Denizyolu Taşımacılığında Şubeler Cari Hesabının Kullanımı

3.4.3.1. Yurtiçi Şubeler Cari Hesabının Kullanımı

393. MERKEZ VE ŞUBELER CARİ HESABI’ nın kullanımı Tek düzen hesap planında; ‘‘Merkezin şubelerle, şubelerin merkezle veya kendi aralarındaki borç ve alacak ilişkilerinin izlendiği borçlu ve alacaklı olarak çalışan hesaptır. Bu hesap dönem içinde kullanılır, füzyon da kapatılır.’’ olarak açıklanmaktadır.

Bu hesap yurt içindeki şubelerin cari hesap ilişkilerini izlemekte faydalıdır çünkü dönem içinde hesap borç bakiye verebilmekte fakat dönem sonunda, şube ve merkezin hesapları konsolide edildiği için hesap sıfırlanmakta ve sorun yok olmaktadır.²²⁵

KV 1 seri no.’ lu Genel Tebliğinde; ‘‘yurt dışı faaliyet sonucunda elde edilen kazançların elde edildiği dönem itibarı ile, Türkiye’ de ilgili olduğu dönemin geçici vergi matrahının tespitinde de dikkate alınması gerektiği’’ belirtilmiştir.

Buna karşılık yurtdışı şube ile merkez arasındaki cari hesap ilişkileri borç bakiye verdiği zaman dönem sonunda bu hesabın kapanması mümkün değildir ve hatta aktife taşınması gerekir. Yurt dışı şubeler için hesap planında borçlu hesaplar açılması muhasebede, tam açıklama ve tutarlılık ilkeleri, açısından daha doğru olacaktır.²²⁶

Şube kapatıldığı ve sermayenin geri geldiği durumda kur farkı ortaya çıkarsa, sermayenin geri geldiği dönemde gelir tablosuna dahil edilir. Söz konusu hesap genellikle döviz ile ifade edilen değerlerin giriş çıkışına konu olur. Bu hesabın kur değerlemesine tabi tutulacağına dair açık bir hüküm yoksa da, yurt dışındaki ya da Türkiye serbest bölgesindeki şubenin merkezden ayrı olarak teşekkül etmiş bulunan vergisel kişiliği nedeni ile ve genel hükümler uyarınca, kur değerlemesine tabi tutulması gerekmektedir. Yurt dışında sürekli faaliyet göstermekte olan şube için açılan 393 no.’

225 Cemalettin Uçak, ''Yurt Dışı Şube Kazançlarının Vergilendirilmesi-I'', Yaklaşım Dergisi, Sayı.204, (Aralık 2009), s.157. (I)

226 Uçak, a.g.m., s.157. (I)

73

lu hesap dönem sonlarında kur değerlemesine tabi tutulduğunda ortaya çıkan kur farkları gelir veya gider niteliğindedir.²²⁷

3.4.3.2. Yurtdışı Şubeler Cari Hesabının Kullanımı

Bir kuruluşun merkezi dışında faaliyette bulunan bölümleri şube olarak adlandırılır. Hukuken, idari ve ekonomik olarak merkeze bağlı olsa da üçüncü şahıslara karşı ayrı bir yerde faaliyette bulunan ve bulunduğu yerin ticaret siciline kayıt olunan birimleridir.²²⁸ Yurt dışında şube açmayı düşünen işletmeler doğrudan doğruya Maliye Bakanlığı’na başvururlar. Bakanlık talebi inceler, sonuca bağlar ve gereken izni verir.

Yurt dışında şube olarak faaliyette bulunulduğunda, o ülkenin mevzuatına göre mükellefiyet tesis edilir, defter tutulur ve o ülkenin belge düzenine uyulur. Yurtdışı şube kazançları yıl ya da dönem sonlarında sadece kâr payı ya da zarar olarak tek kalemde merkezin hesaplarına intikal ettirilebilir.²²⁹

Yurtdışı şube kazancı istisnası, 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nda;

Yurt dışı şube kazancı istisnası 5. maddesinin (g) fıkrasında hüküm altına alınmıştır.

