı halkın yanıltılmasını engellemektir. Zaten tescilin işlevi da buna yöneliktir.134