Türk Kamu Yönetiminde Stratejik Yönetim ve Planlama

Yerel yönetimlerin, hızla büyüyen ve giderek karmaşıklaşan kentsel sorunların daha kolay çözümlenmesi, kıt kaynakların etkin ve verimli kullanılması, refah seviyesinin artışı vb. sebepler nedeniyle son yıllarda önemleri daha çok artmaya başlamış ve bu birimlerin etkinliklerini de aynı düzeyde artırmak için kamusal alanda yeni yönetim arayışlarına girilmiştir.

Konumuz gereği burada üzerinde durulacak olan yeni yönetim anlayışlarından en önemlisi niteliğindeki stratejik yönetim anlayışı, başlangıçta özel sektördeki uygulamasıyla ağırlık kazanmasına rağmen kamu sektöründe de son zamanlarda uygulama alanı bulmaktadır. Özellikle son yasa değişikliklerinde yerel yönetimlerin görevleri arasında stratejik planların yapılması ile ilgili maddeler de konulmaya başlanmıştır.

Belediyelere ait planlama çalışmalarına ilk olarak 1930 yılında yürürlüğe giren Belediye Kanunu’nda rastlanılmaktadır. Ancak bu dönemlerde planlama konusundaki adımlar, gerek belediye yönetimlerinin bilgisizliğinden gerekse yasanın yetersizliğinden dolayı bazı alanlarda başarılı olamamıştır. Belediyelerde planlama çalışmaları dendiğinde akla ilk olarak imar planları gelmiştir. Oysa tüm hizmetler planlama kapsamında yer almalıdır. Bir dönem uygulanması için çalışılan İl Mahalli İdare Planlaması (İLMİP) stratejik planlama açısından önemli bir adım olarak değerlendirilmektedir. Ancak bu girişim bazı sorunlar nedeniyle başarısızlığa uğramıştır. Stratejik yönetim konusunda bu uygulama başarısızlıklarının altında yatan belli başlı sorunlar ise aşağıdaki gibidir:62

1. Örgütlenme ve personel yetersizliği, 2. Ön çalışmaların yetersizliği,

62

ÖZTOP, S., (2007). Stratejik Planlamanın Belediyelerde Uygulanması, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, s. 55.

3. Kanunun önceden ayrıntılı şekilde planlanmaması, 4. Bütün illeri kapsayacak modelin geliştirilememesi,

5. Yerel yönetimlerin karar ve icra organlarının katılımının sağlanamaması, 6. Yerel yönetimlerin kaynaklarının yetersizliği,

7. İlgili tüm tarafların görüşünün alınmamasıdır.

Bütün bu yetersizlikler karşısında birde vatandaşların giderek çeşitlenip artan beklentileri, yerel yönetimlerde ve özellikle de belediyelerde bir yeniden yapılanmaya gereksinimi hissettirmektedir. Yerel yönetimlerin, belli bir hizmet dönemi içindeki faaliyet önceliklerini ve vatandaş ihtiyaçlarını belirlemesi, bunları gerçekleştirecek kaynakları öngörmesi ve bunların en etkin kullanımının sağlaması gibi özellikleri içermesi nedeniyle stratejik planlama yerel yönetimler için faydalı bir yönetim yaklaşımı olmaktadır.

Kar amaçsız organizasyon olarak belediyeler, stratejik yönetime geçiş için şu sorunları yaşamaktadır; 63

1. Geleneklere bağlılık,

2. Yönetim yapısındaki zayıflık, 3. Politik endişelerin ağır basması, 4. Rekabetin yokluğu,

5. Son kontrol kriteri eksiklikleridir.

Buna rağmen stratejik yönetime geçişte büyük önem taşıyan stratejik planların yapılması, yerel yönetimlerin görev anlayışı ve hedefleri ile kaynakları arasında ilişki kurmasını sağlayarak, temel stratejilerini yeniden gözden geçirmelerini sağlamaktadır. Yerel yönetimlerin stratejik planlama yaparken aşağıda sıralanan iki ana stratejiyi göz önüne almaları gerekmektedir. Bunlar: Artan çevre sorunlarının çözümlenmesi ve çevre standardının oluşturulması ile kent içinde yaşama standardı farklılıklarının giderilmesidir.

63

Türkiye’de stratejik planlamaya hem özel sektörde hem de kamu sektöründe yeterli önem verilmemektedir. Peki, ülkemiz koşullarında bu yaklaşımların uygulanabilmesinin önündeki engeller ile bunların kaldırılması için öngörülen çözüm önerileri nelerdir? Bu olumsuzlukları ve yerel yönetimlerde yapılması gerekenleri aşağıdaki sıralayabiliriz:

1. Öncelikle belediye yönetimlerinde yerleşmiş olan klasik yönetim anlayışlarının terk edilmesi gereklidir. Bu anlayışlar, belediye yöneticilerinin kendilerini mevcut mevzuat ile sınırlı görmesine ve verebileceği hizmetlerden kaçınma eğilimi göstermesine neden olmaktadır.

2. Yerel yönetimlerdeki üst yönetimin, stratejik planlama ve yönetimin ne olduğunu ve yararlarını öncelikle öğrenmesi, kavraması, inanması, aktif şekilde destekleyerek katılması ve gerçekleştirmesi gerekmektedir. Üst yönetimin desteği ve yönlendirmesi, stratejik planlamanın vazgeçilmez bir koşuludur.

