stihdam Durumu

Azerbaycan ekonomisinde sosyal sorunların esasını ba ımsızlı ın ilk yıllarındaki ekonomik çökü , Ermenistan’la yapılan sava sonucu mecburi göçe zorlanan 1 milyon kadar nüfus ve buna paralel olarak ortaya çıkan i sizlik sorunu olu turmu tur. Sovyetler döneminde istihdamla ilgili ekonomi politikası çalı mayı zorunlu hale getirdi inden, gizli i sizler hariç, emek faktörü açısından ülkede tam istihdam durumu gerçekle mi tir. Ba ımsızlıkla birlikte ülke ekonomisinde çalı ır durumdaki müesseselerin büyük ço unlu u faaliyetlerini durdurmak zorunda kalmı tır. Çünkü önceki sistemde Birli e ba lı olan ülkeler arasındaki ekonomik ba bir birlerine o kadar ba ımlı kurulmu tur ki, ba ımsızlık sonrasında kısa dönemde bozulan ili kilerden sonra sözkonusu ba ların yeniden kurulması olanaksız olmu tur. Bundan dolayı, di er ülkelerde oldu u gibi, Azerbaycan’da da daha önce gerçekle tirilen üretim durmu , bu gerileme istihdamı etkilemi , ülke önemli boyutlara varan i sizlik sorunuyla kar ı kar ıya kalmı tır246.

Ba ımsızlı ın ilk yıllarında i sizlik sorunu ülke ekonomisinin en önemli problemi haline gelmi , ülkede özellikle genç nüfusun önemli bir kısmı ülkeyi terk ederek ba ta Rusya olmakla di er ülkelere akın etmi tir. Di er yandan, ülkede nitelikli i gücüne de er verilmedi inden onlar da ülkeyi terk etmek durumunda kalmı tır. Bu tür ‘beyin göçü’ sürecinin son yıllarda arttı ı görülmektedir247. Bunun yanısıra, ilk yıllardaki krizden

246

Altay smayılov, Maliye Politikası ve Azerbaycan Örne i, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamı Yüksek Lisans Tezi, stanbul, 2001, s.83

zamanla kurtularak ülke içi üretim imkanlarının nisbeten artı göstermesi ve yabancı sermayenin ülkeye çekilmesiyle istihdam durumunda belirli olumlu geli meler de kayd edilmeye ba lamı tır. A a ıda Azerbaycan’da 2000-2005 arasındaki istihdam verileri tablola tırılmı tır.

Tablo:9 Azerbaycan’da stihdam Durumu: 2000-2005

2000 2001 2002 2003 2004 2005

Toplam nüfüs (bin ki i) 8016,2 8081 8141,4 8202,5 8265,7 8347,3 Ekonomik faal nüfüs (bin k.)3748,2 3763,4 3777,5 3801,4 3865 3906,5

Yüzde (%) 47 47 46 46 47 47

stihdam edilenler (bin k.) 3704,5 3715 3726,5 3747 3809,1 3850,2

Yüzde (%) 98,8 98,7 98,7 98,6 98,6 98,6

siz statüsü alanlar (ki i) 43739 48446 50963 54365 55945 56343

Yüzde (%) 1,2 1,3 1,3 1,4 1,4 1,4

Develet sektör.de çalı an % 34,5 33,4 32 31,5 31,7 31,9 Özel sektörde çalı anlar % 65,5 66,6 68 68,5 68,3 68,1

Kaynak: Yıllık Rapor, Azerbaycan Devlet statistik Komitesi Yayınları, Bakü, 2006.

Tablo:9’dan da görüldü ü gibi Azerbaycan’da ekonomik faal nüfus toplam nüfusun %46-47’sini olu turmaktadır. Burada tartı maya açık olan veri i sizlik oranıyla ilgilidir. öyle ki, ülkede i sizlik oranıyla i siz statüsü alanların oranı genelde karı tırılarak aynı veri gibi de erlendirilmektedir. Bu durumda tablodan da izlenebilece i gibi ülkede i sizlik oranı, dünyada i sizlik sorunu olmayan geli mi ülkelerde bile rastlanmayan, %1.2-%1.4 gibi çok küçük oranlarla ifade edilmektedir. Oysa aslında her ülkede oldu u gibi Azerbaycan’da da tüm i sizler i siz statüsü almak için stihdam Kurumu’na (Me gulluk daresi) ba vurma giri iminde bulunmamaktadırlar. Özellikle i siz statüsü almak için bir sıra bürokratik i lemlerin gereklili i, i siz insanlara yönelik maddi ödeneklerin çok dü ük olması, kurum tarafından bulunan i lerin genel itibariyle dü ük ücretli i ler olması gibi nedenler i sizlerin bu statüyü alma isteklerini azaltmaktadır.

