Defterlerin Sınıflandırılması

3.2.1. 6762 Sayılı Türk Ticaret Kanunu’ nda Bilanço Esasında Göre Tutulan Genel Defterler

TTK madde 66; ‘‘Her tacir, ticari işletmesinin iktisadi ve mali durumunu, borç ve alacak münasebetlerini ve her iş yılı içinde elde edilen neticeleri tesbit etmek maksadıyla, işletmesinin mahiyet ve öneminin gerektirdiği bütün defterleri ve bilhassa, diğer kanunların hükümleri mahfuz kalmak üzere; tacir hükmi şahıs ise, yevmiye defteri, defteri kebir, envanter defteri ve karar defterini Türkçe olarak tutmaya mecbur olduğu’’ belirtilmiştir.²⁰⁰

VUK madde 220; bilanço esasına göre tutulan defterlerden, yevmiye defteri, envanter defteri, imalat ve istihsal vergisi defteri, nakliyat vergisi defteri, yabancı nakliyat kurumları hasılat defterinin notere tasdik ettirilmesi zorunluluğunu belirtir.

3.2.1.1. Yevmiye Defteri

Bu defter işletmede meydana gelen işlemlerin tarih sırasına göre ve maddeler halinde kaydedildiği defterdir. Yevmiye defterinde işlemler sadece tarihlerine göre sıralandığından herhangi bir zamanda kasada mevcut para tutarını, bir şahsın alacağının veya borcunun ne kadar olduğunu göstermez.²⁰¹

TTK madde 70; yevmiye maddelerinin en az, madde sıra, tarih, borçlu hesap, alacaklı hesap, meblağ, her kaydın dayandığı vesikaların nevi ve varsa tarih ve numaraları, malumatını ihtiva etmesini şart koşar.

3.2.1.2. Defteri Kebir

TTK madde 71’ e göre; ‘‘Defteri kebir, yevmiye defterine geçirilmiş olan muameleleri buradan alarak sistemli bir surette hesaplara dağıtan ve tasnifli olarak bu hesaplarda toplayan defterdir. Defteri kebirdeki kayıtların en az; tarih, yevmiye defteri madde numarası, meblağ, toplu hesaplarda yardımcı nihai hesapların isimleri malumatı

200 Cömert ve diğerleri, a.g.e., s.23.

201 Cömert ve diğerleri, a.g.e., s.28.

64

ihtiva etmesi şarttır.’’ Mükellefler defteri kebiri müteharrik yapraklı tutabilirler. Türk Ticaret Kanunu uyarınca bu defterinde notere onaylatılması gerekir.²⁰²

3.2.1.3. Envanter Defteri

Çıkarılan envanterin kaydedildiği deftere ‘‘Envanter Defteri’’ denir. Envanteri yapılacak mevcutlar, alacaklar ve borçlar işletmeye dahil iktisadi kıymetleri ifade eder.²⁰³

TTK madde 72’ e göre; ‘‘Envanter defterine işletmenin açılış tarihinde ve müteakiben her iş yılı sonunda çıkarılan envanterler ve bilançolar kaydolunur.’’

Kanunda aksine hüküm olmadıkça, iş yılı sonu için çıkarılacak envanter ve bilançoların gelecek iş yılının ilk üç ayı içinde tamamlanmış olması lazımdır. Bazı durumlarda, envanterin defter üzerine çıkarılması imkansızdır. Örneğin; malları çok çeşitli büyük perakende mağazaları, hırdavatçılar ve ecza depoları gibi işyerlerinde envanteri tek bir deftere geçirmek imkansızdır. Yasa bu gibi işletmelerde yani büyük ve çeşitli mal üzerine iş gören müesseselerde envanterin listeler halinde düzenlenmesini kabul etmiştir.²⁰⁴

3.2.1.4. Karar Defteri

TTK Madde 78’ e göre; ‘‘Hükmi şahıs olan tacirler tarafından tutulan karar defterine gerek umumi heyet veya ortaklar heyeti, gerek varsa idare meclisi tarafından müzakere neticesinde ittihaz olunan kararlarla toplantıda hazır bulunan azaların adları ve soyadları ve toplantı günü ile beyan edilen rey ve müzakerelerin tam bir surette bilinmesi için gerekli diğer hususlar geçirilir ve bu kararların altı işletme namına imza koymaya salahiyetli olanlar tarafından imza edilir.’’

