Patent hakkı endüstriye uygulanabilir bir buluş gerçekleştiren kişiye buluşunu izni olmadan başkalarının buluşunu üretmesini, kullanmasını veya satmasını belirli
99 EPÇELİ, Sevgi: Marka Hukukunda Karıştırılma İhtimali, İstanbul 2006, s. 64,65.
100 CORNİSH, William/LEWELYN,David :Intellectual Property: Patents, Copyright, Trade Marks
27 bir süre boyunca engelleme hakkı vermektedir. Geniş anlamda patent, hem buluş üzerindeki inhisarı hakkı, hem de bu hakkı ispatlayan belgeyi ifade eder.101
Öğretide patent kavramı Kaya tarafından, buluş sahibinin yaratıcı düşüncesinin belirli bir zaman dilimi içinde yasal hükümler çerçevesinde koruma altına alındığını gösteren belge olarak tanımlanmıştır.102
Öztek ise, Devlet tarafından sağlanan ve sahibine konusunu teşkil eden
buluşun münhasır yararlanma ve kullanımını sağlayan bir hak olarak tanımlamıştır.103
Topçu’ya göre teknik olarak buluş, sanayide ticarette ve ziraatta, beşeri
gereksinim olarak ortaya çıkan soruna, tekniğin bilinen durumunu aşan sanayiye uygulanabilir bir çözüm getiren her türlü netice, eser ve usul olarak tanımlanmaktadır.104
Aslan ise, TRIPS’in 28. maddesinde korunması zorunlu haklar arasında
sayılan patent hakkını, belirli bir öğretisi olan ve teknik alanda ilerleme sağlayarak bir soruna çözüm getiren her nevi buluşlar üzerinde belirli bir süre geçerli olan haklardır şeklinde tanımlamıştır.105
Fikri Sınai Mülkiyet Haklarının (FSMH) önemli unsurlarından biri olan patentler, firmalar veya bireyler tarafından geliştirilen buluşlara, yasal anlamda koruma sağlayan araçlardır. Diğer bir ifade ile patent, buluş için geçici bir koruma olanağı sağlayan yasal bir belgedir. Söz konusu buluş yeni bir ürün olabileceği gibi, bazı ürünlerin yapımında yeni metotlar ortaya koyan süreç yeniliklerini veya bir
101 SARAÇ, Tahir: Patentten Doğan Hakka Tecavüz ve Hakkın Korunması, Ankara 2003, s. 25;
SULUK/ORHAN, Uygulamalı Fikri Mülkiyet, C.II, s. 10.
102 KAYA, Arslan: Türk Hukukunda Patentten Doğan Haklar,İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi
Mecmuası, C.LV, S. 4, 1997, s.173,174.
103
ÖZTEK, Selçuk: ”Türk Patent Hukukunun Ana Hatları”, MÜAAD, C.IV, S. 1-2 İstanbul, 1995/1996 s. 55.
104 TOPÇU, Deniz: Sınai Mülkiyet Hakları Aleyhine İşlenen Suçlar, Ankara 2007, s. 139. 105 ASLAN, Mülkiyet Haklarının Tükenmesi, s. 17.
28 problemin çözümü için geliştirilen teknik çözümlemeleri de içerebilir. Patentin amacı teknolojik gelişmeyi teşvik etmek için bir koruma biçimi yaratmaktır.
Teorik olarak patent, buluşun yaratılması sonucunda buluş sahibine münhasır haklar sağlamasının yanı sıra, bu bulusun teknolojik olarak geliştirilmesi ve ticarileştirilmesi sureci için de bir teşvik sağlar. Böylece ekonomide patent yolu ile teknik ilerleme sağlanmış olur. Bir patent verildiği zaman, patent sahibi, ürün ya da süreç yeniliklerinin ithalinde, üretiminde, her türlü kullanımında ve satışında özel haklara sahip olur. 106
Bir buluşun patent ile korunabilmesi için taşıması gereken nitelikler buluşun yeni olması, tekniğin bilinen durumu aşması ve sanayiye uygulanabilir olmasıdır.
Marka sadece ürünün tanıtımı ve ayırt ediciliği için konulan işarettir. Teknikle ilgili olmadığı için de teknolojik bir ilerleme yaratması düşünülemez. Markalar birer tanıtım vasıtası olduklarından kendilerinden yenilikten ziyade farklılık ya da ayırt edicilik beklenir.107
Markanın da patent gibi tescil edilebilmesi ve sahibince herkese karşı ileri sürülebilen mutlak haklardan olması patent hakkı ile ortak yanı olarak karşımıza çıkmaktadır.108
Markalar TPE’ne başvuru tarihinden itibaren 10 yıl süreyle korunur. 10 ‘ar yıllık periyotlarla yenileme hakkı bulunmaktadır.