Di er yandan sözkonusu kavram karma asından dolayı resmi kurumlarca açıklanan di er verilerde de tutarsızlıklarlar görülmektedir. Örne in Bakanlar Kurulu verilerine göre248 Ekim 2003’ten 2006 yılı sonuna kadar ülkede 520 bin yeni i yeri açıldı ı belirtilmektedir ki, bu da ekonomik faal nüfusun yakla ık %13’ne denk gelmektedir. Oysa yukarıdaki tabloda da yer alan, Devlet statistik Komitesi verilerinde249 sözkonusu dönemde i sizlik oranı %1.4 olarak gösterilmi tir.

248 _{Azerbaycan Cumhuriyyeti Bakanlar Kurulu, a.g.e., s.92}

Kanımızca resmi verilerde toplam istihdam edilen nüfus içinde ‘serbest meslek’ kategorisinde yer alan 687.2 bin nüfus, di er bir ifadeyle toplam me gul nüfusun %17.8’i her ne kadar istihdam edilen nüfus içinde yer alsa da, reel olarak bu kategoriye ait nüfusun belirli orandaki ço unlu u i siz durumdadır. Sonuç olarak i siz statüsü alanlarla i sizlik oranının ayrı kavramlar oldu u açıktır. Bir sıra resmi göstergelerde, bu anlamda i sizlik oranı verisine çok rastlanmamakla birlikte, i sizlik oranının %10’larda oldu u iddia edilmektedir. Azerbaycan’la ilgili ABD kökenli petrol irketlerinin yaptı ı analizlerde ise bu oranın daha yüksek oldu u belirtilmektedir250.

stihdamda devlet ve özel sektör oranlarına gelince, ba ımsızlı ın ilk yıllarında özel sektörün yeterli a ırlı a sahip olmaması nedeniyle istihdam edilen nüfusun yakla ık %60-70’i devlet sektöründe çalı ırken, yıllar geçtikçe bu oran küçülmü tür. 1995 yılında devlet sektöründe çalı anların oranı %56.1 düzeyinde gerçekle mi tir. 2005 verilerine göre ise bu oran %31.9’a inmi ; sözkonusu dönem aralı ında özel sektörde çalı anların sayısı 1.7 kat artarak, %68.1 düzeyine yükselmi tir..

stihdamın sektörel da ılımı a a ıdaki tablodan izlenebilir. Tablo:10 stihdamda Sektörel Da ılım (%)

Yıllar Sanayi Tarım Di er

2000 6,8 41 52,2 2001 6,6 39,9 53,5 2002 6,7 40,1 53,2 2003 6,7 40 53,3 2004 6,9 39,5 53,6 2005 7 39,2 _53,8

Kaynak: Yıllık Rapor, Azerbaycan Devlet statistik Komitesi Yayınları, Bakü, 2006

stihdamda sektörel da ılıma göre sanayi sektöründe çalı an nüfusun yakla ık %7’si, tarım sektöründe %40’ı, di er sektörlerde ise %53’ü istihdam edilmektedir. Bu bakımdan Azerbaycan ekonomisinin görünümü azgeli mi ülkelerde kar ıla ılan durumla örtü mektedir. öyle ki GSY H olu umunda a ırlıklı bir katkı sa lamayan tarım sektöründe çalı anların oranı sanayi sektörüyle kar ıla tırmada çok yüksek düzeydedir. Bu da özellikle tarım sektöründe istihdam edilen nüfusun verimlilik sorununu ortaya koymaktadır.

Sonuç olarak Azerbaycan ekonomisinde önemli bir istihdam sorunu mevcuttur. sizlik oranının bazı resmi verilerce belirtilen %10’larda oldu u kabul edilse bile, bu

oranın da yüksek oldu u açıktır. Ülkede yeterli i ortamının olmaması dolayısıyla yurtdı ına akın etmi , özellikle 2 milyon kadar ülke vatanda ının bulundu u Rusya’da yabancılara i konusunda getirilen bir çok sınırlamalara ra men geri dönme isteyinin olmaması ve Azerbaycan’ın uanki durum itibariyle bu geri dönü ü istihdam edebilecek durumda olmadı ı bilinmektedir. Di er yandan mevcut durumda toplumun özellikle bölgelerde ve tarım alanlarında çalı ır gibi gözüken nüfusun önemli bir kısmı aslında tam anlamda çalı mamakta, sözkonusu nüfusun ço u gizli i siz olarak nitelendirilebilecek durumdadır.

Özetle Azerbaycan’da geli mi ülkelerden farklı olarak i sizli in nedeni konjonktürel de il, yapısal faktörlere ba lı bulunmaktadır. Bu nedenle sorunun çözümüne uzun vadeli ve yapısal problemlerin ortadan kaldırılmasına yönelik politikalarla ula ılabilecektir. Bundan dolayı istihdam sorununun çözümü için öncelikle 2005’ten itibaren artarak ülke ekonomisine dahil olan finansal kaynakları verimlili i yüksek, uluslararası rekabet güçü sa lanabilecek alanlara yönlendirilmesinin önemli sonuçlar do urabilece i söylenebilir. Bu anlamda yatırımların petrol dı ı alanlara da, örne in, tarım sektöründe verimlili in ve etkinli in arttırılmasına ve di er önemli sektörlere yönlendirilmesi istihdam sorununun çözümünde etkili ola bilecektir.