1. stinabe Yoluna Ba vurman n Kanuna Ayk Olmamas
stinabe yoluna ba vurulacak durumlar Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda ve di er kanunlarda belirtilmi tir. Bu kanunlarda belirtilen durumlar tahdidi olmad ndan dolay , kanunlarda say lan bu haller d nda da usul hukukuna ve Anayasaya ayk olmayacak durumlarda istinabe yoluna ba vurulabilir. Fakat istinabe yoluna ba vurulmak istenen durum, kanunda aç kça engellenmi se veya usul hukukuna ayk k ta yorsa istinabe yoluna ba vurulmamal r.
stinabe yoluna ba vurmaya engel bir kanun hükmü varsa, mahkemenin bu hükme ra men istinabeye ba vurmas hukuka ayk r ve yap lan i lem geçersiz nmal r. Örne in, büyük ehir belediye s rlar içerisinde yer alan bir i lem için mahkeme, zorunluluk bulunmad kça istinabe yoluna ba vurmamal ve i lemi kendisi gerçekle tirilmelidir ( 3156 s. K. m. 26.). Bu hükmün aksine istinabe yoluna ba vurursa yap lan i lem geçersiz say lmal r. Ayr ca yarg çevresinin d nda ses veya görüntünün nakli yolu ile i lemin yap lmas mümkünse, yine istinabe yoluna ba vurulmamal r. Bir ba ka durumda örne in, yarg çevresinin d nda bulunan tan n dinlenilmesi için as l davaya bakan mahkemeye gelmesi çok fazla zaman kayb na ve masrafa sebep olmayacaksa ve istinabe yolu ile yap lmas na göre daha k sa zaman alacaksa, istinabe yoluna ba vurulmamal r.
99
2. stinabe Yoluyla Yap lacak lemin Yarg Çevresinin D nda Olmas
Mahkemeler ancak bulunduklar yarg çevresi içerisinde yarg yetkilerini kullanabilirler. Yarg çevresinin d na ç karak yarg lama faaliyetinde bulunamazlar. Bu husus kamu düzenine ili kin oldu undan dolay , yarg çevresinin d nda yapt klar
lemlere usul kurallar na ayk k te kil edecektir. Mahkemeler, yarg çevresinin ndaki i lemleri bizzat yapamayacaklar ndan dolay , o i lemin yap laca yerdeki mahkemeden istinabe talebinde bulunarak o i lemin yerine getirilmesini sa lamal r. Bu husus Yarg tay karar nda da belirtilmi tir; “Her mahkeme ancak kuruldu u kaza rlar içerisinde yarg yetkisine sahiptir. Hâkim yarg sal faaliyetini kendi kaza rlar içerisinde sürdürebilir. Bunun d nda bu yetkiyi kullanamaz (469 s. K. m. 1). Bu husus kamu düzeniyle ilgilidir. Hâkimin öncelikle ve do rudan uymas gereken kurald r. Bundand r ki davaya bakan Edirne Mahkemesi hâkimin uyu mazl a konu in aat n bulundu u yer olan Ke an lçesi Erikli Köyüne giderek yapt ke if ve bu ke if sonucu al nan bilirki i raporu geçersizdir. Buna dayan larak hüküm verilemez (Y. HGK. , T. 30. 11. 1966, E. 974, K. 301). Ayr ca, mahkemeler aras yard mla ma -istinabe yolu- varken yetki s rlar a larak gösterilen bu faaliyet, Anayasan n 141/son ve HUMK’nun -do rudan hâkime hitap eden- 77. maddesinde (HMK m. 30) öngörülen davan n “ en az giderle” görülmesi ilkesiyle de ba da maz…210”
stinabe, görülmekte olan bir davada, o dava ile alakal bir i lemin davaya bakan mahkemenin yarg çevresi d nda (ba ka bir mahkemenin yarg çevresi içinde) yap lmas gerekiyorsa, o i lemin yap laca yarg çevresindeki mahkemeden hukuki yard m talep edilmesidir. Dolay yla istinabe yoluna ba vurabilmek için, yap lacak olan
lemin davaya bakan mahkemenin yarg çevresinin d nda bulunmas gerekir. stinabeye ba ka bir yarg çevresi içinde yap lmas gerekli i lemlerin varl nda ba vurulur211.
Mahkeme, yarg çevresinin içindeki bir i lem için istinabe yoluna ba vuramayacakt r. Ayr ca ba ka bir mahkemenin yarg çevresinde bulunan bir i lem için, o yerdeki yarg çevresinde bulunmayan üçüncü bir mahkemeden de istinabe
210
15. HD, T. 22.10.1992, E. 1992/1496, K. 1992/4892, YKD. 1993/8, s. 1201-1202; KURU, Usul C. I, s. 779.
211
100
talebinde bulunamayacakt r. Dolay yla istinabe talebi, bir mahkemenin yarg çevresinin d ndaki i lemler için o i lemin yap laca yerdeki mahkemeden talep edilir.
3. Yarg Çevresi D nda Bulunan eyin Mahkemeye Getirilmesinin mkâns z, Zor veya Önemli Zaman ve Gidere Sebep Olmas
stinabenin amac , yarg laman n gereksiz uzamas engellemek ve en az giderle yarg lamay gerçekle tirmektir. Dolay yla, yarg çevresinin d nda bulunan eylerin mahkemeye getirilmesi imkâns z, zor veya gereksiz masrafa neden olacaksa istinabe yoluna ba vurulmas gerekir212.
