Sosyolojik Model

Sosyolojik model; Lazarsfeld, Berelson ve Gaudet tarafından 1940 yılında Ohio ve Erie County’de yürüttükleri araştırma sonucunda ortaya atılmıştır. Bu

45

araştırmacıların vardıkları sonuç, kişilerin bireysel olarak değil, gruplar halinde oy verme davranışı sergiledikleridir (Lazarsfeld vd., 1948: 137; Berelson vd., 1954; 97). Birlikte yaşayan ve çalışan kişilerin aynı partilere oy vermeye eğilimli olduğunu ileri sürmüşler ve oluşturulan grupların homojen bir siyasal duruş sergilediğini savunmuşlardır (Lazarsfeld, 1948: 138).

Seçmen tercihlerine sosyolojik açıdan yaklaşan bu yazarlar, ekonomik ve psikolojik yaklaşımın özellikle vurguladığı bireyselciliği reddetmekte ve grup temelleri konusuna eğilmektedirler. Kişilerin tutum ve değer sistemleri oyverme davranışında önem ifade etmemekte ve bu modelde daha çok din, sosyo-ekonomik statü, yaşanılan coğrafya parçası, mensup olunan grup vb. faktörler önplana çıkmaktadır. Bu yüzden, seçmenin sosyo-ekonomik statüsü (eğitim, gelir, din ve sınıf) ve yerleşim yeri (kent ya da kır) durumu onun nasıl oyverme davranışında bulunacağını belirlemektedir. Bu bilgilerin hepsi seçmenin siyasal eğilimlerinin göstergeleri olarak değerlendirilebilir ve kolektif hareket tarzlarının yönlerini de yansıtmaktadırlar (Berelson vd., 1954; 107).

Aşağıda Şekil 1.4.’te de görüleceği üzere, kişinin içinde bulunduğu grupların dinamikleri, kişinin sosyo-ekonomik statüsü, dinsel tutum ve bağlılıkları, aile deneyimleri ve yerleşmiş olduğu coğrafi alan onun siyasal eğilimlerinin şekillenmesini sağlamaktadır. Bu siyasal eğilimlerine göre –ya da siyasal beklentilerini karşılayan- parti seçişini yapmakta ve bunu da tercihine yansıtmaktadır. Dolayısıyla bu modelde, meseleler seçmen tercihlerinde direk etkili değildir. Aynı şekilde, ideolojiler ya da adayların nitelikleri de siyasal tercihlerin belirlenmesinde doğrudan etkili değildirler. Siyasal eğilimlerin kaynağını sosyal gruplara olan üyelikler ve bağımlılıklar oluşturmaktadır. Bununla birlikte, bu model sosyal grupların niçin farklı görünümlerde olduklarını da açıklamaya çalışmaz. Ancak aileden ya da sosyal grup üyeliklerinden kaynaklanan bu tercihlerin, üyelerin kanaatlerini beyan etmeksizin bir yönde kanalize olması totolojik bir durumu ortaya çıkarmaktadır (Berelson vd., 1954; 112).

46 Şekil 1. 4: Sosyolojik Oy Verme Modeli

Grup Dinamikleri Sosyo-Ekonomik Statü Dinsel Tutum ve Bağlılıklar Aile Deneyimleri İkamet POLİTİK

EĞİLİMLER PARTİ SEÇİŞİ TERCİH

Kaynak: Berelson, Bernard, Paul Lazarsfeld ve William McPhee (1954). Voting. Chicago: Universty of Chicago Press'den uyarlanmıştır.

Daha öncede ifade edildiği gibi, sosyolojik modelin temel konusu seçmenler değil, gruplar ve partiler, temel problemi de “niçin oy veriyorlar” sorusuna cevap aramaktır (Kalender, 2005: 40). Seçmen davranışının temelde toplumdaki sosyal bölünmüşlük tarafından belirlendiğini iddia eder (Akgün 2000: 77). Yaklaşımda, seçmenlerin parti tercihleri sanki dini bir aidiyet ve vazgeçilmez alışkanlıklar olarak tanımlanır ve seçmenlerin her bir seçimde kullandığı oy da, bu değişmez kimliğin teyidinden başka bir şey değildir (Gökçe vd. 2002: 7). Bu açıdan sosyolojik model, oy verme davranışı ile grup üyeliğini, seçmenlerin içinde bulunduğu sosyal ve ekonomik durumunu yansıtan bir oyverme biçimi geliştirme eğiliminde olduklarını ileri sürerek birbirine bağlar. Ailenin yaptığı etkiye dayanarak bir partiye psikolojik bağlılık geliştirmek yerine, bu model, toplum içindeki çeşitli bölünmeleri ve gerilimleri göstererek toplumsal bağlılığın önemini vurgular. Bu bölünmelerin en önemli olanları sınıf, cinsiyet, etnisite, inanç ve bölge temellidir. Sosyalleşmenin etkileri bu model için geçersiz olmamasına rağmen, toplumsal temelli açıklamalar,

