SÖZEL SUNUMLAR
2018 YILI TÜRK DİZİLERİNİN POSTER TASARIMLARININ GRAFİKSEL ANALİZİ Bahar SOĞUKKUYU
Dokuz Eylül Üniversitesi, Buca Eğitim Fakültesi, Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü, İzmir / Türkiye Öz: Yayın medyası veya tek yönlü medya olarak televizyon, alıcıya mesajı ekranlar aracılığıyla iletmektedir.
Dünya genelinde yaygın biçimde ilgi gören diziler, birer kültürel yansıma olarak izleyicinin ilgisini çekmek-tedir. Genellikle günlük hayatın rutininden, stresinden uzaklaşılması amacıyla kişilerin tercih ettiği dizilerin görsel tanıtımında posterler, vazgeçilmez grafik tasarım ürünleri olarak işlev görmektedir. Grafik tasarım, bir ürün veya hizmetin farklı disiplinlerden beslenerek ortaya çıkarılan basılı ve sayısal tanıtımlarını kapsa-maktadır. Grafik tasarım ürünlerinin içerdiği görsel ve yazılı öğeler, izleyiciye açık veya örtük birçok mesaj iletmektedir. Görsel ve yazılı unsurların hiyerarşik biçimde düzenlenmesi, tasarım öğelerinin kompozisyon içinde yerleşimi, kullanılacak renklerin, yazı karakterinin, fotoğraf, illüstrasyon gibi görsellerin seçimi tanıtımı yapılan unsur çerçevesinde şekillenmektedir. Grafik tasarım türü olarak posterler, bir ürünü/hizmeti özetleyen, önemli noktalarını vurgulayan, tüketicinin ilgisini tanıtılan ürüne/hizmete aktarmayı amaçlayan tasarımlardır.
Bu çalışmada analiz edilen dizi posterleri, http://www.beyazperde.com/ sitesinde en çok oy alan dizi sırala-ması dikkate alınarak belirlenmiştir. Günümüzde izleyici, dizileri sadece izlemekle yetinmeyip sanal ortamda izledikleriyle ilgili yorum yapmakta, oylamalara katılmaktadır. Dolayısıyla örneklem olarak alınan 2018 yı-lında yayınlanan 10 dizinin posterinin kaynağı, beyazperde.com sayfasını ziyaret eden izleyicinin oylarıdır.
Çalışmada incelenen 10 posterin biçimsel analizinde, imaj, yazı, logo, renk, kompozisyon başlıkları dikkate alınmıştır. Ayrıca posterlerin göstergebilimsel analizi sırasında kültürel, toplumsal göstergelerin yansımaları tasarımda yer alan görsel ve yazılı unsurlar aracılığıyla açığa çıkarılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Poster, Grafik Tasarım, Medya, İletişim, Göstergebilim
GİRİŞ ve KURAMSAL ÇERÇEVE
Sevimli, ulaşılması kolay, her evde bulunan, ucuz eğlence aracı (Mariet, 1992: 141) televizyonlarzlenme oranı her geçen yıl düşmektedir. Ajans Press’in, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerinden elde ettiği bilgi-lere göre, geçen yıl televizyon izlenme oranı günde 3 saat 34 dakika olarak saptandığı dikkate alındığında, Türkiye’de televizyon izleme oranının her geçen yıl düştüğü görülmektedir. Yine sitede verilen bilgiye göre Türkiye’de en çok dizi ve magazin programlarının konuşulduğu gözlemlenmiştir (1). Televizyon ve internet üzerinden dizi izleme, tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de yaygın bir boş zaman alışkanlığıdır. Türkiye’de 2018 yılında yayınlanan dizilerin beyazperde.com sitesinde yapılan oylamaya göre en fazla oy alan 10 dizinin poster tasarımının incelendiği bu çalışmada, dizi posterleri göstergebilimsel ve grafiksel analiz ile incelenmiş-tir.
