Stok ve Üretim Döngüsü

Stok, işletmenin satmak, üretimde kullanmak veya tüketmek amacı ile edindiği ticari mal, ilk madde ve malzeme, yarı mamul, mamul, yan ürün, atık ve hurda gibi varlıklardan oluşmaktadır.³⁹⁶ Stok hesapları işletme içerisindeki en aktif hesap gruplarından biridir. Bu neden ile kasa, banka, çekler, satışlar, maliyetler, borçlar ve alacaklar gibi pek çok hesap ile doğrudan ilişkisi vardır.³⁹⁷ Denetçi, stokların fiziken varolduklarını, bunların işletmenin sahipliğinde bulunduklarını, kullanılabilir veya satılabilir durumda olduklarını ve doğru bir biçimde fiyatlandırıldıklarını saptamalıdır.³⁹⁸

Denetim yapılırken, stoklar kalemleri içinde bulunan, verilen depozito ve teminatlar kaleminin mahiyetine dikkat edilmelidir. Depozito ve teminat nakit olarak verilmiş olabileceği gibi ayni bir değer olarak verilmiş olabilir. Gerek nakit ve gerek ayni değerlerin değer kayıplarına uğrayıp uğramayacakları ve bu değer kayıplarının telafi edilip edilmeyeceği, depozito ve teminatın herhangi bir sözleşme, senet ya da benzeri bir belgeye dayanarak verilip verilmediği önemli birer unsurdur. ³⁹⁹

Hileli işlemler genellikle stokların fiyatlarına, kalitesine ve miktarına yönelik olarak yapılmaktadır.⁴⁰⁰ Denetçi, yapılan kayıtların hangi gerekçeler ile yapıldığını, herhangi bir fiili sayım yapılıp yapılmadığını tespit etmeli, fiili sayım yapılmış ise sayım sonuçlarını gözden geçirmelidir. Hileli şekilde çalınan malların bu hesaba aktarılmasını önlemek maksadı ile bu hesaba kayıtların herhangi bir onaya tabi olup olmadığı ya da sayım ve tesellüm noksanlarından yönetimin ya da yönetim tarafından yetki verilen sorumlu kişilerin bilgisinin olup olmadığını bilmelidir.⁴⁰¹ Stok alımlarına ilişkin verilecek onayda stok miktarları, birim fiyatları, kalitesi gibi hususlarında bulunması gereklidir.

Stok alımlarının yapılmasından sonra, yönetim tarafından verilecek yetki dahilinde

396 Bozkurt, a.g.e., s.307.

397 Özer, a.g.e., s.904. (II)

398 Güredin, a.g.e., s.429.

399 Özer, a.g.e., s.871. (II)

400 Özer, a.g.e., s.907. (II)

401 Özer, a.g.e., s.1045. (II)

112

alınan stoklar ile onay ve düzenlenen belgelerin karşılaştırılması gereklidir. Bütün stok alımları mutlaka bir sipariş talebine dayanmalıdır.⁴⁰²

Sipariş verme, malı teslim alma, envanter kayıtları yapma ve ödemeleri gerçekleştirme işlevleri birbirinden ayrılmalıdır. İşletme içi mal hareketlerinin prosedürleri incelenmelidir. Olağan olmayan fire, atık, döküntü ve buna benzer hareketlere bakılmalıdır.⁴⁰³

Gelecek bir kaç yıllık yedek parça ihtiyaçlarının bir defada alınarak, bu varlık unsurunun dönen varlıklar içinde bırakılması, önemli tutarda ve özellikli olan bu çeşit varlık unsurlarının bilançolarda açıkça görülmemesi sonucunu doğurmaktadır. Bilanço incelemelerinde faydalı olarak kullanılabilecek ve işletme faaliyet ve politikaları hak-kında esaslı fikirler edinmeye yarayacak, stoklar toplamı dönen varlıkların yüksek gösterilmesine sebep olmaktadır. Bu türlü stoklarının duran varlıklar kısmına alınması, bilançoyu incelemelere daha uygun hale getirecektir.⁴⁰⁴

3.7.5. Personel ve Ücret Döngüsü

Personel ve Ücret Döngüsü, işletmede personel istihdamı ve ücretlerin ödenmesi işlemlerinden oluşur.⁴⁰⁵

Ücret döngüsü, işlevleri birbiri ile ilişkili, ancak farklı iki sistemi gerektirir.

İnsan kaynakları işlemleri; personel alımı, statü değişiklikleri ve işten ayrılmalar gibi faaliyetleri içine alır. Ücret işlemleri, çalışanlarının zaman ile bağlantılı olarak, hizmetleri için yapılan ödemeleri içerir. Bu aynı zamanda ücret bordrolarının da hazırlanması anlamına gelir. Personele ilişkin tüm hareketler ve değişiklikler, insan kaynakları bölümünde izlenir ve bu değişikliklerin gerekli olanları, ücret hesaplamaları için girilir.⁴⁰⁶ İşletmeye personel alımı hangi biçimde yapılırsa yapılsın, normal olarak bordroda yer alan her isim, personel kayıtları ile karşılaştırılmalıdır.⁴⁰⁷ Uygulamada

402 Özer, a.g.e., s.906. (II)

403 Bozkurt, 2009, a.g.e., s.319.

404 Mustafa A. Aysan, Muhasebede Denetleme İlkeleri ve Türkiye’deki Uygulamalar, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1971, s.180.

