stinabe Yolu le Delil Tespitinin Yap lmas

Delil tespiti, ileride aç lacak veya aç lm olan bir dava ile alakal olarak baz delillerin zaman ndan önce toplanarak teminat alt na al nmas sa layan bir müessesedir174. Burada ispata yarayacak olan bir delilin kaybolmas veya zarara

ramas önleme amac güdülmektedir. Delil tespiti, ispata yarayacak olan delili, önceden teminat alt na al nmas sa layan bir geçici koruma niteli indedir.

Delil tespiti hukuki yarar bulunan taraflarca istenebilmektedir. Ayr ca delil tespiti henüz inceleme s ras gelmeyen deliller için istenebilmektedir. Delil tespiti bir dava de il, deliller hakk nda geçici hukuki koruma niteli indedir. Bu yönüyle tespit davas ndan ayr lmaktad r.

Delil tespiti dilekçe ile istenir. Dava aç lmadan önce istenebilece i gibi aç lm olan bir davada, inceleme s ras gelmeyen deliller için de istenilebilmektedir. Delil tespiti, dava aç lmadan önce, esas hakk nda görevli ve yetkili mahkemeden veya delil tespitine konu olan mal veya e yan n bulundu u yerdeki sulh hukuk mahkemesinden de istenilebilir. Dava aç ld ktan sonra ise, yaln zca esas davan n görüldü ü yerdeki mahkemeden istenilebilecektir (HMK m. 401).

b. Delil Tespitinin stinabe Yolu le Yap lmas

Dava aç lmadan önceki delil tespiti, bilirki i incelemesinin yap laca veyahut ke ifin yap laca mal ya da dinlenilecek olan tan n bulunduklar yerdeki sulh hukuk mahkemesinden de yap labilir. Dolay yla yarg çevresinin d ndaki bir mal hakk ndaki delil tespiti, bulundu u yer mahkemesince yap labilir. Bu durumda delil tespiti için istinabe yolu söz konusu olmayacakt r. Çünkü zaten mal n bulundu u yerde delil tespiti incelemesinin yap laca için, istinabe yoluna ba vurma olmaz.

174

77

Delil tespiti, dava aç ld ktan sonra dava görülmeye devam ederken yaln zca davan n görüldü ü mahkemeden talep edilebilecektir. Esas hakk ndaki dava delil tespitini incelemeye yetkilidir. Hukuki menfaati olan taraf, davan n görüldü ü mahkemeden, yarg çevresinin d ndaki bir mal hakk nda delil tespiti talebinde bulunursa, bu durumda yine esas davaya bakan mahkeme mi delil tespiti hakk nda karar verecektir? Yoksa usul kanununun genelinde cari olan istinabe yoluna ba vurarak m delil tespiti talebini inceleyecektir? stinabe hususu hakk nda gerek Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda gerekse Yarg tay kararlar ve doktrinde istinabe yoluna ba vurma tahdidi tutulmam r. Dolay yla, esas hakk nda davay gören mahkeme, yarg çevresinin d ndaki bir mal veya tan k hakk ndaki delil tespitini istinabe yoluna ba vurarak da incelemesini gerçekle tirebilir175. Delil tespitinin esas davaya bakmakla görevli ve yetkili olan mahkemeden talep edilebilmesi, yarg çevresinin d ndaki mallar için istinabe yoluna ba vurulamayaca anlam na gelmez. Zira bu durum usul ekonomisine de uygun dü meyecektir.

Taraflardan birinin esas hakk nda davaya bakan mahkemeye yaz dilekçeyle delil tespiti talebinde bulunmas gerekir. Yarg çevresinin d nda bulunan mal veya tan klar hakk nda delil tespiti talep edildi inde, mahkeme mal veya tan n bulundu u yerdeki sulh hukuk mahkemesinden istinabe talebinde bulunmal r. Yarg çevresi

ndaki bir i lemi yapmas kamu düzenine ve usul hukukuna ayk r.

Delil tespiti için istinabe olunan mahkeme, geçici hukuki koruma niteli indeki delil tespiti incelemesini yapt ktan sonra buna ili kin karar verip tutana a geçirildikten sonra tutana istinabe eden mahkemeye gönderir.

c. stinabe ile Di er Hukuki Geçici Koruma Taleplerinin ili kisi

Hukuk Muhakemeleri kanununda delil tespiti ve di er geçici hukuki korumalar adl bir ba a yer verilmi olup ayr ca tahrir veya temhir ile ilgili düzenlemeler yer verilmemi tir. Sadece genel nitelikte bir maddeyle di er geçici hukuki korumalar düzenlenmi tir. Hukuk Muhakemeleri Kanununun 406. maddesinde; “(1) Mahkemece, gerekli hâllerde, mal veya haklarla ilgili defter tutulmas na ya da mühürleme i leminin yap lmas na karar verilebilir. (2) htiyati haciz, muhafaza tedbirleri ve geçici

175

78

düzenleme niteli indeki kararlar gibi geçici hukuki korumalara ili kin di er kanunlarda yer alan özel hükümler sakl r.” Bu kanun maddesiyle di er tüm geçici hukuki korumalar tek madde alt nda toplan p ortak bir ekilde düzenlenmi tir.