Teknoloji ve iletişim alanındaki gelişmeler internet ve onun sağlamış olduğu sanal ortamlardan faydalanan bireysel ve kurumsal kullanıcılara yeni sorumluluklar yüklerken, özellikle kurumsal kullanıcılar açısından
kendilerini bilgi paylaşımı ve şeffaflık gibi belirli yönlerde geliştirmelerini de gerektirmektedir (Erdal, 2013:
61). Tv kanalları, dizi yapımcıları da diziyi güncel tutmak, daha fazla izleyiciye ulaşmak adına görsel ileti-şimden faydalanmaktadır. 16
Dizi izleme eylemi bir boş zaman etkinliğidir. Diziler, popüler kültürle doğru orantılı olarak hızla üretilen ve hızla tüketilen ürünlerdir. “Popüler kültür, tarihin her döneminde söz konusu olmuş, yaygınlaştırılmış ve gün-celleştirilmiş kültürel olguları ifade etmektedir” (Kalay, 1995: 23). “Kültür toplumdan soyutlanamamaktadır.
Çünkü kültür, etkinliği gerçekleştiren varlık olarak insanlar arasındaki bağların ve ilişkilerin tümünü kapsa-maktadır” (Mejuyev, 1987: 131). Dizilerin varlığını sürdürmesi, izleyicinin beğenisine bağlıdır. İzleyicinin yorumu, oylaması, birbirine sohbet sırasında aktarması gibi çeşitli biçimde yayılmaktadır. Ancak dizilerin ta-nıtım videolarının, posterlerinin internet ortamında ve televizyon reklamlarında gösterilmesi de görsel iletişim yoluyla izleyiciye ulaşmayı sağlamaktadır.
En çok oy alan dolayısıyla en çok izlenen dizilere bakıldığında, gerilim, polisiye, savaş, aşk, eğlence gibi ko-nuların işlendiği görülmektedir. Modern, geleneksel, milli doku, sokak kültürü, üst – alt sınıf gibi bkoko-nuların işlendiği dizilerde Türkiye’deki güncel kültürel dokudan izler görmek mümkündür. Bu kültürel izler, görsel iletişim amacıyla üretilen dizi poster tasarımlarına da yansımaktadır. “Modern toplumlarda, en temel gruplar toplumsal sınıflardır ve başlıca kültürel gruplaşmalar, temel ama genellikle dolayımlı bir şekilde, ‘sınıf kül-türü’ olacaktır. Bu kültürel-sınıf gruplaşmalarına kıyasla, alt-kültürler, alt-gruplardır; yani daha geniş kültürel ağların birinde ya da diğerinde yer alan daha küçük, daha yerelleştirilmiş ve farklılaşmış yapılar vardır” (Jenks, 2007: 156). Dizilerde sınıfsal farklılıklar içeren gruplaşmalara, zıtlıklara sıklıkla yer verilmektedir. Gelenek-sele karşı modernlik, milliyetçi yapıya karşı düşman olarak görülen bir başka ulus, kötü olana karşı iyilik, mantığa karşı duygular gibi çeşitli ikiliklerden, anlaşmazlıklardan faydalanılmaktadır.
Dizi posterleri, kültürel poster tasarımı türünde yer almaktadır. Hedef kitlenin yani dizilerin izleyici kitlesinin özelliklerine ve dizinin içeriğine uygun olarak hazırlanan poster tasarımlarının, yazı, imaj kullanımı sırasında kültürel, sosyal yapıya ve temaya uygun öğeler içermesi zorunluluktur. Posterin işlevi, izleyiciye bilgi vermek, bir mal veya hizmetin tanıtımını yapmaktır. Dizi posteri ise dizi içeriğiyle ilgili bilgi verme (oyuncular, yapım şirketi, dizinin gösterileceği saat, gün, kanal) ve izleyicide konuyla ilgili merak uyandırma işlevine sahiptir.