405 Bozkurt, a.g.e., s.333.

406 Melih Erdoğan, Denetim, Ankara: Maliye ve Hukuk Yayınları, 2005, s.264.

407 Bozkurt, 2009, a.g.e., s.252.

113

başvurulan yolsuzlukların başında yeni işten ayrılmış kişiler için gerçek olmayan ücret tahakkuklarının yapılması ve bu tutarların zimmete geçirilmesi gelmektedir.⁴⁰⁸ Bir diğer yöntem ise hayalet çalışan yaratılmasıdır. Hayalet çalışan, işletmede fiili anlamda çalışmadığı halde, bordroda gözüken gerçek veya sahte kişidir.⁴⁰⁹

Çalışanın, çalışma saatlerini normalden fazla gösterebildiği gibi, hak ettiği ücretin hesaplanmasına esas teşkil eden birim saat ücreti üzerinden de sahtecilik yapılabilmektedir.⁴¹⁰ Çalışanlara yapılan ödemelerin uygunluğunu saptamak için ücret hadleri ile kaynak belgeler arasında karşılaştırma yapılmalı, fazla çalışma söz konusu ise, ek çalışma saatleri kontrol edilmelidir. Teşvikli ücret sistemi uygulanmakta ise üretilen birim adedi kontrol edilmelidir.⁴¹¹ Ayrıca, işletmelerin, ilgili bulunduğu hesap dönemleri sonu itibariyle kıdem tazminatı yükümlülüklerini hesaplamaları ve kıdem tazminatı karşılıklarını genel yönetim ya da faaliyet giderleri olarak muhasebeleştirmeleri zorunludur. Kıdem tazminatı hesaplamasına tabi olan çalışanların, kıdem tazminatına esas olan çalışma yıllarının doğru olarak hesaplanıp hesaplanmadığının tespit edilmesi gerekmektedir.⁴¹²

Maaş ödemelerinin yanı sıra personel avanslarının mahiyeti ve kimlere verildiği muavin kayıtlarda izlenmeli, maaş ve ücret tutarını aşan avans verilip verilmediği hususları gözden geçirilmelidir.⁴¹³ Sahte belgeler ile avans hesapları açılabilir. Açılan bu hesaplar daha sonra iptal edilebilir, başka hesaplara virmanlanabilir ya da başka hileli şekillerde gizlenebilir.⁴¹⁴ Sahte ve muhteviyatı itibari ile yanıltıcı belge alınarak, belgeler üzerinde tahrifat yapılarak ya da belgeler yok edilerek iş avansları üzerinde önemli hileli işlemler yapılabileceği ve bu hileli işlemlerin işletmeyi önemli riskler ile karşı karşıya getirebileceği de göz ardı edilmemelidir. İş avansları üzerinde yapılan hileli işlemlerin çoğunluğu avansların gerçek dışı kullanılması, harcamanın belgelenememesi, gerçek dışı ve sahte ya da

408 Güredin, a.g.e., s.506.

409 Bozkurt, 2009, a.g.e., s.251.

410 Bozkurt, 2009, a.g.e., s.262.

411 Güredin, a.g.e., s.506.

412 Ataman ve diğerleri, a.g.e., s.228.

413 Özer, a.g.e., s.1039. (II)

414 Özer, a.g.e., s.1002. (II)

114

muhteviyatı itibari ile belge kullanılması,⁴¹⁵iş ile ilgili olmayan seyahat harcamalarının ve özel harcamaların gider kaydedilmesi gider kaydedilmesi⁴¹⁶ şeklinde görülmektedir.

Bir gider raporunda makbuzlar ve diğer destek belgeler, harcamanın işletmeye yönelik yapıldığının açıklanması, giderin oluştuğu tarih, harcamanın yapıldığı yer, harcama raporu bilgilerinin yer alması gerekmektedir. Her gider raporu ödeme aşamasına gelmeden önce bir kontrolör tarafından incelenmeli ve onaylanmalıdır.

Destek belgeler üzerinde yapılmış olan değişikliklere dikkat edilmelidir. Orijinal belgelerin kabul edilmesi, hileleri önleyici etki yapacaktır.⁴¹⁷ Harcırah ödendiği halde ayrıca yemek ve yatak harcamalarının gider kaydedilmemiş olmasına dikkat edilmelidir.⁴¹⁸

İşletmenin gerek mükellef gerek ise sorumlu sıfatı ile ödeyeceği vergi borçları ile sosyal güvenlik kesintilerinin (sigorta primi, işsizlik primi) doğrulanarak, bu tutarların gerçek borcu yansıtıp yansıtmadığı,⁴¹⁹ brüt ücretten yapılan tüm kesintilerin uygunluğunu ya da doğruluğunu incelemelidir. Çeşitli cezalarla karşılaşmamak için ücretler ile ilgili vergiler ve sosyal güvenlik primleri zamanında hesaplanmalı ve ödenmelidir.⁴²⁰