stinabe Yolu le Tan k Dinlenilmesi

Tan k, yarg lamada taraflar aras nda çeki meli olan, geçmi te gerçekle en olaylar ile ilgili sahibi oldu u bilgi ve alg lar mahkemeye aktaran ki idir140. Tan k, takdiri bir delildir. Takdiri bir delil olmas ndan dolay , tan n ifadelerini takdir edecek olan hâkimdir. Tan klar n dinlenilmesi, mahkemelerde en çok rastlan lan ve fakat takdirinin de çok dikkatli olunmas gereken bir takdiri delil türüdür.

Tan n bilgisinin veya alg lad klar eylerin, zamanla azalmas ndan dolay veya tan n akrabal k ya da menfaatinin olmas gibi durumlardan dolay , objektif olmas aranmaz. Tan k dinlenilmesi bu nedenle di er delil türlerine göre daha zay f bir delil olmas na ra men yarg lama aç ndan da vazgeçilmez bir delil türü niteli indedir141.

Kural olarak herkes tan k olabilir. Tan k olabilmek için, e , çocuklar veya tan n menfaatinin olup olmamas tan k olmaya bir engel de ildir. Tan kl k yapacak ki inin olay mutlaka görmesi veya duymas gerekmez. Bir ba ka ki iden duydu u veya

rendi i eyleri de mahkemeye aktarabilir.

139

KURU, Usul III, s. 2556-2557. 140

PEKCANITEZ / ATALAY / ÖZEKES, s. 445 141

62

Yarg lamada tan k göstermeyi yaln zca taraflar isteyebilirler. Tan k göstermek isteyen taraf, öncelikle hangi konuda taraf göstermek istedi ini mahkemeye bildirmesi gerekir. Tan n dinlenmesinin mümkün olup olmad hâkim ara p karar verecektir. Tan k dinlenilebilmesi için o konuda kesin delil imkân n olmamas gerekir.

Tan k, mahkeme taraf ndan dinlenilebilmesi için, hâkim huzuruna ç p ifadesini vermesi gerekir. Kural olarak tan n dinlenilmesi, davaya bakan mahkeme taraf ndan yap r (HMK m. 259/1). Bu husus do rudanl k ilkesinin de bir gere idir. Bunun yan nda baz durumlarda ba ka yerde de dinlenilebilece i kanunda belirtilmi tir. Mahkeme, hasta veya mahkemeye gelemeyecek durumda olan engelli ki ileri bulundu u yerde dinler veya vak an n meydana geldi i yerde ya da ta nmaz n bulundu u yerde de tan n dinlenilmesini yapar (HMK m. 259/2, 3). Bunlar n yan nda, bir de yarg çevresinin d nda bulunan tan , mahkeme istinabe yoluyla da tan dinletebilir (HMK m. 259/4).

b. stinabe Yoluyla Tan n Dinlenilmesi

Yarg lamadaki tüm tan klar, kural olarak davaya bakan mahkeme huzurunda dinlenir. Ancak baz durumlar, bu kural n istisnas te kil etmektedir. Hukuk Muhakemeleri Kanununda, mahkeme d nda ba ka bir yerde de tan n dinlenilebilece i hususu düzenlenmi tir. Mahkemenin yarg çevresinin d nda bulunan bir tan n, bulundu u yerdeki mahkemede dinlenilebilmesi, bu kural n en önemli istisnas r. Yarg çevresinin d nda oturan bir tan k, istinabe yoluyla o yerdeki mahkemeden hukuki yard m (istinabe) al narak ifadesi al nabilir.

Yarg çevresinin d nda oturan bir tan n ifadesi, bulundu u yerdeki mahkemede istinabe yoluyla al nabilece i gibi, yarg laman n yap ld mahkemeye ça larak orada da ifadesini verebilir. Ancak bu husus, birçok olayda gereksiz yoluculuk masraf na neden oldu u gibi, yarg laman n h zl ve kolay olmas na da engel olmas ndan dolay , dava mahkemesi bu tür olaylarda hukuki yard m (istinabe) yoluna ba vurur142.

142

63

Tan k dinletmek isteyen taraf, öncelikle hangi konuda tan k dinletmek istedi ini mahkemeye bildirmesi gerekir. Yarg çevresi d ndaki bir tan n dinletilmesi talep edildi inde, mahkeme bu talebi ara p gerekli gördü ünde, tan n bulundu u yerdeki mahkemeden hukuki yard m talebinde bulunur. Bu durumda, tan n dinlenilmesi, hukuki yard m talebinde bulunulan mahkeme hâkimi taraf ndan dinlenilir143. Ancak, büyük ehir belediye s rlar içerisinde davay görmekte olan mahkeme, kesin bir zorunluluk olmad kça bu belediye s rlar içerisinde bulunan tan klar n istinabe yoluyla dinlenilmesine karar veremez. Bu hükümle, davalar n uzamas engellenmek amaçlanm r144.

