Kimlik inşası sürecinde etkili faktörlerden birisinin bir sosyal gruba ait olma ihtiyacı olduğu ve bu ihtiyacın gruba katılım ile birlikte o grubun değerlerini benimseme ve özümseme haline büründüğü araştırmanın kavramsal çerçevesinde belirtilmişti. Her bireyin birden fazla sayıda sahip olduğu her kimliğin varoluş amacı aidiyet ihtiyacını karşılamak olduğu kadar aynı zamanda bireysel tatmin ve güven duygusunu sağlamaktır ve kimliğin bu işlevselliği toplumsallaşma sürecinde kazanılan yaşam biçimlerine yansımaktadır. Bu bağlamda ankete katılan öğrencilerin genel kimlik algılarına ulaşılmak istenmiştir. 24 kimlik üzerine görüşleri istenen öğrencilerin gözüyle bu kimliklere ilişkin toplumsal yaşamda var olan genelliklere ulaşılarak yorumlamalarda
bulunmak amaçlanmıştır. Ayrıca, bir kimlik hakkındaki olumlu görüşlerin başka kimliği / kimlikleri ötekileştirme ya da olumsuzlama yoluyla pekiştirildiği varsayımı doğrultusunda örneklemin cevapları üzerinden çözümlemeler geçekleştirmek istenmiştir.
Örneklemi oluşturan öğrencilerden tabloda yer alan kimliklere ilişkin görüşlerine en uygun olan seçeneği işaretlemeleri istenmiştir. Seçenekler ise beşli likert ölçeğinde destekleme durumları derecelendirilerek oluşturulmuştur. Buna göre seçenekler şu şekilde sıralanmıştır: 1-Çok uzak (Asla iyi olmaz /Asla desteklemem), 2-Uzak (İyisi olmaz / Desteklemem, 3-Ne uzak ne yakın (Ne iyi ne de kötü), 4-Yakın (İyidir / Desteklerim) ve 5-Çok yakın (Çok iyidir / Kesinlikle desteklerim). Aşağıdaki tabloda öğrencilerin kimliklere ilişkin görüşlerinin sayısal değerleri verilmektedir.
Tablo-28: Öğrencilerin Kimlik Algıları Ortalama Std. Sapma Çevreci 3,98 1,161 Atatürkçü 3,78 1,221 İslamcı 3,62 1,092 Milliyetçi 3,62 1,156 Demokrat 3,45 1,085 Ulusalcı 3,45 1,184 Sünni 3,41 1,450 Muhafazakar 3,26 1,146 Sağcı 3,02 1,324 Sosyalist 2,90 1,221 Sosyal Demokrat 2,82 1,154 Liberal 2,60 1,118 Ülkücü 2,40 1,297 Solcu 2,36 1,251 Kürt 2,16 1,262 Feminist 2,07 1,182 Alevi 2,03 1,163 Çingene 1,91 1,088 Komünist 1,76 1,066 Rum 1,75 1,034 Ermeni 1,73 1,028 Yahudi 1,67 1,000 Dinsiz 1,63 1,005 Eşcinsel 1,57 ,960
Ölçekte yer alan siyasal, etnik, dini ve sosyal kimliklerin ortalamaları ve standart sapma puanlarının yer aldığı tablo incelendiğinde 3,98 ortalama ile ilk sırada yer alan çevreci kimliğinin en çok desteklenen kimlik olduğu görülmektedir. Çevreci kimliğini 3,78 ortalama ile Atatürkçü kimliği izlemektedir. İslamcı ve Milliyetçi kimlikleri de aynı ortalamaya sahiptir (3,62). Desteklenmeye yakın görülen diğer kimlikler ise Demokrat (3,45), Ulusalcı (3,45), Sünni (3,41) ve Muhafazakar (3,26) olmuştur. Sağcı kimliğini ise 3,02 ortalamaya sahip olması nedeniyle örneklem için nötr bir tutum sergilenen kimlik olarak değerlendirmek mümkündür. En düşük ortalamalar ise çoğunlukla etnik kimliklerde gözlemlenmektedir. Desteklenmeyen kimlikler olarak da niteleyebileceğimiz bu kimlikler ise 1,57 ortalama ile Eşcinsel, 1,63 ortalama ile Dinsiz, 1,67 ortalama ile Yahudi, 1,73 ortalama ile Ermeni, 1,75 ortalama ile Rum, 1,76 ortalama ile Komünist ve 1,91 ortalama Çingene’dir. Alevi, Feminist, Kürt, Solcu, Ülkücü, Liberal, Sosyal demokrat ve Sosyalist kimlikleri de 3’ün altında ortalamaya sahip diğer uzak görülen ve desteklenmeyen kimliklerdir. Genel olarak ortalamalarla oluşan sıralamaya bakıldığında, azınlık olarak toplumda yer alan kesimlerin daha düşük ortalamalar gösterdiği dikkat çekmektedir. Bu bulgunun, azınlıkların toplumsal birliğe ve dayanışmaya bir tehdit olarak görülüp görülmediği konusunda önemli bir ayrıntıyı teşkil ettiği söylenebilir. Standart sapma puanları incelendiğinde ise Sünni, Sağcı, Ülkücü, Kürt ve Solcu kimliklerine ilişkin öğrenciler arasında dikkate değer bir oranda fikir ayrılıklarının olduğu tespit edilmiştir.