AMAÇ
2018 yılında yayınlanan ve beyazperde.com ziyaretçilerinin en fazla oyladığı 10 dizinin posterinin göster-gebilimsel incelenmesi bu çalışmanın amacıdır. Ayrıca posterlerin içerdikleri yazı ve görseller aracılığıyla içerdikleri mesajlar, aktardıkları sosyal, kültürel kodların da medya yoluyla aktarımı bu çalışmada dikkate alınmaktadır.
16 http://www.marketingturkiye.com.tr/haberler/turkiyede-en-cok-dizi-ve-magazin-programlari-konusuluyor/
KAPSAM
Araştırmanın kapsamı, medya türü olan televizyonda veya internette 2018 yılında yayınlanan ve beyazperde.
com izleyicisinin oylarına göre en çok izlenen dizilerin tanıtım posterleridir. Bu posterlerin göstergebilimsel analizi sırasında ise, posterde yer alan grafik tasarım unsurları (fotoğraf, illüstrasyon, tipografi) bir diğer kap-samı oluşturmaktadır.
YÖNTEM
Araştırmada 2018 yılında yayınlanan dizi posterlerinin incelenmesinde göstergebilimsel analiz yöntemi kulla-nılmıştır. “Gösterenler düzlemi anlatım düzlemini, gösterilenler düzlemiyse içerik düzlemini oluşturmaktadır”
(Barthes, 2009: 47). Posterlerin göstergebilimsel incelemesinde, gösterge, gösteren, gösterilen başlıkları yer almaktadır. Ayrıca posterlerde yer alan grafik öğelerinin incelenmesi aşamasında yazı, logo, renk, kompozis-yon başlıkları kullanılmıştır.
BULGULAR
İnternetin günümüzde artık okunan değil izlenen bir şey olduğu (2) 17dikkate alındığında, TV dizilerinin de sadece televizyonda değil internette de izlendiğini, hatta izleyicinin diziyle ilgili güncel yorumda bulunduğu-nu, oylama yaptığını söylemek mümkündür. Öyle ki kararsız izleyici internet sayfalarında gezinerek ve diğer izleyicilerin yorumlarına bakarak dizi seçimi dahi yapabilmektedir. Bunun doğrultusunda, beyazperde.com sitesinde 2018 yılının en iyi dizileri listesi dikkate alınarak elde edilen dizi posterlerinin göstergebilimsel ana-lizinde elde edilen bulgular bu bölümde açıklanacaktır.
Kompozisyon: Çalışmada incelenen posterlerin grafiksel analizinde, taslak türlerinin belirlenmesinde Roy Paul Nelson tarafından oluşturulan başlıklar dikkate alınmıştır (Elden & Okat Özdem, 2015: 106). İncelenen posterlerde, taslak türlerinden 9 imge-pencere ve 1 metin ağırlıklı kompozisyonun kullanıldığı görülmüştür. 9 posterde simetrik, 1 posterde asimetrik kompozisyon kullanılmıştır.
Imaj: 9 dizi posterinde fotoğraf kullanılmıştır. Avlu dizisinin posteri tipografik öğelerle hazırlanmıştır. Görsel kullanılmamıştır.
Yazı ve logo: Tipografi kullanımına bakıldığında, posterlerde dizilerin konularına uygun tasarlanmış logo niteliğinde dizi isimlerinin kullanıldığı görülmektedir. 3 dizi posterinde slogan kullanıldığı görülmüştür.
Renk: Gerilim türündeki dizilerin posterlerinde koyu ve nötr tonların, neşeli, romantik dizilerde ise açık, par-lak, sıcak renklerin kullanıldığı görülmüştür.