Davaya bakan mahkemenin yarg çevresinin d nda bulunan eyin mahkemeye getirilmesinin imkâns z olmas durumunda istinabe yoluna ba vurulur. Örne in yarg çevresi d ndaki bir ta nmaz dava konusu oldu unda, bu ta nmaz n mahkemeye getirilmesinin imkâns z olmas ndan dolay ve mahkemenin yarg çevresini a arak yarg sal i lemleri yapmas n usul hukukuna ve kamu düzenine ayk olmas ndan dolay , yarg çevresi d ndaki i lemlerin istinabe yolu ile gerçekle tirilmesi gerekir213.
Yarg çevresinin d nda bulunan eyin mahkemeye getirilmesi mümkün olmakla birlikte önemli zaman kayb na ve gereksiz masraflara neden olacaksa yine istinabe yoluna ba vurulmas gerekir. Örne in, taraflar n isticvab , tan k ve yemin gibi durumlarda, istinabe yoluna ba vurularak bulunduklar yerdeki mahkeme vas tas yla bu lemler yerine getirilirler. Bu husus, usul ekonomisi ve Anayasan n 141. maddesinde belirtilen davan n en az giderle görülmesi ilkesinin de gere idir.
4. stinabe Talebinin Yaz Olmas
stinabe, as l davaya bakana mahkemenin, i lemin yap laca yerdeki mahkemeden hukuki yard m talep etmesidir. Dolay yla istinabe mahkemenin yapt resmi bir i lemdir. Mahkeme, resmi i lem olan istinabe talebini yaz olarak i lemin yap laca mahkemeden talep etmelidir214. Sözlü olarak istinabe talebi yap lamaz.
stinabenin geçerli bir i lem olabilmesi için yaz olmas artt r.
212
Baki KURU, El Kitab , s. 224. 213
Baki KURU, Usul Cilt 2, s. 781. 214
101
5. stinabe Yolu ile Yap lacak lemin Belli Olmas
stinabenin konusu bir i lemdir215. stinabede as l davaya bakan mahkeme, lemin yap laca yerdeki mahkemeden belirli bir i lemin yap lmas için istinabe talebi göndermektedir. stinabe olunan mahkeme, sadece kendisinden istenilen i lemi yapmakla yetkilidir. Dolay yla kendisinden istenilen i lem d nda ba ka bir i lem gerçekle tiremez216. stinabe olunan mahkeme, kendisinden talep edilen i lem d nda ba ka bir i lem yapamayaca için, istinabe olunan mahkemenin belirli olmas gerekir.
stinabe olunan mahkemeye gönderilen istinabe talebinde, yap lacak olan i lem belirli de ilse, istinabe olunan mahkeme bu talep yerine getirilmemelidir217. stinabe konusu i lem belli de ilse, istinabe olunan mahkeme yorum yoluna ba vurarak bu
lemi gerçekle tirmemelidir. As l davaya bakan mahkeme, dava dosyas n tamam istinabe olunan mahkemeye göndererek yapaca i lemin, dosyan n içeri ine göre yerine getirilmesini talep edemez218. Gönderilen istinabe talebine konu olan i lemin belli olmas ve istinabe olunan mahkemenin sadece bu i lemi gerçekle tirmesi artt r.
6. stinabe Talebinde Yap lacak Olan lemin Aç kça Belirtilmesi
As l davaya bakan mahkeme, istinabe talebinde yap lmas istedi i i lemi aç kça belirtmesi gerekir219. Zira istinabe olunan mahkeme, bu istinabe talebinde belirtilen i lemi yapmakla yetkili oldu undan, talebin aç k ve belirli olmas gerekir. Bu husus Yarg tay kararlar nda da belirtilmi tir: “… stinabe eden mahkeme istinabe olunan mahkemeye bir talimat (istinabe talebi) gönderir. Bu talimatta yap lmas istenen isler aç kça gösterilir…220”
stinabe talebinde yap lacak olan i lemin belirli olmamas , mahkemeler aras gereksiz yaz malara neden olaca ndan davan n uzamas na da sebep olacakt r. Zira istinabe olunan mahkeme, talep edilen i lemin belirli olmamas durumunda, bu i lemi gerçekle tirmemesi ve i lemin aç kça belirtilmesini as l davaya bakan mahkemeden
215 AKCAN, s. 75. 216 B LGE/ÖNEN, s.18. 217 ANSAY, Usul, s. 34. 218 AKCAN, s. 52. 219
ÜSTÜNDA , Yarg lama, s. 762. 220
102
talep etmesi gerekir. Bu yaz malar da davan n uzamas na sebep olacakt r221. Dolay yla, istinabe talebinde, yap lmas istenen i lemin ayr nt lar yla birlikte aç kça belirtilmesi gerekir. Örne in, istinabe talebinde taraflardan birinin isticvab talep ediliyorsa, kimin isticvap edilece i ve hangi vak a hakk nda hangi sorular n sorulaca n aç kça belirtilmesi gerekir.
B. ST NABEN N USULÜ