Hâkimin Yarg lamay Sevk ve daresi lkesiyle stinabeyle Olan li kisi

Hâkimin yarg lama düzenini sa lamas , yarg lama ile alakal i lemlerin hâkim taraf ndan gerçekle tirilmesi, yarg laman n onun kontrolünde olmas ifade eder. Örne in, duru ma gününün belirlenmesi ve taraflara tebli i, taraflara süre verilmesi gibi yarg lamayla alakal i lemleri mahkeme hâkimi belirlemektedir.

stinabe yoluna ba vurulmas gerekti i durumlarda, taraflar herhangi bir tarafta olmasa bile yarg lamay yürüten mahkeme hâkimi taraf ndan da istinabe karar verilebilir. Hâkim, istinabe karar ile birlikte duru ma gününü, saatini de belirleyip taraflara bildirmelidir. Dolay yla istinabe de hâkimin yarg lamay sevk ve idaresi ilkesiyle do rudan alakal ilkelerden birisidir.

Örne in, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 259/4. maddesinde; “Mahkemenin yarg çevresi d nda bulunan tan n, bulundu u yer mahkemesi taraf ndan

103

46

dinlenmesine karar verilebilir. stinabe yolu ile dinlenilmesine karar verilen tan n, nerede, hangi gün ve saatte dinlenece i hususu, talepleri hâlinde taraflara tebli edilir. Bu durumda, tan n, hangi hususlardan dolay dinlenece ini hâkim belirler.” tan n istinabe yoluyla dinlenmesi hususu düzenlenmi tir. Burada istinabe yoluna karar verilmesi, duru ma yerinin gününün belirlenmesi hâkimin yarg lamay yürüttü ünün bir örne idir. Dolay yla istinabe de bu ilkenin bir uygulama alan ve örne idir.

47

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ST NABE YOLUNA BA VURULAB LECEK DURUMLAR

A. HUKUK MUHAKEMELER KANUNUNA GÖRE ST NABEYE

BA VURULAB LECEK DURUMLAR 1. Genel Olarak

Hukuk Muhakemeleri Kanununda ve di er kanunlar n baz maddelerinde istinabe yoluna ba vurulabilecek durumlar belirtilmi tir. Ancak belirtmek gerekir ki istinabe yoluna ba vurulacak haller, yaln zca kanunlarda belirtilen hususlarla s rl de ildir104. Kanunlarda istinabeye ili kin düzenlenen özel hükümlerin d nda, i in mahiyeti gere i veya medeni yarg lama hukukuna hâkim olan ilkelerin uygulanabilmesi aç ndan, istinabe kurumuna ba vurulabilecek ba ka durumlar da olabilir.

stinabe yoluna ba vurulabilecek durumlar, Hukuk Muhakemeleri Kanununda, taraflar n isticvab (m. 172/1), delillerin incelenmesi (m. 197), belge veya senedin ibraz (m. 217), yemin (m. 236), tan k (m. 259/4), ke if (m. 289/1), ön inceleme (m. 320/3), bölge adliye mahkemesinde inceleme (m. 354) maddelerinde düzenlenmi tir. Hukuk Muhakemeleri Kanununda düzenlenen bu hükümlerin d nda ba ka bir husus için istinabe yoluna ba vurulmas na dair her hangi bir engel te kil eden hüküm bulunmad ndan dolay , bu hususlar n d ndaki hususlar n istinabe yoluyla yap lmas gerekiyorsa, yine istinabe yoluna ba vurulmas gerekir. Ancak bu durumlar n, dürüstlük kural na ayk k te kil etmemesi gerekir105.

