Denizyolu Taşımacılığına İlişkin Vergi Usul Kanunu’nda Yer

Gemi menkul bir mal olmasına rağmen, mer’i mevzuatın gayrimenkul hakkındaki hükümlerine tabi tutulmaktadır. Ayrıca gerek vergi uygulamaları açısından gerek muhasebe standartlarında gemiler ‘‘Maddi Duran Varlık’’ olarak kabul edilmektedir.¹⁰¹

VUK Madde 269’ a göre; ‘‘İktisadi işletmelere dahil bilumum gayrimenkuller maliyet bedelleri ile değerlenir.

Bu kanuna göre, aşağıda yazılı kıymetler gayrimenkuller gibi değerlenir:

99 Light; a.g.m., s.126.

100 Light, a.g.m., s.127.

101 Murat Erişti ve Abdullah Deliceoğlu, ''Gemilerin Vergi Usul Kanunu, Sermaye Piyasası Kanunu, IAS’e Göre Değerlemesi ve Gemilerde Enflasyon Düzeltmesi'', Vergi Dünyası, Sayı.275, (Temmuz 2004), s.65.

28

1. Gayrimenkullerin mütemmim cüzleri ve teferruatı;

2. Tesisat ve makinalar;

3. Gemiler ve diğer taşıtlar;

4. Gayrimaddi haklar. ’’

VUK Madde 258’ e göre; ‘‘Değerleme, vergi matrahlarının hesaplanması ile ilgili iktisadi kıymetlerin takdir ve tespitidir.’’

VUK Madde 261’ de; Değerlemenin, iktisadi kıymetin nevi ve mahiyetine göre, maliyet bedeli; borsa rayici; tasarruf değeri; mukayyet değer; itibari değer; vergi değeri; rayiç bedel, emsal bedeli ve ücreti ölçülerinden biri ile yapılacağını belirtmektedir.

VUK Madde 270’ de; gayrimenkullerde, maliyet bedeline, satınalma bedelinden başka, makina ve tesisatta gümrük vergileri, nakliye ve montaj giderleri, mevcut bir binanın satın alınarak yıkılmasından ve arsasının tesviyesinden mütevellit giderler, noter, mahkeme, kıymet takdiri, komisyon ve tellaliye giderleri ile emlak alım ve özel tüketim vergilerini maliyet bedeline ithal etmekte veya genel giderler arasında göstermekte mükelleflerin serbest olduklarına hükmolunmaktadır.

VUK Madde 271’ e göre; ‘‘İnşa edilen binalarda ve gemilerde, imal edilen makina ve tesisatta bunların inşa ve imal giderleri, satın alma bedeli yerine geçer.’’

Sabit varlığın maliyetine eklenen giderler özelliğine göre amortismana tabi tutulur. Asıl sabit varlık daha önce amorti edilmiş olabilir, bu durumda bedel ilavesinin amortismanına devam edilir. Eğer bedel ilavesinin sadece fayda ve fonksiyon arttırma veya geliştirme özelliği varsa aktifleştirildiği yıldan başlayarak asıl sabit varlığın bakiye amortisman süresi içinde eşit miktarlarda amortismanı gerekir.¹⁰²

VUK Madde 271’ e göre; ‘‘Normal bakım, tamir ve temizleme giderleri dışında, gayrimenkulü veya elektrik üretim ve dağıtım varlıklarını genişletmek veya

102 Erişti ve Deliceoğlu, a.g.m., s.67.

29

iktisadi kıymetini devamlı olarak artırmak maksadı ile yapılan giderler, gayrimenkulün veya elektrik üretim ve dağıtım varlıklarının maliyet bedeline eklenir. (Bir geminin iktisap tarihindeki süratini fazlalaştırmak, yolcu ve eşya yükleme ve barındırma tertibatını genişletmek veya değiştirmek suretiyle iktisadi kıymetini devamlı olarak artıran giderler… maliyet bedeline eklenmesi gereken giderlerdendir.) ’’

