kinci Dönem: stikrar Çabaları (1995 2000)

Ba ımsızlık sonrası ilk yıllarda a ır bir ekonomik çökü ya ayan Azerbaycan ekonomisinde ikinci dönemin ba langıcı olarak ele alınan 1995 ve sonrasında sosyo- ekonomik istikrar çabaları sonuç vermeye ba lamı tır. Önceki dönemdeki sorunların çözümü her eyden önce istikrarlı bir yapı gerektirmi tir. Ekonomik istikrarın yakalanması ise öncelikle siyasal istikrarın elde edilmesine ba lı olmu tur.

Sözkonusu dönemin ba langıcından itibaren ülke daha önceki dönemin a ır, çeki meli ve ba arısız bir görünüm içinde bulunan siyasal istikrarsızlık durumundan belirli oranda kurtularak daha güçlü bir siyasi iradeyle da ılmı ekonomik yapının yeniden yapılanması yönünde adımlar atmaya ba lamı tır. lk olarak Ermenistan’la sava ta ate kesin sa lanması ekonomik reformların gerçekle tirilmesine uygun zemin hazırlamı tır.

Ekonomik de i im sürecinin bu döneminde üç önemli hedef do rultusunda yol alınmaya çalı ılmı tır. Bunlar225:

• Ülkenin temel do al kaynak rezervlerinin i lenmesinin sa lanması;

• Liberal-demokratik yönümlü piyasa ekonomisi prensiplerine dayanan ekonomik yapının olu turulması;

• Dünya ekonomisi ile global ve bölgesel entegrasyonun gerçekle tirilmeye çalı ılması olarak sıralanmaktadır.

Dönemin ba langıcından itiabaren hukuki reformların gerçekle tirilmesine hız verilmi tir. Bu dönemde ekonomik anlamda kötüye gidi i durdurmaya yönelik ekonomik reformlar programı hazırlanırken, stratejik iktisadi kalkınma yolunu belirleyen modeller olu turulmaya çalı ılmı tır. Ekonomide serbest piyasa mekanizmasına i lerlik kazandırılması, özelle tirme, giri imcili in geli tirilmesi, yeni ekonomik yapının, gümrük, vergi ve mali sistemin yeniden olu turulması, ticaretin liberalle tirilmesi, toprak ve tarım reformlarının yapılması, halkın sosyal imkanlarının arttırılması, e itim ve sa lık artlarının iyile tirilmesi için gerekli hukuki alt yapının olu turulması amacıyla önemli kanunlar yürürlü e konmu tur226.

1995 yılında Azerbaycan hükumeti ekonomi politikasını tamamen de i mi tir. MF ve Dünya Bankası destekli programlar incelendi i zaman bunların geçi sürecinin 4 temel dayana ı olan ‘fiyat liberalizasyonu-kamu kesimi reformları-yasal çerçevenin

225

Rasim Hesenov, Azerbaycan’ın gtisadi nki af Paradigması ve gtisadi Tehlükesizlik Konsepsiyasının Seçimi, Me veret Bülleteni No:7(43), Bakü, Ekim 2001, s.11

düzenlenmesi-özelle tirme’ politikaları ile uyum içinde oldu u görülmektedir. 1995’de hazırlanan ekonomik istikrar programının kabul edilmesi ve uygulanmaya konmasıyla ekonomideki keskin küçülme durdurulabilmi , 1996 yılından itibaren ise fiyat istikrarıyla beraber ekonomik büyüme de kayd edilmi tir.

Dönemin genel makro ekonomik göstergeleri a a ıdaki tabloda görülmektedir. Tablo 3: Genel Makroekonomik Göstergeler: 1995-2000

1995 1996 1997 1998 1999 2000 Reel GSY H önceki yıla oranla % -11,8 1,3 5,8 10 7,4 11,4 Sanayi üretimi önc. yıla oranla % -21,4 -6,7 0,3 2,2 3,6 6,9 Tarım üretimi önc. yıla oranla % -7 3 -6,1 3,9 7,1 12,1 Yatırım hacmi önc. yıla oranla % 83,7 71,4 81,8 13,8 -17,6 31 Reel ücret (1995=100) ön. y. orn. % 18,9 52,9 19,9 20,2 30,7 Enflasyon (tüketici fiy.) önc.y.o. % 411,8 19,9 3,7 -0,8 -8,5 1,8 Dı tic. dengesi (mlyn ABD dolları) -373 -693 -566 -1,046 -408 319 Dı tic. Deng. GSY H'da % 15,4 21,8 14,3 25 10,2 6 Döviz kuru (USD/AZM) 4414 4298 3986 9369 4113 4550 Kaynak: TAS S-Azerbaycan’ın gtisadi cmalı, Bakü, 1999, s.35;