Yarg tay’ n bir karar nda; “…Genel olarak istinabe, taraflar n isticvab , ahit dinlenmesi, bilirki i incelemesi, yemin ve ke if gibi konular içerir…” görü üne yer

104

KURU-Usul I, s. 781. 105

48

vermi tir106. Doktrinde ise, istinabeye ba vurulabilecek durumlar n, taraflar n isticvab , tan k dinleme, bilirki i incelemesi, ihtiyati tedbir, bir belgenin incelenmesi, kesif, yemin, mallar n tespiti, evrak tebli i olabilece i kabul edilmektedir107. Dolay yla doktrinde, istinabe yoluna ba vurma yelpazesi daha geni tutulmu tur. Hal ve durumun vaziyetine göre, yarg laman n daha h zl , sa kl ve kolay sonuçlanabilmesi için istinabe yoluna ba vurulmas gerekiyorsa, istinabe yolunun kullan larak yarg laman n devam ettirilmesi esas tutulmu tur.

stinabe yoluna yaln zca çeki meli yarg lamada de il, çeki mesiz yarg lamada da ba vurulabilir. stinabe yolu ile ula lmak istenen amaç, her iki yarg lamada da ayn oldu undan, çeki meli yarg daki istinabe kurallar çeki mesiz yarg da da uygulanmal r108.

Hukuk Muhakemeleri Kanunun d nda, di er kanunlarda da istinabe yoluna ba vurulabilecek durumlara ili kin hükümler mevcuttur. Örne in, cra ve flas Kanununda ( K m. 79/2, m. 360 vs.), K Nizamnamesi (m. 37, 49, 50 ) ve Türk Ticaret Kanunu (TTK m. 83), Askeri mahkemelerdeki yarg lamalarda, idare mahkemelerindeki yarg lamalarda ve Ceza Muhakemesi Kanununda istinabeye ili kin düzenlemeler mevcuttur. Ayr ca tahkim yarg lamas nda da istinabeye ili kin düzenlemeler mevcuttur.

Biz bu bölümde, öncelikle Hukuk Muhakemeleri Kanunu’ndaki istinabeye ba vurulabilecek durumlar inceleyece iz daha sonra di er kanunlardaki istinabeye ili kin düzenlemeleri inceleyece iz.

a. Delillerin ncelenmesi Ve stinabeye Ba vurulmas

Hukuk Muhakemeleri Kanununda istinabe yoluna hangi hallerde ba vurulaca , bütün halinde düzenlenmeyip kanun maddeleri aras nda da lm r. stinabeye ba vurulacak durumlar, gerek Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda gerekse di er kanun maddelerinde belirtilmi olmas na ra men, istinabenin usulü hakk nda belirsizlik hukukumuzda hâkimdir.

106

14. HD, 27.3.1980 T. 1980/398 E. ve 1980/1710, http://www.kazancihukuk.com, 22.03.2014. 107

B LGE / ÖNEN, s. 16; KURU / ARSLAN / YILMAZ, Usul, s. 241. 108

49

stinabe yoluna, bir mahkemede yarg lama devam ederken yarg çevresinin nda bulunan delillerin incelenmesi, mahkemeye intikali a amas nda ba vuruldu undan dolay , doktrinde istinabeye genelde delil tespiti, delillerin tespit ve tahkiki için ba vuruldu u belirtilmektedir109. Dolay yla yarg lama devam ederken delillerin incelenmesi, iddia ve vak alar n ispat sa layacak delillerin mahkeme huzura getirilmesi ya da incelenmesi safhas nda istinabe söz konusu olmaktad r.

stinabe, delillerin daha k sa sürede ve kolay incelenmesini sa lamas ndan dolay , yarg laman n amac na hizmet etmekte ve usul ekonomisinin de bir gere i olma özelli ine sahiptir. Delillerin incelenmesinde ve mahkemeye intikalinde sa lad kolayl k ve imkânlar sebebiyle istinabeye ba vurma, yarg lama hukuku aç ndan hukuki bir çare niteli indedir.

stinabeye ba vurma, tahkikat a amas n yan nda, ön inceleme ve istinaf amas nda da mümkündür. Dolay yla yarg laman n büyük bir bölümünde, taraflar iddia ve savunmalar nda ispata yarayacak olan ve fakat yarg çevresinin d nda bulunan delillerini istinabe yolu ile ileri sürme imkân na sahiptirler.

Bu bölümde, her bir delil için istinabeye ba vurulmas ayr ayr inceleyece iz. Böylelikle her bir delilin farkl noktalar na de inerek, istinabeye ba vurulma nedenini ve amac belirtmeye çal aca z.

2. stinabe Yolu le Taraflar n sticvab