Dava mahkemesi hâkimi, taraflar n yarg çevresi d ndaki tan klar delil olarak göstermeleri durumunda, bu hususu dikkatlice incelemeli ve taraflar n bu yol ile yarg lamay uzatmalar na izin vermemelidir. Taraflar n dürüstlük kural na ayk isteklerini reddetmelidir. Yarg çevresinin d nda oturan tan klar n dinlenilmesi taleplerine, zorunluluk olmad kça karar vermemeli ve istinabe usulüne tam riayet edilip edilmedi ini incelemelidir. Dürüstlük kural na ayk davran lar n reddine ili kin bir hüküm kanunda düzenlenmedi inden dolay , burada dava mahkemesi hâkimi bu hususu dikkate alacakt r145.

stinabe olunan mahkeme, yaln zca kendisinden istenilen i lemi yapmakla yetkilidir. stinabe olunan mahkemenin tan n ifadesini alma i lemi bir tespit

lemidir146. Yarg tay kararlar nda da bu husus belirtilmi tir: “…Davay gören mahkemenin yarg çevresinde bulunmayan tan klar n ifadeleri, tan kl k yapmas gereken ki inin bulundu u yer mahkemesince istinabe yolu ile tespit olunur.147” stinabe olunan mahkeme, tan n ifadesini tespit ettirdikten sonra, bunu tutana a geçirip davan n görüldü ü mahkemeye göndermesi gerekir.

stinabe yolu ile dinlenilmesine karar verilen tan n, istinabe mahkemesi hâkimi taraf ndan bizzat dinlenilmesi gerekir. Zab t kâtibi veya yaz i leri gibi di er memurlar

143

KURU/ARSLAN/YILMAZ, Usul, s. 203; KURU, Usul, C. 1, (2001) s. 780. 144 KURU/ARSLAN/YILMAZ, Kanun, s. 188. 145 ARSLAN, Dürüstlük, s. 100-1-1; AKCAN, s. 20. 146 AKCAN, s. 18. 147 2. HD, 3.6.1974, 3642/3567: D 1975/169, s. 3237-3238.

64

taraf ndan dinlenilemez148. stinabe mahkemesi yaln zca kendisinden hukuki yard m talep edilen konularda tan dinleyebilecektir. Tan n ifadesini istinabe olunan mahkemeye sözlü olarak vermesi gerekir, yaz ifadesi geçersiz say lacakt r. Bu husus Yarg tay karar nda da belirtilmi tir; ahitler, tahkikat hâkimi taraf ndan veya ahidin bulundu u mahal mahkemesi taraf ndan istima olunur. (HMK m. 259/4) ahit bildi ini ifahen söyler. Yaz notlar kullanmas memnudur. (HMK m. 261/2) Yasal ko ullar bulunmad kça ahitlerin tahriren beyanda bulunmalar usule ayk r.149”

Dava mahkemesi, yarg çevresi d nda oturan tan n istinabe yoluyla dinlenilmesine karar verdi inde, istinabe olunacak mahkemedeki duru man n gününü ve saatini taraflara haber vermesi gerekir. Taraflar n istinabe tarihi ve saati hakk nda bilgilendirilmesi hem hukuki dinlenilme hakk na ayk r hem de bir usul yanl

te kil etti inden dolay verilen karar n bozulmas na sebeptir. Zira buna ili kin bir Yarg tay karar nda da bu husus belirtilmi tir: “Mahkemenin kaza çevresi d nda bulunan tan klar n dinlenmesi için ba ka yer mahkemesinde istinabe yolu ile ifadeleri al rken duru ma gününden taraflara haber verilmesi gerekir. Davac vekili duru maya davet olunmadan g yab nda tan klar n ifadeleri al nm r. Davac vekili bu usul yanl ndan dolay 08.04.1974 günlü dilekçe ile itirazda bulunmu , fakat mahkemece üzerinde durulmam , kanuni gere i yerine getirilmemi tir. Bu usul yanl davac taraf n savunma hakk zedeledi i ve hükmün sonucuna etkili nitelik ta için keyfiyet bozma sebebi say lm r.150”