Bununla birlikte, bireyler bazı kimlikleri seçmede özgür olsalar bile, içinde bulundukları sosyo-kültürel çevrenin etkisiyle bazı kimlikleri kendilerine yakın görmekte ya da bu kimliklere daha çabuk ulaşabilmektedir. Öte yandan, toplumda ortak bir bilinçle kabul edilen olumlu ya da olumsuz yargıların kimliklere atfedilmesi ve bu atıfların bireylerin kimliklere ilişkin algılarını etkilemesi ise kaçınılmazdır. Örneklem kapsamına alınan Selçuk Üniversitesi öğrencilerinin anket formunda değerlendirilmeye tabi tutulan her sosyal kimliğe ilişkin ortalama uzaklıkları veyahut yakınlıkları gerçekleştirilen basit uyum analizi sonucunda ortaya çıkmıştır. Aşağıdaki şekilde
görüldüğü gibi sosyal kimliklerin birbirlerine olan uzaklıkları ya da yakınlıkları da öğrencilerin verdikleri cevaplar doğrultusunda tespit edilmiştir.
Şekil 2. Öğrencilerin Sosyal Kimlik Algılarına İlişkin Uyum Analizi
Dimension 1 1,00 0,75 0,50 0,25 0,00 -0,25 Dimension 2 0,6 0,4 0,2 0,0 -0,2 -0,4 Feminist Dinsiz Eşcinsel Yahudi Çingene Rum Ermeni Kürt Alevi S.Demokrat Liberal Ülkücü Komünist Ulusalcı Sosyalist Atatürkçü Demokrat Solcu Sağcı İslamcı Milliyetçi Muhafazakar Feminist Dinsiz Eşcinsel Yahudi Çingene Rum Ermeni Kürt Alevi S.Demokrat Liberal Ülkücü Komünist Ulusalcı Sosyalist Atatürkçü Demokrat Solcu Sağcı İslamcı Milliyetçi Muhafazakar Component Loadings
Variable Principal Normalization.
Şekilde de görüldüğü üzere orjin noktası (0,0) dikkate alındığında kimliklerin dört kısma ayrıldığını belirtmek mümkündür. Toplumumuzdaki genel olarak bilinen siyasal ve sosyal gruplaşmalara paralel bir biçimde birbirine yakın kimlikler dört farklı
grup oluşturmaktadır. Bu gruplardan biri, Muhafazakar, Sağcı, İslamcı ile Ülkücü kimliklerinin meydana getirdiği grup olurken; diğer grubu Ulusalcı, Atatürkçü, Demokrat, Sosyal Demokrat, Sosyalist, Solcu, Liberal ve Komünist kimlikleri oluşturmaktadır. Bu iki grubun siyasi arenada görülen sağ ve sol ayrılığına tekabül ettiğini ifade etmek mümkündür. Bu bağlamda; siyasal kültürün yeniden üretildiği bir süreç olarak siyasal toplumsallaşmanın (Akın, 2009: 156) örneklem üzerinde de etkin olduğu ve örneklemin kimliklere ilişkin görüşlerinin Türk siyasal kültürünü yansıttığı ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte Milliyetçi kimliği diğer gruplardan uzak durarak tek başına ayrı bir duruş sergilemesine karşın, Ülkücü kimliğinin (her ne kadar diğer gruba kaymış olsa da) Milliyetçi kimliğine yakınlığı dikkate değerdir.
Şekilde; toplumda ötelenmiş, diğer bir ifadeyle ötekileştirilmiş azınlık gruplarının da bir tarafa yığıldığı görülmektedir. Bu gruplara atfen değerlendirmeye alınan kimlikler Feminist, Alevi, Eşcinsel, Dinsiz, Yahudi, Rum, Ermeni, Kürt ve Çingene kimlikleridir. Gerek hak ve eşitlik taleplerinin dile getirildiği toplumsal bir hareket olarak etkisini gösteren, gerekse genel olarak “biz”den olmayanlar statüsünde konumlandırılan kimliklerden oluşan bir “öteki” grubunun örneklemin görüşleri doğrultusunda oluşan dört gruptan biri olarak analiz kapsamında yer aldığı gözlenmektedir. Bununla birlikte Milliyetçi kimliğinin bu grubun karşısında yer alması da şaşırtıcı olmamaktadır.