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun bu maddesindeki yap lan bu düzenleme ile eski kanunumuzdaki di er geçici hukuki korumalar hakk ndaki kanuni düzenlemelere yer verilmeyip, onlar hakk ndaki hükümlerin k yasen uygulanaca hükmüne yer verilmi tir. Dolay yla bu geçici hukuki korumalar hakk ndaki talepler, yarg çevresinin

ndaki mallar hakk nda ise, bu durumda geçici hukuki koruma taleplerinin istinabe yolu ile yap laca hükmü yine uygulanacakt r. Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda ayr ca düzenlenmemeleri, bunlar için istinabe yoluna ba vurulamayaca anlam na gelmez.

Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu’nda, mevcut Hukuk Muhakemeleri Kanun'nun aksine tahrir ve temhir gibi geçici hukuki korumalar, ayr ca bir ba k alt nda düzenlenmi ti. Ve geçici hukuki korumalarla ilgili kanun maddeleri aras nda da istinabeye ili kin hükümler vard . Örne in, eski Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu’nun 559. maddesinde; “Di er mahkemelerin dairei kazalar dâhilinde ba ka mallar bulunursa bunlar istinabe tarikiyle tahrir olunur. stinabe edilecek hâkim, mallar n bulundu u mahal hâkimidir.” eklindeki düzenlemeden dolay , yarg çevresinin d ndaki mallar n istinabe yolu ile yaz lmas mümkündü.

Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu’ndaki düzenlemeyle, yarg çevresinin ndaki mallar n yaz lmas (defter tutulmas ), bulunduklar yerdeki mahkemenin yard yla istinabe yolu ile yap lmaktayd . Bu durum usul ekonomisinin de bir gere i ve devam niteli indeydi176.

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda ise mallar n yaz lmas (defter tutulmas ) hususu ayr ca düzenlenmemi olup geçici hukuki korumalar ile alakal olan ortak nitelikteki bir kanun maddesiyle belirtilmi tir. Kanunda ayr ca düzenlenmemesi ve istinabe yolu ile yap labilece ine dair hükümlerin olmamas , defter tutulmas n istinabe yolu ile yap lamayaca anlam na gelmez. Çünkü hem kanunda aç kça defter tutulman n istinabe yap laca na dair bir engel niteli indeki hüküm yoktur hem de yarg

176

79

çevresinin d ndaki geçici hukuki korumalar n istinabe yolu ile yap lmas , geçici hukuki koruman n amac na ve usul ekonomisi ilkesinin ruhuna uygun dü mektedir. Dolay yla t pk delil tespitinin istinabe yolu ile yap lmas gibi yarg çevresinin ndaki mallar hakk ndaki defter tutulmas ve di er geçici hukuki koruma talepleri de istinabe yolu ile yap r.

Hukuk muhakemeleri Kanunu, yarg çevresinin d ndaki mallar n istinabe yolu ile yap lmas na izin vermi ti177. Davaya bakan mahkemenin yarg çevresini a arak ba ka bir yarg çevresi dâhilindeki mallar hakk nda defter tutma i lemini gerçekle tirmesi usul hukukuna ayk r. E er istinabe yoluna ba vurmadan kendisi bizzat i lemi gerçekle tirirse, yap lan i lem bir hüküm ifade etmez178.

Sonuç olarak, kanunda geçici hukuki korumalar için istinabe yoluna ba vurulabilece ine ili kin hüküm olmamas , istinabe yoluna ba vurulamayaca anlam ta maz. Zira usul kanunun ve geçici hukuki koruman n niteli i gere i, yarg çevresi d ndaki mallar hakk ndaki geçici hukuki korumalar n istinabe yolu ile yap lmas gerekir.

Davaya bakan mahkeme, yarg çevresinin d ndaki bir mal hakk nda geçici hukuki koruma talebi oldu unda, o mal n bulundu u yerdeki sulh hukuk mahkemesine istinabe talebi göndermesi gerekir. Bu istinabe talebinde, istinabe olunan mahkemesinin yapaca i lem belirtilir. Örne in istinabe olunan mahkemenin yarg çevresindeki bir mal hakk nda defter tutulmas talep edilmi se, istinabe olunan mahkeme o mal hakk nda defter tutulmas i lemini gerçekle tirmesi gerekir. stinabe olunan mahkeme de geçici hukuki korumadaki genel hükümlere göre defter tutma i lemini gerçekle tirdikten sonra bunu tutana a geçirip istinabe eden mahkemeye gönderir.

177

BERK N, Usul Rehberi, s. 280. 178

lter ERDEM R, Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu erhi, Nurettin Uycan Bas mevi, stanbul 1986, s. 960.

80