3. Yerel yönetimlerin idari ve mali özerklikten yoksun olmaları da yerel yönetimlerin çözümlerini zorlaştırmaktadır. Yerel yönetimler, merkezi yönetime muhtaç durumdadır ve mücadele içindedir.

4. Yöneticiler uzun vadeli düşünme ve ileriye yönelik stratejiler geliştirme eğilimini ön plana almalıdırlar. Genellikle, politik kaygılar uzun vadeli düşünmenin önüne geçmektedir. Kaynakların yatırım alanlarına dağıtımında planlama esasından çok politik esaslar dikkate alınmaktadır.

5. Merkezi idarelerden daha bağımsız, güçlü imkânlara sahip bir belediye yönetimi stratejik yönetim ve planlama ile daha gerçekçi bir şekilde ilgilenebileceği anlaşılmaktadır. Dolayısıyla siyasi bağımsızlığın sağlanamaması stratejik planlama önünde engel teşkil etmektedir.

Son yıllarda kamuda stratejik planlama uygulamalarını başlatmak üzere DPT liderliğinde bazı çalışmalar yapılmıştır. Örneğin Haziran 2004 itibarı ile sekiz kuruluşta pilot düzeyde stratejik planlama çalışmaları yapılmıştır. Bu pilot kuruluşlar;

1. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı 2. TÜİK

3. Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü 4- Karayolları Genel Müdürlüğü

5- Hacettepe Üniversitesi 6- Denizli Valiliği

7- İller Bankası Genel Müdürlüğü 8- Kayseri Büyükşehir Belediyesidir.64

Geçen yıllarda kamuda uygulanmış ve uygulanmakta olan planlama çeşitlerini ise aşağıdaki tabloda incelenebiliriz.

Tablo 4: Türkiye’de Kamudaki Plan Çeşitleri

Mekân Plan Çeşidi Örgüt

Ülke Ulusal Kalkınma Planı

Yıllık Program

TBMM, YPK, DPT

Bölge Bölge Kalkınma Planı Bölge Koordinatör Valisi İl İl Gelişme Planı İl Meclisi, Vali, İl Planlama

Müdürlüğü

İl Yatırım Programı İl Koordinasyon Kurulu, Vali Ve İl Planlama Müdürlüğü İl Çevre Düzeni Planı İl Genel Meclisi, Vali Ve İl

Planlama Müdürlüğü İl Merkezi İl Çevre Düzeni Planı

(1/100, 1/50, 1/25000)

Belediye Meclisi, Başkanı Ve Encümeni

Master Planı (1/25, 1/50000) Belediye Meclisi, Başkanı Ve Encümeni

Uygulama İmar Planı (1/1000)

Belediye Meclisi, Başkanı Ve Encümeni

İlçe İlçe Gelişme Planı Kaymakam, Planlama Birimi, Birlik

Belde Belediye İmar Planı Belediye Meclisi, Başkanı Ve Encümeni

Köy Kırsal Kalkınma Planı (5

Yıl)

Köy İhtiyar Heyeti Ve Köy Muhtarı

Kaynak: NARİNOĞLU, A., (2007), “Yerel Yönetimlerde, s. 69.

64

2.5.1. Mahalli İdarelerde Stratejik Planlama

2.5.1.1. Belediyeler

5018 sayılı Kanunun yanı sıra 5393 sayılı Belediye ve 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunları ile nüfusu elli binin üzerindeki belediyeler stratejik plan hazırlamakla yükümlüdürler.

İçişleri Bakanlığının 2005/36 sayılı genelgesi ile belediye stratejik planlarının mahalli idareler genel seçimlerinden itibaren altı ay içinde (ilk stratejik planın ise bir yıl içinde), performans planlarının da ilgili olduğu yılbaşından önce hazırlanması ve bunların bütçeye esas teşkil etmesi gerektiği, bununla birlikte, o tarihe kadar 5018 sayılı Kanun gereğince DPT Müsteşarlığınca seçilecek belediyelerde stratejik planların hazırlanacağı bildirilmişti. Ancak, 13 Temmuz 2005 tarih ve 25874 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 5393 sayılı Belediye Kanununun geçici dördüncü maddesinde, ilgili belediyelerde stratejik plan, “...Kanunun yürürlüğe girmesinden itibaren bir yıl içinde hazırlanır.” hükmüne yer verilmiştir. Uygulama bu hüküm doğrultusunda yürütülmekte olup buna göre belediyelerde ilk stratejik plan 13 Temmuz 2006 tarihine kadar hazırlanmıştır.

2.5.1.2. İl Özel İdareleri

5018 sayılı Kanunun yanı sıra 4 Mart 2005 tarihli ve 25745 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu ile İl Özel İdareleri, mahalli idareler genel seçimlerinden itibaren altı ay içinde stratejik plan ve ilgili olduğu yıl basından önce de yıllık performans programı hazırlamakla yükümlüdürler. Geçici üçüncü madde ile “...altı aylık süre Kanunun yürürlüğünü müteakip hazırlanması gereken ilk stratejik planlar için bir yıl olarak uygulanır.” hükmü getirilmiştir. Bu hüküm doğrultusunda İl Özel İdarelerinde, ilk stratejik planın 4 Mart 2006 tarihine kadar hazırlanması gerekmiştir.