17 https://journo.com.tr/kazanan-televizyon-oldu
Tablo 1. Dizi Posterlerinin Göstergebilimsel Analizi
Poster Dizi Gösterge Gösteren Gösterilen
Şahsiyet
Mekan Kırmızı duvar, zemin Kan, cinayet Nesne Kırmızı boya kovası ve
fırça
Cinayet için araç
İnsan Hayvan kostümü Gizlenme
Börü
İnsan Silahlı asker Koruma, direniş, saldırı, maskülen duruş
Hayvan Uluyan kurt Saldırı öncesi işaret, güç Doğa Dolunay, sağanak
sahip portreler Dİzideki rollere karşılık gelen yüz ifadeleri
Nesne Gazete Dizi isminin karşılığı, bilgi
veren iletim aracı Doğa Güneşli, açık hava Neşeli ortam
Dip Nesne Beyaz koltuk ve beyaz
zemin
Baş karakterle kontrast.
Özgüven, ciddiyet
Avlu Nesne Gri duvar Hapishanenin avlu duvarı,
soğukluğun, kirliliğin sembolü
Yazı Stencil uygulama ve el
ayzısı Hapishane duvarlarındaki
mahkumların yazılarının sembolü
Erkenci Kuş İnsan Erkek Kanatlarını açmış, neşeli, özgüvenli
İnsan Kadın Neşeli, arkasındaki kişiye
sırtını dayamış
Mekan Sarı zemin Dizinin sıcak, hareketli, eğlenceli olduğunun sembolü
Mehmed Bir Cihan Fatihi
İnsan Yönetici Savaşçı, yönetici, heybetli, kararlı, güçlü duruş
Nesne Kılıç Güç sembolü, savaşçının
aracı Mekan Alacakaranlık, ordu
silüeti
Savaş, harekat sembolü
Çarpışma İnsan Farklı yönlere dönük insan figürleri
Muhafız İnsan Arkası dönük, truvakar
portreyle başrol karakteri Güç, kararlılık, maskülen duruş,
Nesne Kılıç, deri ceket Güç, savaş, saldırı, direniş, asi tavır, karşı çıkış
Mekan Pus, kar, ışıltı, aydınlık Kar ve kırmızı masalsılığın, romantizmin sembolü
Tablo 2. Dizi Posterlerinin Grafiksel Analizi
Dizi Yazı Logo Renk Kompozisyon
Şahsiyet Alt Siyah çerçeve. Beyaz
dekoratif yazı Kırmızı, beyaz, bej, siyah Simetrik, imge-pencere Börü Alt Beyaz dekoratif yazı Alacakaranlık, nötr tonlar Simetrik, imge-pencere Dudullu
Postası
Alt Kırmızı dekoratif yazı Aydınlık, canlı renkler Simetrik, imge-pencere
Dip Alt Siyah tırnaksız yazı Siyah ve beyaz Simetrik, imge-pencere Avlu Orta Mavi stencil biçimli
yazı Gri, mavi, kırmızı Simetrik, metin ağırlıklı
Erkenci
Kuş Alt Mavi gölgeli beyaz el
yazısı (script) Sarı ve açık, canlı renkler Asimetrik, imge-pencere Mehmed
Bir Cihan Fatihi
Alt Bordo tırnaksız kalın
yazı Sarı ve alacakaranlıkta
koyu tonlar Simetrik, imge-pencere
Çarpışma Alt Kırmızı düz kalın yazı Metalik doku, beyaz ve nötr tonlar
Simetrik, imge-pencere
Hakan:
Muhafız
Alt Beyaz tırnaklı yazı Sarı ve alacakaranlıkta koyu tonlar
Araştırmada 2018 yılında yayınlanan dizi posterlerinin grafiksel analizi ve göstergebilimsel analizi yöntem olarak kullanılmıştır. 10 adet dizi posteri üzerinden yapılan göstergebilimsel analiz sırasında (gösterge, gös-teren, gösterile) dizinin temasının yansıtılmasında belirli nesne ve mekansal düzenlemenin kullanıldığı gö-rülmüştür. İncelenen dizilerde polisiye, gerilim, kriminal konuların yanında eğlenceli, duygusal konuların da işlendiği görülmüştür. Mutluluk, aşk, aile bağları gibi günlük yaşamdan olumlu izlenimler içeren dizilerde aydınlık, parlak tonlarla birlikte insan portrelerinin, mekanın ve nesnelerin kullanıldığı görülmüştür. Gerilim, savaş, saldırı, gizem, cinayet gibi konuların işlenmesinde ise karanlık, çarpıcı kontrastların, saldırı nesneleri-nin (silah, kılıç, vb.) kullanıldığı görülmüştür. Şahsiyet ve Avlu dizisinesneleri-nin posteri ise bu bakımdan sıradışı dizi posterleridir. Kırmızı boya kutusu ve fırça, cinayet malzemeleri olarak yan anlam ile ifade edilmiştir. Hayvan kostümü ise, bilinmeyen, gizlenen karakteri sembolize etmektedir. Avlu dizisinin posterinde ise sadece
tipog-rafik öğelerle anlatım söz konusudur. Stencil (kalıp) mavi yazı ile oluşturulmuş dizi logosu ve altında kırmızı el yazısı mahkumların duvar üzerine yazdıkları düşüncelerine çağrışım yapmaktadır.