202 Mehmet Ali Özyer, Açıklama ve Örneklerle Vergi Usul Kanunu Uygulaması, İstanbul: Maliye Hesap Uzmanları Derneği Yayını, 2001, s.230.

203 Özyer, a.g.e., s.230.

204 Cömert ve diğerleri, a.g.e., s.32.

65

3.2.1.5. Damga Vergisi Defteri

31.12.2004 tarih ve 25687 (3. mükerrer) sayılı Resmi Gazete ile 01.01.2005 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere düzenlenen kağıtlar ya da yapılan ödemeler sonucunda damga vergisi kesintisi yapmak zorunda olan mükellefler, damga vergisi defteri tutmak zorundadırlar.

VUK madde 205’ e göre; “Damga Resmi Kanunu’na göre yolcu bileti ücretleri, sigorta primleri ve ilan ücretleri gibi mevzular üzerinden resim istifa etmeye mecbur olan gerçek ve tüzel kişiler bu ücret primlerle istifa ettikleri damga resimleri için tarih sırasıyla bir kayıt tutmaya mecburdurlar. Tüccarlar bu kayıtları muhasebe defterlerinde tuttukları hesaplarda gösterebilirler. Kayıtların muhasebe defterinde gösterilmemesi halinde ayrı bir ‘Damga Resmi Defteri’ tutulur. Devlet müesseselerinin resmi defter ve kayıtları Damga Resmi defteri yerine geçer.’’ hükmü yer almaktadır.

3.2.2. Türk Ticaret Kanunu’nda Denizcilik Sektöründe Kullanılan Özel Defterler

3.2.2.1. Gemi Jurnali Defteri

TTK madde 980’e göre; “Her gemide, gemi jurnali denilen bir defter tutulur.

Bu deftere her yolculukta yük veya safranın yüklenmesi başlandığı andan itibaren geçecek belli başlı hadiseler yazılır. Gemi jurnali kaptanın nezareti altında ikinci kaptan tarafından ve bunun mazereti halinde bizzat kaptan yahut nezareti altında olmak şartıyla münasip bir gemi adamı tarafından tutulur. Bir liman içinde yolculuk eden küçük gemilerde jurnal tutmak mükellefiyeti yoktur.’’ (Bk. EK 7, s.194)

TTK madde 981’ e göre; “Gemi jurnalına; hava ve rüzgarın hali, geminin takip ettiği rota ve katettiği mesafeler, geminin bulunduğu tul ve arz dairesi, sintinelerdeki su yüksekliği günü gününe yazılacağı bundan başka, iskandil (Denizin derinliğini ölçme) edilen su derinliği, kılavuz alınması ve kılavuzun gemiye girdiği ve ayrıldığı saatler, gemi adamları arasındaki değişiklikler, gemi meclisince verilen kararlar, gemi veya yükünün uğradığı bütün kazalar ve bunların tafsilatı da jurnala yazılacağı belirtilmiştir. Gemide işlenen suçlar ve verilen disiplin cezalarıyla gemideki

66

doğum ve ölüm vakaları dahi jurnala yazılır. Nüfus Sicil Kanununun hükümleri mahfuzdur. Mani olmadıkça kayıtlar her gün yapılır. Gemi jurnalı kaptan ve ikinci kaptan tarafından imzalanır.’’