Türkiye’ de yerleşik kişilerin yurtdışından ayni ve nakdi kredi temin etmeleri, bu kredileri bankalar ve özel finans kurumları aracılığı ile kullanmaları kaydi ile serbesttir.¹⁰³ Finansman gideri, vadeli mal alımı, kredi veya borç para alınması dolayısıyla ortaya çıkan faizler, kur farkları ve borçlanma ile ilgili sair masraflardır. Bir kefalet niteliği taşımakla beraber, teminat mektupları için ödenen komisyonlar ve diğer giderler finansman gideri olarak kabul edilmektedir. Finansman giderleri, işletmelerin özsermayelerindeki yetersizliklerden kaynaklanan, dolayısıyla işletmenin bütününü ilgilendiren genel nitelikli bir gider türü olmakla beraber işletmelerdeki faaliyetin özsermaye ile yürütülmesi halinde ortaya çıkan ve enflasyondan kaynaklanan fiktif karların meydana getirdiği büyük vergi yüklerinden kurtulmak için özkaynak yerine yabancı kaynağın tercih edilmesinden de kaynaklanabilir.¹⁰⁴

Yatırımların finansmanında kullanılan kredilere ilişkin faiz giderleri ile yurt dışından döviz kredisi ile sabit kıymet ithal edilmesi nedeni ile ortaya çıkan kur farklarının, sabit kıymetin maliyet bedeline mi intikal ettirileceği yoksa doğrudan ilgili yılın giderleri arasında mı gösterileceği hususlarında tereddütlerin giderilmesi amacı ile 163 seri no.’ lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği yayımlanmıştır.

Tebliğe göre aşağıdaki açıklamaların yapılması uygun görülmüştür;

‘‘1.Yatırımların finansmanında kullanılan krediler ile ilgili faizlerden kuruluş dönemine ait olanların sabit kıymet ile birlikte amortisman yolu ile itfa edilmek üzere yatırım maliyetine eklenmesi gerekmekte; işletme dönemine ait olanların ise, ilgili bulundukları yıllarda doğrudan gider yazılması ya da maliyete intikal ettirilmek suretiyle amortismana tabi tutulması,

103 Mehmet Maç, Son Değişiklikleriyle Kurumlar Vergisi, İstanbul: Denet Yayıncılık, 1995, s.14.64.

104 Maç, a.g.e., s.14.49.

30

2. Döviz kredisi kullanılarak yurt dışından sabit kıymet ithal edilmesi sırasında veya sonradan bu kıymetlere ilişkin borç taksitlerinin değerlemesi dolayısıyla ortaya çıkan kur farklarından, sabit kıymetin iktisap edildiği dönem sonuna kadar olanların, kıymetin maliyetine eklenmesi zorunlu bulunmakta; aynı kıymetler ile ilgili söz konusu dönemden sonra ortaya çıkan kur farklarının ise, ait oldukları yıllarda doğrudan gider yazılması ya da maliyete intikal ettirilerek amortisman konusu yapılması, mümkün bulunmaktadır.’’

05 Mayıs 2004 Tarihli Resmi Gazetede Yayımlanan, 334 seri no.’ lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğine göre; ‘‘Lehe oluşan kur farklarının da aktifleştirme işleminin gerçekleştiği dönemin sonuna kadar oluşan kısmının maliyet ile ilişkilendirilmesi aktifleştirildikten sonraki döneme ilişkin olanların ise kambiyo geliri olarak değerlendirilmesi veya maliyetten düşülmek suretiyle amortismana tabi tutulması gerekecektir. Ayrıca, daha sonraki dönemlerde, seçimlik olarak hangi hak kullanılmışsa o yönteme göre işlem yapılmasına devam edilecektir.’’ hükmü yer almaktadır.

238 seri no.’lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğine göre; finansman giderlerinin ister genel üretim giderlerinden ister genel yönetim giderlerinden sayılsın, satın alınan veya üretilen stokların maliyetine eklenmek zorunda olduklarını belirtmektedir. 187 seri no.’ lu Gelir Vergisi Genel Tebliği ile; iktisadi kıymetin aktife alındığı yılın sonuna kadar tahakkuk eden kredi faiz ve kur farklarının maliyete eklenmesi mecburiyeti getirilmiştir.

2.4.2.2. Denizyolu Taşımacılığına İlişkin Katma Değer Vergisi Kanunu’nda