Anılan fıkra aşağıdaki gibidir;

‘‘g) Kurumların yurt dışında bulunan işyerleri veya daimî temsilcileri aracılığıyla elde ettikleri aşağıdaki şartları taşıyan kurum kazançları;

1) Bu kazançların, doğduğu ülke vergi kanunları uyarınca en az % 15 oranında gelir ve kurumlar vergisi benzeri toplam vergi yükü taşıması,

2) Kazançların elde edildiği hesap dönemine ilişkin yıllık kurumlar vergisi beyannamesinin verilmesi gereken tarihe kadar Türkiye’ye transfer edilmiş olması,

3) Ana faaliyet konusu, finansal kiralama dahil finansman temini, sigorta hizmetlerinin sunulması veya menkul kıymet yatırımı olan kurumlarda, bu kazançların

227 Mehmet Maç,''Yurt Dışındaki veya Serbest Bölgedeki Şube İle İlgili Sermaye Hesabı ve Cari Hesap'', Yaklaşım Dergisi, sayı.98, Şubat 2001, s.78.

228 Cemalettin Uçak, '' Türkiye’deki Şubelerin Vergi ve Muhasebe Düzeni'', Yaklaşım Dergisi, Sayı.201, (Eylül 2009), s.124. (II)

229 Uçak, a.g.m., s.156. (I)

74

doğduğu ülke vergi kanunları uyarınca en az Türkiye’de uygulanan kurumlar vergisi oranında gelir ve kurumlar vergisi benzeri toplam vergi yükü taşıması gerekmektedir.’’

Yurt dışı şube kazancı için Türkiye’de istisna hükümlerinden dolayı vergileme yapılmazsa yurt dışında ödenen vergilerin Türkiye’de mahsubu mümkün olamayacaktır.

Ancak yurt dışı şube kazançları istisnasının şartlarına uyulmadığı için Türkiye’de beyan edilen ve vergilendirilen kazançlar oluşursa yurt dışında ödenen vergilerin belirli şartlar ile Türkiye’de mahsubu mümkündür. KVK’ nun 33/4. maddesi uyarınca yurt dışı kazançlar üzerinden ödenip Türkiye’de tarh olunacak vergilerden mahsup edilebilecek yurtdışında ödenen kurumlar vergisi ve benzeri vergiler, hiçbir surette yurt dışında elde edilen kazançlara %20 kurumlar vergisi oranının uygulanması ile bulunacak tutardan fazla olamayacaktır. Yurt dışında ödenen vergilerin Türkiye’de hesaplanacak kurumlar vergisinden mahsup edilmesi istendiğinde, Türkiye’deki vergi matrahına dahil edilen yurt dışı kazanç tutarının bu vergileri de içerecek şekilde brüt olarak gösterilmesi olması gerekmektedir.²³⁰ Vergi yükü; iştirak edilen kurumun kanuni veya iş merkezinin bulunduğu ülkede ilgili dönemde tahakkuk eden toplam kurumlar vergisi benzeri verginin, bu dönemde elde edilen toplam dağıtılabilir kurum kazancı ile tahakkuk eden kurumlar vergisi toplamına oranlanması sureti ile tespit edilecektir.²³¹

KVK’ nun 9. maddesi uyarınca kurumların yurt dışı faaliyetlerinden doğan zararlarını, Türkiye’de beyan ettikleri kazançlardan indirebilmeleri mümkündür. Bunun için faaliyette bulundukları ülkenin vergi kanunlarına göre beyan ettikleri vergi matrahlarını (Zarar dahil), her yıl o ülke mevzuatına göre denetim yetkisini haiz kuruluşlara incelettirip rapora bağlatmaları ve bu raporun aslı ile birlikte tercüme edilmiş bir örneğini Türkiye’deki ilgili vergi dairesine vermeleri şarttır. Hazırlanan rapor ekinde yer alacak vergi beyanları ile bilanço ve gelir tablosunun, yabancı ülkedeki yetkili makamlara onaylatılması zorunludur. Yurt dışı şubenin faaliyetinin zararla

230 Cemalettin Uçak, ''Yurt Dışı Şube Kazançlarının Vergilendirilmesi-II'', Yaklaşım Dergisi, Sayı.205, (Ocak 2010), s.131. (III)

231 İlhan Çetin, ''5520 Sayılı Yeni Kurumlar Vergisi Kanunu İle Yeniden Düzenlenen Yurt Dışı Şube Kazancı İstisnası'', Yaklaşım Dergisi, Sayı.164, (Ağustos 2006), s.218.

75

sonuçlanması halinde, bu zararın yurt içi kazançtan indirilebilmesi mümkün bulunmamaktadır.²³²

3.4.4. Denizyolu Taşımacılığında Komisyon Giderleri Hesabının