Yani, kaptanın gözetimi altında tutulan bu belge, gemide hasıl olan olayların günü gününe tespitin yapıldığı bir çeşit sefernamedir.²⁰⁵

3.2.2.2. Yakıt Alım Defteri

01.07.2003 tarih ve 2003/ 5868 sayılı Kararname kapsamında; yakıt alım defteri, deniz yakıtı kullanacak gemilerin teknik özelliklerini, almış oldukları ve alabilecekleri yakıtın cinsini ve azami miktarlarını gösteren, DTO, Denizcilik Müsteşarlığı ve Maliye Bakanlığı ilgili vergi dairesi Müdürlüğünün onayını taşıyan defter olarak tanımlanmıştır.²⁰⁶

31.12.2003 tarih ve 25333 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 6 seri no.’ lu Özel Tüketim Vergisi Genel Tebliğine göre; Milli Sicile ve TUGS’ ne kayıtlı kabotaj hattında münhasıran yük ve yolcu taşıyan gemilere, ticari yatlara, hizmet ve balıkçı gemilerine miktarı her geminin teknik özelliklerine göre tespit edilmek ve bu akaryakıtı kullanacak geminin jurnaline işlenmek kaydı ile verilecek akaryakıtın ÖTV tutarı sıfıra indirilmiştir.²⁰⁷ Buna göre; 2004 yılının Ocak ayından itibaren ÖTV’si indirilmiş yakıt alım defteri kullanma zorunluluğu getirilmiştir. (Bk. EK 8, s.195) Yakıt alım defteri;

deniz aracına ait genel bilgiler ile ana ve yardımcı makinelerin ayrı ayrı makine gücü, kullanabilecekleri yakıt cinsi, bir defada ve bir yılda alabilecekleri azami deniz yakıtı miktarları, ana ve yardımcı makinelerine ait yakıt tank kapasiteleri, günlük, üç aylık, yıllık azami sarf kapasiteleri, mürettebat sayısı, DEB veya Avlanma Ruhsatının geçerlilik süresi ve numarası gibi bilgileri içerir.²⁰⁸

205 Dikici, a.g.e., s.190.

206 31.12.2003 tarihli ve 25333 (2. Mükerrer) sayılı R.G. 6 Seri No.lu Özel Tüketim Vergisi Genel Tebliği.

207 Deniz Ticaret Odası, Deniz Sektörü Raporu, İstanbul, 2006, s.89.

208 31.12.2003 tarihli ve 25333 (2. Mükerrer) sayılı R.G. 6 Seri No.lu Özel Tüketim Vergisi Genel Tebliği.

67

3.2.2.3. Yabancı Nakliyat Kurumlarının Hasılat Defteri

Türkiye’ de yabancı ulaştırma kurumlarının vergilendirilmesi Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 18. ve 19. maddelerine göre yürütülmektedir. Vergileme, KVK’

nun 19. maddesine göre hesaplanan hasılata, KVK’ nun 18. maddesinin verdiği yetkiye dayanarak, Maliye ve Gümrük Bakanlığı’nın tespit ettiği ortalama emsal nispeti uygulandıktan sonra bulunan vergi matrahı üzerinden yürütülmektedir. Kurumlar açısından vergi nispeti, KVK’nun 25. maddesinin belirlediği nispettir. Dar mükellefiyete tabi gerçek kişilerin yaptığı uluslararası taşımacılık işlerinde kazanç, Gelir Vergisi Kanunu’nun 45. maddesine göre, yabancı ulaştırma kurumlarının kazançlarının tayinine ait esaslara göre tespit olunacaktır.²⁰⁹

VUK Madde 207; Yabancı nakliyat kurumlarının hasılat defteri hususundaki mecburiyetini ‘‘Yabancı nakliyat kurumları veya bunları Türkiye' de temsil eden şube veya acentaları bir ‘‘Hasılat Defteri’ tutmaya ve bu deftere Türkiye'de elde ettikleri hasılatı tarih sırasıyla ve müfredatlı olarak kaydetmeye mecburdurlar.’’ belirtmiştir.