Yıllık Rapor, Azerbaycan Devlet statistik Komitesi Yayınları, Bakü, 2006

1995 yılında uygulanmaya konan sert maliye ve para politikasına dayalı istikrar programı, döviz kurlarının ve ticaretin liberalle tirilmesi sonuçlarını vermeye ba lamı tır. Ayrıca, dönemin ba langıcından itibaren bir önceki dönemde imzalanan ‘Asrın Anla ması’ndan dolayı petrol sektörüne do rudan yabancı sermaye akımı start götürmü tür. Pozitif geli me 1996 yılından itibaren GSY H rakamlarına yansımı tır. öyle ki, ba ımsızlıktan sonra ilk kez GSY H’nın keskin azalması durdurulmu , hatta 1.3’lük bir büyüme sa lanabilmi tir. Sözkonusu ekonomik büyüme sonraki yıllarda daha da artarak sırasıyla %5.7 ve %10’luk seviyelere yükselmi tir.

1999’da Asya ve Rusya krizleri tüm BDT (Ba ımsız Devletler Toplulu u) ülkelerini olumsuz yönde etkilemi tir. Fakat ekonomide petrol sektörünün oranının yüksek olması nedeniyle sözkonusu krizin Azerbaycan ekonomisine olumsuz etkisi daha fazla olmu tur. Tablo 3’den de anla ıldı ı gibi bu durum 1999 yılının tüm önemli ekonomik göstergelerine yansımı tır.

Sözkonusu ikinci dönemde yatırımlardaki yüksek artı oranı do rudan yabancı sermayenin petrol sektörüne yönlendirilmesiyle gerçeke mi tir. öyle ki, 1994-2000 yılları arasında yatırılan toplam yabancı sermaye hacmi 5.9 milyar dolar olmu tur. Bu rakamın

%56.3’ü petrol sanayisine, %22.8’i finansal kredi ve %29.9’u ise di er sektörlere yapılan yatırım eklinde gerçekle mi tir227.

Dönemin en önemli geli melerinden biri enflasyon oranındaki de i me olmu tur. IMF destekli reform programı uygulaması sonucu parasal istikrar, para politikasının en önemli hedefi haline getirilmi ve para-kredi geni lemesi kontrol altında tutulmu tur. Bunun sonucunda 1995 yılından itibaren finansal istikrar politikalarının uygulanmaya ba lanması, sert para ve maliye politikaları enflasyonu dört haneli rakamlardan 1995 itibarile üç haneli, 1996’da iki haneli, 1997’da ise tek haneli rakamlara indirmeyi ba armı tır. 1998 ve 1999 yıllarında ise ekonomide deflasyon anlamına gelen eksi enflasyon oranları izlenmi tir. Ekonomik göstergelerdeki pozitif oransal de i imlerin yanısıra piyasa ekonomisinin geli tirimesi yönünde belirli programlar uygulamaya konmu tur.

Sonuç olarak istikrar arayı ları yılları olarak de erlendirilen 1995-2000 yılları Azerbaycan ekonomisinde bir çok de i imin gerçekle tirildi i yıllar olmu tur. Ba ımsızlı ın ilk yıllarıyla kar ıla tırmada ekonomik çokü durdurulabilmi , istikrar politikaları uygulanmaya konmu , belirli ekonomik göstergelerde olumlu geli meler ya anmı , kalkınma için bazı iktisadi reformlar gerçekle tirilmi , kısacası belirli oranda istikrarlı bir geli me ortamı olu turulabilmi tir. Fakat bu ekonominin tamamen rayına oturdu u, iktisadi kalkınma ortamının olu turuldu u ve buhran döneminde ortaya çıkan sorunların tamamen çözüldü ü anlamına gelmemektedir.