Suudi Arabistan

Diğer birçok Ortadoğu ülkesi gibi Suudi Arabistan‟da, Birinci Dünya SavaĢı sonrasında Osmanlı toprakları üzerine kurulmuĢ bir devlettir. Ġbn Suud olarak da bilinen Abdülaziz, Osmanlı Sultanı‟nın egemenliğinde PaĢa ünvanını almıĢtır. Ancak Birinci Dünya SavaĢı sırasında Ġngilizler ile ittifak kurmuĢ ve 1915 tarihli Darin AnlaĢması ile 1915-1927 yılları arasında Ġngiltere‟nin mandası olmayı kabul etmiĢtir.

Sonraki süreçte her nekadar bağımsızlığını kazanmıĢ olsa da Batılı devletlerin özellikle ABD‟nin etkisi altından kurtulamamıĢtır. 1937 yılında keĢfedien zengin petrol yatakları ülkenin zenginleĢmesine neden olurken, batılı devletlerin etkiside giderek artmıĢtır.³⁷³

Ortadoğu bölgesinde yaĢanan mezhep çekiĢmelerinin en Ģiddetlisi perde arkasında veya bazen apaçık Suudi Arabistan ve Ġran arasında yaĢanmaktadır.

1979‟da gerçekleĢen Ġran Ġslam Devrimi diğer Müslüman ülkelerde oldğu gibi Suudi Arabistan‟da da devrimci siyasal söylemi yayması düĢüncesi ile endiĢeye sebep olmuĢtur. Suudlar Ġran Ġslam Devrimi‟ni Müslüman dünyanın tamamı için bir tehdit olarak belirtmiĢler ve bölgede Sünni yönetimlerin bekasına büyük önem vermeye baĢlamıĢlardır. Irak – Ġran savaĢında Irak‟a destek verilerek, Ġran‟a karĢı tutumda olan diğer körfez ülkeleri ile birlikte 1981 yılında Körfez ĠĢbirliği Konseyi

371Hossein Aghaei, “ Ġran‟ın Suriye‟deki Askeri Varlığı Sürecek mi?”, ĠRAM, Eylül 16, 2018, (EriĢim) https://www.iramcenter.org/iranin-suriyedeki-askeri-varligi-surecek-mi/, 24 Aralık 2018.

372 “Husiler Kimlerdir”, Sabah, Haziran 14, 2018, (EriĢim), https://www.sabah.com.tr/galeri/dunya/10-soruda-yemende-husiler-kimlerdir/4. 24 Aralık 2018.

373 “Suudi Arabistan”, SASAM, Stratejik AraĢtırmalar Merkezi, Ocak 25, 2019, (EriĢim) http://sahipkiran.org/wp-content/uploads/2017/04/SuudiArabistan.pdf, 20 ġubat 2019.

146 kurulmuĢtur. Bu konseyle Ġran önderliğinde oluĢabilecek ġii bloğa karĢı Sünni bir blok kurulmak amaçlanmıĢtır.³⁷⁴

2014 yılında, Yemen‟de Ġran‟ın desteklediği Husi gruplar ayaklanarak darbe giriĢiminde bulunmuĢ ve BaĢkent Sana‟yı iĢgal etmiĢlerdir. Husiler 1992 yılında kurulan, Ġran destekli, ġii‟liğe yakın bir grup olarak tanımlanmaktadır. Suudi Arabistan Yemen yönetiminde bulunan Ġhvan eğilimli siyasi partiye olan uzaklığı nedeniyle bu duruma kayıtsız kalmasına karĢın Kral Selman‟ın 2015‟te iktidara gelmesi ile birlikte Yemen‟deki politikasında değiĢikliğe gitmiĢtir. Yemen‟in Ġran tarafından kontrol edilen ve desteklenen Husi milislere bırakılmasına karĢı çıkarak bu örgüte karĢı Yemen‟de askeri harekâta giriĢmiĢtir.³⁷⁵

Suudi Arabistan bölgede mezhepçi politikalarını aktif bir Ģekilde Körfez ĠĢbirliği Konseyi çatısı altında yürütmektedir. Nüfusun çoğunluğunu ġiilerin oluĢturduğu ancak Sünniler tarafından idare edilen Bahreyn yönetimine, ülkesindeki ġiileri kontrol altında tutması için maddi ve askeri her türlü desteği sağlamaktadır.