İncelemeli patentin süresi başvuru tarihinden itibaren 20 yıl iken, incelemesiz patentin süresi 7 yıldır. Bu süreler sonunda hak sahibinin yenileme hakkı bulunmamaktadır. Patent alanında ise kamunun çıkarları ile buluşçunun çıkarları dengelenmektedir. Daha uzun süreli bir tekelin teknolojik ilerlemeyi engelleyeceği,
106 GÖKOVALI, Ümmühan/ BOZKURT, Kurtuluş: “Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakkı (FSMH)
Olarak Patentler-Dünya ve Türkiye Açısından Tarihsel Bir Bakış” Muğla Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (İLKE), Güze 2006, Sayı:17, s. 2.
107 YURTSEVER, Patentin Hukuki ve Cezai Korunması, s. 22. 108 YURTSEVER, Patentin Hukuki ve Cezai Korunması, s. 13.
29 yeni tekniklerin geliştirilmesi yolundaki çalışmaları tıkayacağı değerlendirilmektedir.109
Kanun koyucunun patent ile ilgili düzenlemeye gitmesindeki amaç, buluş yapan kimselere, teknik açıdan gelişmeye yapmaya oldukları katkıdan ötürü bir ödül vermek, araştırma ve geliştirmeye özendirmek ve aynı zamanda buluşlarını gizli tutmalarını sağlamaktır. Patent hakkı, bu yöndeki yaratıcı çabaların devamı için belirli süre ile sağlanan bir münhasır yararlanma ve kullanma hakkıdır. Buluş sahibine tanınan bu tür bir münhasır hak sayesinde patent ile koruma altına alınmış olan bir buluş hukuksal ve ticari bir mal niteliğini kazanacak, rizikosuz bir şekilde hak sahibi tarafından değerlendirilebilecektir.110
Patentin bedelsiz ya da belirli bir bedel karşılığında kısmen ya da tamamen devri mümkündür. Devir işlemi belirli harcı yatırılarak noterde yapılır. Bu devrin üçüncü kişilere karşı geçerli olmasının koşulu, TPE’ne bildirilerek sicile tescil ettirilmesidir.111
Uygulamada patent ve tasarım kavramları birbiri ile sıkça karıştırılmaktadır. Tasarım, bir ürünün tasarım özelliklerine, patent ise teknik eyleme ilişkin kavramlardır. Diğer bir deyişle ürüne ait özgün üretim tekniği patent, bir üründeki özgün şekil tasarım mevzuatının ilgi alanına girmektedir.112 Patent hukuku ile ürünün fonksiyonel özelliği korunurken, tasarım hukuku ile görünüm korunur.
109GÜNEŞ, İlhami: Son Yasal Düzenlemelerle Uygulamada Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku,
Ankara2008, s. 40.
110
ONGAN Burak: Sınai Haklara İlişkin Lisans Sözleşmelerinde Tarafların Hukuki Durumu, Ankara
2007, s. 21.
111 YÜKSEL, Ali Sait: “Patent ve Lisans (Patent, Marka, Know-How) Sözleşmesi Hukuku”, İstanbul, 1989, s.77
112KEŞLİ, Ahmet:”Türk Hukukunda Bir Sorun:Tescil Edilmemiş ve Koruma Süresi Dolmuş
Endüstriyel Ürünler ve Konuya İlişkin Bir Amerikan Federal Yüksek Mahkemesi Kararının Takdimi” FMR, C.II, S.2/2002 s.16; HASDOĞAN, Gülay: ”Tasarım Kavramının Hukuktaki Gelişimi ve Endüstriyel Tasarımların Korunmasına İlişkin Ülkemizdeki Yasal Düzenlemeye Yansımaları”, Tasarımda Evrenselleşme-2. Ulusal Tasarım Kongresi Bildiri Kitabı, İTÜ Mimarlık Fakültesi, Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümü, 13-16 Mart 1996 İstanbul, s. 23.
s. 23, ÇELİK KOC, Nefise: Tasarımların Ulusal ve Uluslar arası Hukukta Tescili ve Korunması, Ankara 2009,
30 Patent isteme hakkının ilke olarak buluş sahibine ait olduğu, devredilebileceği, buluş sahibi olmayan kişinin buluş üzerindeki hakkının devren iktisap yoluyla olduğu 551 Sayılı KHK’nın 11. maddesinin gerekçesinde beyan edilmiştir. Bu nedenle patent başvurusunda bulunmak için buluş sahibi olmak şart değildir. Buluşla ilgili hakları devir alan kişi de patent başvurusunda bulunabilir. 113
Halen marka hakkının ihlali cezai yaptırıma tabi iken, patent hakkının ihlali Anayasa Mahkemesi’nin 2005/55 E . sayılı kararı ile 551 sayılı KHK 136 md a ve b Anayasa Mahkemesi’nin Esas Sayısı: 2005/57 Karar Sayısı : 2009/19 olan 5.2.2009 tarihli kararında 551 sayılı KHK’nın 136. maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentlerinin, aynı Kanun Hükmünde Kararname’nin 73/A maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi yönünden Anayasa’ya aykırı olduğuna ve iptaline karar verilmesi nedeniyle cezai yaptırıma tabi olmaktan çıkmıştır.114