Posterlerde yer alan grafik öğelerinin incelenmesi aşamasında yazı, logo, renk, kompozisyon başlıkları kul-lanılmıştır. Dizilerin posterleri genel olarak simterik kompozisyonla düzenlenmiştir. Diziler için hazırlanan logoların, dizilerin konularıyla ilişkilendirildiği görülmüştür. Örneğin intihar vakalarını inceleme üzerine olan Dip dizisinin logo tasarımında “İ” harfinin ters şekilde kullanılması, suya atlama anındaki intihar vakasının sembolü niteliğindedir.
Çalışmalarda görüldüğü gibi grafik tasarım ürünü olan posterlerde, tanıtımı yapılan dizi posterlerine ait belirli sosyal, kültürel göstergelerin kullanılmasının yanında, kullanılan grafik tasarım unsurlarıyla da (yazı, logo, renk, kompozisyon) dizinin belirli özellikleriyle ilgili bilgi iletilmektedir. Görsel iletişim ürünü olarak poster-ler, dizilerin birer görsel kimliği olarak işlev görmektedir. Tipografik ve görsel unsurların düzenlenmesinde dizinin içeriğine dikkat edilmesi, biçim ve içerik uyumu bakımından önem taşımaktadır.
KAYNAKÇA
Barthes, R. (2009). Göstergebilimsel Serüven. Mehmet Rifat & Sema Rifat (Çev.). İstanbul: YKY.
Elden, M. & Okat Özdem, Ö. (2015). Reklamda Görsel Tasarım. İstanbul: Say.
Jenks, C. (2007). Altkültür. N. Demirkol (Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
Kalay, A. (1995). Türkiye’de Video ve Kitle Kültürü İlişkisi. İstanbul: İletişim.
Mariet, F. (1992). Televizyon Aptallaştırmaz. J. M. Charon (Der.). Medya Dünyası içinde (s. 141). Oya Tatlı-pınar (Çev.). İstanbul: İletişim.
Mejuyev, V. (1987). Kültür ve Tarih. Ankara: Başak.
Erdal, C. (2013). Sosyal Medya ve Paylaşım Kültürü. Can Bilgili & Gülüm Şener (Ed.). Kültür, Kimlik, Si-yaset içinde (s. 55-66). İstanbul: Reklam Yaratıcıları Derneği.
İNTERNET KAYNAKLARI
http://www.beyazperde.com/diziler/en/iyi/ulke-5026/onyil-2010/yila-2018/ (E.T. 20.09.2019) https://journo.com.tr/kazanan-televizyon-oldu, (E.T. 23.11.2019)
http://www.marketingturkiye.com.tr/haberler/turkiyede-en-cok-dizi-ve-magazin-programlari-konusuluyor/, (E.T. 25.11.2019)