Bu yolla aynı zamanda ġiilere Bahreyn yönetimi tarafından verilebilecek geniĢ kapsamlı tavizlerin önüne geçmektedir.³⁷⁶

3.2.1.4. Suriye

Suriye Filistin ve Ortadoğu için tarihin her döneminde kilit bir rol üstlenmiĢtir. Suriye coğrafyası ifadesi Asya, Avrupa ve Mısır kökenli eski imparatorlukların Doğu-Batı, Kuzey-Güney ekseninde geniĢleme hareketlerinde geçiĢ güzergâhında bulunan stratejik bir bölgeyi ifade etmektedir ve Akdeniz‟in tüm doğu kıyılarını içine almaktadır. Suriye ismi ilk defa Yunanlılar tarafından “üç kıtanın bulunduğu yer” olarak kullanılmıĢtır. Birinci Dünya SavaĢı dönemine kadar Suriye adı, Lübnan, Ürdün, Filistin ve Ġsrail‟i içine alacak bir tanımlama ile kullanılmaktaydı.³⁷⁷

374 Muhittin Ataman, Yurdanur KuĢçu, “Suudi Arabistan‟daki Siyasal ve Toplumsal Hareketlerin GeliĢimini Etkileyen Faktörler”, Alternatif Politika, Sayı.1, ġubat, 2012 s.1-26.

375 “Husiler Kimlerdir”, Sabah, Haziran 14, 2018, (EriĢim), https://www.sabah.com.tr/galeri/dunya/10-soruda-yemende-husiler-kimlerdir/4. 24 Aralık 2018.

376 Muhittin Ataman, Yurdanur KuĢçu, “Suudi Arabistan‟daki Siyasal ve Toplumsal Hareketlerin GeliĢimini Etkileyen Faktörler”, Alternatif Politika, Sayı.1, ġubat, 2012 s.1-26.

377 Ahmet Emin Dağ, Suriye Bilad-i Şam‟ın Hazin Öyküsü, ĠHH Ġnsani Yardım Vakfı AraĢtırma ve Yayınlar Birimi, Ġstanbul, 2013, s.13.

147 Kadim toprakları içerisinde barındıran Suriye, antik çağlardan günümüze kadar önemini asla yitirmemiĢtir. Asurlular, Persler, Yunanlılar ve Romalılar Suriye topraklarını ele geçirmek için savaĢmıĢlar, Akdeniz ile tüm Asya‟nın birleĢtiği kilit konumuyla vazgeçilmez bir yer olarak görmüĢlerdir. Kudüs‟ün ele geçirilmesi için yapılan savaĢlarda önce Suriye topraklarının elde edilmesi gerekmiĢtir. Haçlılar Antakya ve ġam topraklarından geçerek Kudüs‟e varmıĢlar, Yavuz Sultan Selim Filistin topraklarını fethederken önce Halep ve ġam‟ı ele geçirmiĢtir. Birinci Dünya SavaĢı sırasında Ġngiliz birlikleri Filistin‟i içerisinde barındıran Suriye topraklarını elde etmek amacıyla Osmanlı Ġmparatorluğu ile var güçleri ile savaĢmıĢlar, Arap isyanları çıkartmak dâhil her türlü plan ile bu topraklara sahip olmayı baĢarmıĢlardır.

