stinabe Yolu le htiyati Tedbir Karar

htiyati tedbir karar , kesin hükme kadar devam edecek olan yarg lama boyunca, davac veya daval n hukuki durumunda meydana gelebilecek zararlara kar öngörülmü , geçici nitelikte, geni veya s rl olabilen hukuki korumad r168. Bu tan mdan da anla laca üzere, kesin koruman n yeterli olmad veya geçici korumaya ihtiyaç duyuldu u konularda ihtiyati tedbir kurumuna ba vurulur.

htiyati tedbir karar n talep edilebilmesi, belli artlar n varl halinde söz konusu olabilecektir. htiyati tedbir, uyu mazl k konusu bir hakk n varl ve hakk n elde edilmesinin önemli ölçüde zorla aca ya da imkâns z olaca sebebinin varl halinde talep edilebilir. htiyati tedbir karar ile mevcut ya da muhtemel zararlar n bertaraf edilmesi amaçlanmaktad r.

htiyati tedbir talebi, bir dava de ildir. htiyati tedbir karar geçici bir hukuki himayedir. htiyati tedbir karar n konusu için, ta r veya ta nmaz bir mal olmas

166 14.HD, 27.3.1980, 398/1710, YKD, 19880/9, S. 1262-1263. 167 AKCAN, s. 44. 168

73

art yoktur. Hem ta r hem de ta nmaz mallar için ihtiyati tedbir karar talep edilebilir.

htiyati tedbir karar , dava aç lmadan önce aç labilece i gibi, dava aç ld ktan sonra da talep edilebilir. htiyati tedbir karar dava aç lmadan önce esas hakk ndaki görevli ve yetkili mahkemeden; dava aç ld ktan sonra ise, ancak as l davan n görüldü ü mahkemeden talep edilebilir. Görevsiz veya kesin yetki kural na göre yetkisiz bir mahkemeden talep edildi inde, bu talep reddedilmelidir169.

Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu’nda, ihtiyati tedbir karar n en az masraf ile ve en çabuk nerede al nacaksa, o mahkemeden talep edilmesini öngörüyordu (HUMK m. 104). Ancak Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda ihtiyati tedbir hakk nda yap lan de iklikle, ihtiyati tedbirin talep edilebilme alan daralt lm r. En az masraf ve en çabuk ibaresine yer verilmemi , esas hakk nda görevli ve yetkili mahkemeden talep edilebilece i belirtilmi tir.

htiyati tedbir karar n istinabe kurumu ile olan ili kisi, ihtiyati tedbir karar verecek olan yetkili mahkeme ve verilen bir ihtiyati tedbir karar icra edecek olan mahkeme hususudur. Biz de bu iki husus bak ndan ihtiyati tedbir ile istinabe aras ndaki ili kiyi inceleyece iz.

b. htiyati Tedbir Karar n stinabe Yolu ile Verilmesi

htiyati tedbir karar n talep edilebilece i mahkeme hakk nda Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda yap lan de iklikle, ihtiyati tedbir talebinin istinabe yolu ile talep edilebilmesi de iyice daralt lm r. Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu’nda, ihtiyati tedbir karar n en az masrafla ve en çabuk al nabilece i mahkemeden talebi eklindeki düzenleme (HUMK m. 104), istinabe imkân sunuyordu. As l davaya bakmakta olan mahkeme, ihtiyati tedbir karar n ba ka bir mahkemeden daha çabuk ve az masrafla al nabilece i durumlarda, istinabe yolu ile ihtiyati tedbir karar n al nabilece i eklindeki düzenlemeden (HUMK m. 104/2) dolay , istinabe suretiyle ihtiyati tedbir karar al nabiliyordu170.

169

PEKCANITEZ / ATALAY / ÖZEKES, s. 624. 170

74

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda, en az masrafla ve en çabuk ekilde al nabilme hususuna yer verilmedi inden dolay , ihtiyati tedbir karar için istinabe imkân oldukça daralt lm r. Yaln zca baz ihtimallerde istinabe yolu ile ihtiyati tedbir karar n al nabilmesi mümkündür. Örne in, birden fazla ta nmaz n dava konusu oldu u davalarda, ta nmazlardan bir tanesinin oldu u yer mahkemesinde dava aç laca ndan dolay , di er ta nmazlar hakk ndaki ihtiyati tedbir karar , istinabe yolu ile al nabilecektir. Davaya bakan mahkeme yarg çevresinin d ndaki ta nmaz için, istinabe yolu ile ihtiyati karar verilmesini, o yer mahkemesinden talep edecektir.

Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu’ndaki düzenlemeye (HUMK m. 104/2) Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda yer verilmemi tir. Yani davaya bakan mahkeme, en az masrafla ve çabuk ihtiyati tedbir karar n al nabilece i mahkemeden istinabe talebinde bulunabilece i hususu düzenlenmemi tir. Böylelikle ihtiyati tedbir karar n istinabe yolu ile verilebilmesi imkân da oldukça daralt lm r.

Esasen Hukuk Muhakemeleri Kanunu’ndaki yap lan de iklik, istinabe yoluna ba vurulmas ndaki amaçla ters dü mektedir. Çünkü ihtiyati tedbir karar n al nmas ndaki amaç, istinabe yoluna ba vurulmas ndaki amaçla örtü mektedir. Yani yarg laman n ucuz ve çabuk yap lmas amac istinabede oldu undan dolay , en az masrafla ve en çabuk bir ekilde ihtiyati tedbir karar n al nabilmesi, istinabeye daha uygun bir düzenlemeydi. Kamu düzeni ve usul ekonomisi ilkesi aç ndan da gereklilik arz eden bu durumun yeni kanunda göz ard edilip düzenlenmemesini do ru bulmuyoruz.

htiyati tedbir karar , dava aç lmadan önce de talep edilebildi inden dolay , eski kanunumuzda dava aç lmadan önce ve dava aç ld ktan sonra ihtimaline göre farkl k arz edebiliyordu. Fakat Hukuk Muhakemeleri Kanunu’ndaki yap lan de iklikle, art k bu ayr yapmaya ihtiyaç yoktur. Zira davaya bakmaya esas görevli ve yetkili mahkeme, ihtiyati tedbir karar verece inden dolay , böyle bir ayr m yap lmas na ihtiyaç yoktur.

htiyati tedbir karar n talep edilebilmesi için olmas gereken artlar n varl halinde ve ayr ca istinabe yoluna ba vurma imkân n da mevcut olmas durumunda, istinabe yolu ile ihtiyati tedbir karar al nabilecektir. Davaya bakan mahkeme, ihtiyati

75

tedbir karar n al nabilmesi için ta r veya ta nmaz n bulundu u yerdeki mahkemeden hukuki yard m talebinde bulunacakt r. stinabe talebi göndererek gerekli

lemlerin yap lmas talep edecektir. stinabe olunan mahkeme usul hukuku kurallar na göre, ihtiyati tedbir talebini inceleyip tutana a geçirecektir.

htiyati tedbir karar ile ilgili tüm itiraz ve ikâyetler, karar n verildi i mahkemeye yap r. htiyati tedbir karar istinabe yolu ile verilmi se, bu karar ile ilgili itiraz ve ikâyetler de istinabe olunan mahkemeye yap lacakt r171.

c.

stinabe olunan mahkeme gerekli incelemeler neticesinde, ihtiyati tedbir karar artlar mevcutsa, ihtiyati tedbir karar verir. htiyati tedbir karar geçici bir hukuki himaye oldu undan dolay , tek ba na hüküm ifade etmez. htiyati tedbir karar n hüküm ifade edebilmesi için, icra edilmesi gerekir. htiyati tedbir karar n icras , ihtiyati tedbir karar veren mahkemenin yarg çevresindeki icra dairesinden talep edilir. htiyati tedbir karar alan taraf, yarg çevresindeki icra dairesinden bu karar n icras n talep etmelidir (HMK m. 393/2).

htiyati tedbir karar veren mahkemenin yarg çevresindeki icra dairesinden karar n icras n talep edilmesi kural , istinabe süratiyle verilen ihtiyati tedbir karar için de geçerlidir. Yani, istinabe yolu ile ihtiyati tedbir karar alan taraf, bu ihtiyati tedbir karar n icras yine istinabe olunan mahkemenin yarg çevresindeki icra dairesinden talep etmesi gerekir172.

htiyati tedbir karar veren mahkemenin yarg çevresindeki icra dairesinden icras n talep edilmesinin istisnas , tedbir karar verilen mal, karar veren mahkemenin yarg çevresinin d nda ise, bu durumda ihtiyati tedbir karar veren mahkemenin yarg çevresindeki icra dairesi, mal n bulundu u yerdeki icra dairesini istinabe eder. stinabe talebiyle o yerdeki mal hakk ndaki ihtiyati tedbir karar n icras talep eder173. stinabe

171

brahim ERCAN, Medeni Usul Hukukunda htiyati Tedbir Karar na tiraz ve ikâyet (Prof. Dr. Halil Cin’e Selçuk Üniversitesinde 10. Hizmet Y Arma an , Konya 1995, 513-524), s. 515.

172

KURU, Usul C 3, s. 3083. 173

76

olunan icra dairesi, talebi yerine getirdikten sonra bunu tutana a geçirir ve istinabe eden icra dairesine gönderir.

9. stinabe Yolu le Delil Tespitinin Yap lmas