47

grup çıkarlarının partiye duyulan bağlılıkların şekillenmesine yardımcı olduğu derecede rasyonelliğe izin verir (Heywood, 2007: 351).

Sosyolojik model, grupların belli başlı özelliklerinden normlarının bulunması ve bunlara uyulmadığı takdirde üyelerinin çeşitli şekillerde cezalandırılabilmesi genellemesinden yola çıkarak; oyverme davranışındaki temel saikleri ortaya koymaya çalışmaktadır. Bu yaklaşım çerçevesinde şu genellemeler ileri sürülebilir (Lazarsfeld, 1968: 139):

- Birey sosyal olarak politikleşmektedir ve sosyal özellikler onun parti tercihini belirler.

- Oyverme temel olarak bir grup deneyimidir. Birlikte çalışan ve yaşayan insanların aynı adaya oy vermeleri muhtemeldir.

- Politik eğilimler sosyo-ekonomik statü derecesi, dinsel bağlılık ve ikamet üzerinde temellenmiştir. Bu üç faktör bireylerin karar vermelerinde büyük rol oynamaktadır.

- Oyvermede ailenin önemli bir rolü bulunmaktadır. Eşler özellikle birbirlerinin tercihlerine çok yakın oy kullanmaktadır. Çocukların tercihleriyle ebeveynlerin tercihleri büyük ölçüde benzeşmektedir. - Seçimlerde gösterilen ilgi karar verme zamanını etkilemektedir. Yüksek

ilgili bireyler daha erken karar verebilmektedir.

- Bireyler mensup oldukları gruplar doğrultusunda oy vermeye eğilimli olmakta ve bu süreçte çapraz baskılar önemli rol oynamaktadır.

Bu modelde oyverme gruplara bağlı olarak, pek de düşünmeden yapılan bir davranış olarak ele alınmaktadır. Bir tür uyma davranışı söz konusudur. Gruptan farklı düşmek birey tarafından istenmez ve çevre tarafından da beklenmez. İşte bu farklı düşülmek istenmeyen grup bir anlamda seçmenin referans grubudur. Referans grupları seçmen karar verme surecinde etkisi olan en önemli etmenlerden birini oluşturmaktadır (Aydın ve Özbek, 2004: 140-155). Sosyolojik oy verme modeli de büyük ölçüde bu referans gruplarını baz alarak oyverme davranışını incelemiştir. Sözgelimi, aile bu referans grupları içerisindeki en önemli gruplardan bir tanesidir. Ailelerin siyasal sosyalleşmedeki görevlerini inceleyen birçok akademisyen, anne-

48

babanın siyasal görüşlerini çocuklarına aktardıkları bilgisine ulaşmış, yaptıkları araştırmalarda aile ve çocuğun oy verdiği siyasal partiler arasında yüksek bağıntı bulunduğunu saptamışlardır Bu durum aslında psikolojik oyverme davranışında da görünmekte, psikolojik olarak oy kullanan seçmenler de ailelerinden bazı davranışları almaktadırlar. Fakat sosyolojik oy verme modeli acısından durum daha apolitik olarak ve sadece bir uyma davranışı şeklinde görülmektedir. Anne-babanın seçmen tercihlerinde çocukları üzerindeki etkisinin yanında eşlerin de birbirleri üzerindeki etkisi konunun bir başka boyutudur (Aydın ve Özbek, 2004: 140-155). Kimi çalışmalar da, büyük oranlarda eşlerin aynı siyasal partiye oy verdiklerini göstermektedir (Campbell, 1954: 203).