Büyük Suriye topraklarından Lübnan‟ın ayrılmasından sonra ġiilerin çoğunluğu Lübnan topraklarında kalmıĢtır.³⁷⁸ Suriye nüfusunun % 15-20‟si ġii mezhebinin bir kolu olan Nusayri mezhebindendir. Bu mezhep çoğu yönüyle ġii‟likle örtüĢmekte olduğundan bu kısım ifade edilirken Nusayri yerine ġii mezhebi de denilmektedir.³⁷⁹Suriye nüfusunun %20‟sini oluĢturan Nusayri mezhebinden olan Esed yönetiminin diğer kesime karĢı sert tutumu ve çeĢitli adaletsizlikler nedeniyle patlak veren iç savaĢta yine mezhep kavgalarının görüldüğü bir durum meydana getirmiĢtir. Ġran Suriye dıĢ politikasını kendi çıkarları doğrultusunda yönlendirmek ve Lübnan üzerindeki varlığını arttırmak amacıyla mezhebi anlayıĢın doğurduğu güç ile hareket etmektedir.³⁸⁰ Suriye‟de yaĢanan iç çatıĢmaların baĢlamasıyla birlikte bu ülkeye direk askeri yardımlarda bulunup düzenli ordu birliklerini Suriye‟de Rusya ile birlikte koordineli olarak yerleĢtirirken, diğer yandan yerel iĢbirlikçileri ile birlikte düzensiz askeri birliklerde oluĢturmuĢtur. Hizbullah Suriye ve Lübnan‟da Ġran‟ın desteklediği bir gruptur. Ayrıca Irak‟ta, Ġran tarafından teĢkil edilen HaĢdi ġabi birlikleri de Irak – Suriye sınırında Esed‟in rejim birliklerine destek vermektedir.

Ġran‟ın oluĢturmak istediği ġii blok içerisinde Suriye çok önemli bir yer tutmaktadır. Zira Ġsrail‟i ve diğer önemli bir ġii nüfusun bulunduğu Lübnan ve Filistin‟i kontrol altında tutmak, Ġsrail‟i baskılamak için Suriye kilit bir önemdedir.

Bunu yerine getirebilmek amacıyla en önemli araçlardan biri olarak mezhebi yaklaĢımı görmektedir.

378 Mehmet Ali Büyükkara, “Ġslam Kaynaklı Mezheplerin Ortadoğu‟daki Coğrafi Dağılımı ve Tahmini Nüfusları”, Mezhep Araştırmaları (e-makalat), Sayı: 6/2, Güz 2013 s.322-354.

379 Abdullah Kıran, “Mezhebi Rabet mi, Mezhep SavaĢları mı?” Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:1, Haziran,2015 s.171-191.

380 Talla, Maan, “Ġran‟ın Suriye‟deki Askeri Politikası”, (İram) İran Araştırmaları Merkezi, Ekim 2017, s.6-11.

148 Bölge üzerinde çalıĢan uzmanlar Ġran‟ı, göçün yaĢandığı bölgelerde değiĢen demografik yapıyı ġii nüfusun arttırılmasına yönelik kullanarak, Suriye‟de Sünnilerin azınlık durumuna düĢmesine ve daha da marjinalleĢmesine sebep olmakla suçlamaktadırlar. Washington Enstitüsü Yakın Doğu Siyaseti uzmanlarından Hanin Ghaddar, Amerika‟nın Sesi‟ne yapmıĢ olduğu açıklamada Ġran‟ın, Afganistan, Pakistan ve Irak‟tan ġii aileleri getirerek daha önce Sünnilerin yaĢadığı Suriye‟deki bölgelere yerleĢtirdiğini söylemiĢtir.³⁸¹ Londra merkezli, ġark‟ul Avsat adlı yayın organında 28 Kasım 2018‟de yayımlanan makaleye göre; Ġran, Suriye savaĢına müdahale etmesinden bu yana savaĢ sonrasında da kontrolü elinde tutmak ve bu bölgede varlığını devam ettirmek amacındadır. SavaĢ nedeniyle terk edilen bölgelerin demografik yapısını değiĢtirmek için BeĢĢar Esed rejimi ile çalıĢan Ġran, Devrim Muhafızları ve Hizbullah üyelerinin de aralarında bulunduğu Ġran ve Lübnan vatandaĢlarına Suriye vatandaĢlığı vermeye baĢlamıĢtır.³⁸² Mezhep politikalarının özellikle Ortadoğu düzleminde vazgeçilmez bir araç olduğu görülmektedir. Daha önce olduğu gibi bundan sonrada bölgede kurulacak dengede mezhepçi yaklaĢımların çok büyük bir etkisi olacaktır.