Yarg çevresi d nda oturan tan n istinabe yolu ile dinlenilmesine karar verilmesi, dava mahkemesinin takdir yetkisindedir. Zira Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 259/4’ üncü maddesinde, “ mahkemenin yarg çevresinin d nda bulunan tan n, bulundu u yer mahkemesi taraf ndan dinlenilmesine karar verilebilir” ifadesi yer almaktad r. Burada “verilebilir” ibaresi yer ald ndan, bunun bir zorunluluk olmad ve dava mahkemesinin takdir yetkisinde oldu u anla lmaktad r. Ayr ca baz davalarda, sa lam ve adil bir karar n verilebilmesi için, yarg çevresinin d nda oturan tan n, dava mahkemesine gelip dinlenilmesi gerekir. Bu durumlar n varl halinde, tan n dinlenilmesi istinabe yolu ile yap lamaz. Baz davalar n özelli inden dolay ,

148

KURU, Usul III, s. 2608-2609. 149

2. HD, 11.07.2007, 2006/21705, E. 2007/10972, http://www.kazancihukuk.com, 26.03.2014. 150

65

tan n bizzat dava mahkemesinde dinlenilmesi gerekebilir ve bu ekilde maddi gerçe in ortaya ç kar lmas na daha fazla olanak sa lanabilir. Böyle davalara örnek bir Yarg tay karar na bakt zda da bu hususu görmekteyiz. “Men’i müdahale ve tescil davalar nda gayrimenkulün hadlerini vesair vas flar tayin bak ndan ahitlerin istinabe ile dinlenmesi caiz olmay p, ahit ikame eden taraf istinabe muamelesini bizzat teklif etmi olsa dahi usul hükümlerine tevfikan hakk izhar etmek durumunda olan mahkemenin resen ahitleri mahallinde dinlemesi gerekmi ve bu suretle harekete Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununun 423/2’inci maddesi dahi imkân bahseylemi olmas na göre, daval ahitlerinin de gereken masraflar n daval ya tediye ettirilmesi suretiyle mahallinde istima iktiza eder.151”

Yarg çevresinin d ndaki tan klar n istinabe yolu ile dinlenilmesiyle, yarg laman n daha ucuz ve kolay yap lmas amaçlanmaktad r. T pk istinabeye ba vurma gibi, ça n teknolojik araç ve gereçlerinden faydalan larak görüntülü telefon (telekonferans) gibi yöntemlerle de yarg çevresi d ndaki tan n dinlenmesi gerçekle tirilebilir. Böylece mahkemelerin bilgisayar, internet, telefon gibi teknolojik araç ve gereçleri kullanma alanlar geli tirilmi ve yarg laman a r ve masrafl olmas engellenmi olur.

c. Yurt D nda Bulunan Tan n stinabe Yoluyla Dinlenilmesi

Davaya bakan mahkeme, tan n yarg çevresi d nda olmas durumunda bulundu u yerdeki mahkemede dinlenilmesine karar verebilir. Tan n yurt d nda bulunuyor olmas , onun istinabe yolu ile dinlenilmesine engel de ildir. Bu durumda da yine dava mahkemesi, yurt d nda bulunan tan k hakk nda istinabe yolu ile dinlenilmesine karar verebilir. Zira bu durum, istinabenin amac n da bir gere idir. Çünkü tan n yurt d ndan dinlenilmesi için gelmesi çok büyük masraflara neden olabilece i gibi, istinabe yolu varken gereksiz emek ve zaman kayb na da yol açaca ndan usul ekonomisine de ayk k te kil edecektir.

stinabe yolu ile tan klar n dinlenilebilmesi için, ülkemiz ile tan klar n bulundu u ülke aras nda Adli Yard m anla mas n bulunmas gerekir. Yurt d nda bulunan tan n dinlenilmesi, bulundu u ülkenin kurallar na göre ve oradaki yarg lama usulüne

151

66

göre yap r. Yabanc ülke mahkemesine yarg lama giderleri, tercüme ihtiyac varsa tercüman giderleri gibi masraflar n depo edilip gönderilmesi gerekir.

Yarg tay yurt d nda bulunan tan n istinabe ile dinlenece ine ili kin bir karar nda belirtilmi tir: “…Gösterilen tan klar n yarg bölgesi d nda bulunmalar halinde bunlar n ifadeleri istinabe suretiyle al r (HUMK m. 257-267), (HMK m. 259/4)152. Ülkemizle tan klar n bulundu u Almanya aras nda adli yard m anla malar bulunmaktad r. (23.02.1972 tarihli Resmi Gazetede yay mlanan Hukuk Usulüne Dair Lahey Sözle mesi ile 7.1.1979 tarihli Resmi Gazetede yay mlanan Almanya ile iki tarafl yard m sözle mesi).

Yurt d nda istinabe yolu ile dinlenilen tan n da ifadeleri tutana a geçirilip davan n görüldü ü mahkemeye yani istinabe eden mahkemeye gönderilmesi gerekir.

6. stinabe Yolu Bilirki iye Ba vurulmas