2.3. ALGI KAVRAMI
2.3.4. Sosyal Algılama
80
ÖĞRENME BİRİMİ: İLETİŞİM BİLGİSİ
ÖĞRENME BİRİMİ: ETKİN İLETİŞİM
2.3.4 Sosyal Algılama
Aynı nesneye ilişkin algılamalar her zaman aynı sonuçları vermez. Aynı nesnenin veya olayın bazen algılanması bazen algılanmaması; kimi zaman olumlu kimi zaman da olumsuz algılanması, algılamanın sosyal yönüne ilişkindir. Bireyin algılaması içinde bulunduğu sosyal ortama bağlıdır.
Belirli bir nesne, olay veya olgunun algılanması bireyin yaş, cinsiyet, meslek, statü, grup ya da sınıf gibi toplumsal konumlanışına, grup içi ilişkilere sıkı sıkıya bağımlıdır. Hiç kimse toplumsal yaşamdan uzak/bağımsız olamayacağı için, algılamalar açıkça sosyal etmenlere bağlıdır.
Sosyal algılama ile bireyin içinde yaşadığı toplumsal ortama uyum gösterdiği gözlenmektedir. Sosyal algılama, bireyde itaat, özdeşleşme ve benimseme gibi duyguların ortaya çıkmasına yol açar.
Sosyal algıların oluşmasında ve düzenlenmesinde kitle iletişim araçlarının da önemli ölçüde etkisi vardır. Kitle iletişim araçları haber, yorum, film, reklam gibi gönderdiği mesajlarla çevremizi kısaca dış dünyayı algılamamızı etkiler. Dış dünya, değer yargılarımızın oluşmasına katkı sağlar. Kitle iletişim araçlarından iletilen mesajlar, olayları ve olguları değerlendirme biçimimizi etkiler. Özellikle son dönemde sosyal medya dediğimiz iletişim kurma ve haber alma ortamı çok gelişmiş, hızla ilerlemiş hayatımızın her anında vazgeçilmez olmuştur. Sosyal medyada gerçekleşen her olay sosyal yönden bizleri etkilemeye başlamıştır. Kim ne yapıyor, ne alıyor, nereye gidiyor, araştırmasına dönüşmüştür (Görsel 2.17).
Görsel 2.17: Sosyal medyada algılama
2.3.4.1 Sosyal Algılamayı Etkileyen Faktörler Yaygınlaştırma Eğilimi (Halo ve Horn Etkisi)
Başkalarına ilişkin izlenimleri, çoğu kimsede ortak olarak bulunan birçok eğilim etkiler. Başkalarına ilişkin algılarımızın çoğu “iyilik” ya da “kötülük”; “güzellik” ya da “çirkinlik” değerlemesine dayanır. Algıladığımız
ETKİNLİK
1. Sınıf olarak dışarıya baktığınız zaman (oturduğun sıradan ya da sınıf penceresinden) neleri
görüyorsunuz?
2. Neleri gördüğünüzü kısaca maddeler halinde yazınız. Arkadaşlarınızla paylaşınız. 3. Bu etkinliği farklı mekânlar içinde yapabilirsiniz.
ÖĞRENME BİRİMİ: İLETİŞİM BİLGİSİ
Etkin İletişim
81
ÖĞRENME BİRİMİ: ETKİN İLETİŞİM
insanların diğer bütün özellikleri bu değerlendirmeden çıkartılır. Bu eğilime halo etkisi denir. İyi olarak algılanan biri olumlu bir çerçeveye oturtulur ve bütün iyi nitelikler ona yüklenir. Bunun tersi (olumsuz halo) de olabilir. Bu kez “kötü” olarak damgalanan birisinin de bütün kötü özelliklere sahip olduğu algısı oluşur.
Basmakalıp Yargı (Stereotype)
Kısıtlı deneyimlere dayanan ama çok genelleştirilmiş inançlar, “basmakalıp yargılar” olarak tanımlanır. Basmakalıp yargılar, bireyin herhangi bir olaya ilişkin kavrama ve anlamlandırmayı bilgi ve gözlemlerine değil önyargılarına göre yapmasıdır. Bu yargılar insanların genel bir özelliğini yansıtır. Basmakalıp yargılar, bireyin çevresini sınıflama ihtiyacının doğal bir sonucudur. Bir kez bir sınıflama yapıldı mı bu sınıflama ile bazı belirli özellikler arasında zorunlu ilişkiler kurulur. Bir grubun belli bir şekilde tanımlanması o grup içindeki her üyeyi kapsayacak ölçüde genelleşir (Görsel 2.18).
• Basmakalıp yargı karmaşık değil basittir. • Doğru veya yanlış olabilir ancak genelde
olumsuzdur.
• Konuya ilişkin bilgi çoğu kez doğrudan deneyim yolu ile değil dolaylı olarak edinilmiştir. • Yeni bilgi ve deneyimlere rağmen değişimi zordur.
Basmakalıp yargıların genellikle bilgi, deneyim ve ilişki eksikliği ile ilgili olduğu kabul edilmektedir. Haklarında az bilgimiz olan kişilere karşı basmakalıp yargılar oluştururuz. Doğal olarak basmakalıp yargılar karar süreçlerini de etkiler.
Yansıtma (Projeksiyon)
Bireyler, belli koşullar altında kendi sahip oldukları huy ve özellikleri başka bireylerde görme eğilimindedirler. İşte buna yansıtma denilmektedir. Bir başka söyleyişle yansıtma, kendi duygu ve düşüncelerimizi başkalarına yansıtmak istediğimizde ortaya çıkar. Örneğin, dürüst olmayan bir kişi başkalarında da dürüst olmayan niyetler algılayacak; gayretsiz bir insan, başka birinin başarısızlığını o kişinin tembelliğine yükleyecektir. Yansıtma bir yönüyle kendi bireysel özelliklerimizi başkalarına yüklememiz demektir.
Beklenti
Algılarımızda önyargı oluşturan diğer bir eğilim de kişi ya da durum hakkındaki beklentilerimizden doğmaktadır. Bu beklentiler deneyimlerimizden kaynaklanır dolayısıyla bireylerin kişi ve duruma ilişkin beklentileri farklı olabilir. Beklentiler algılarımızı etkiler hatta bizi, kötü bir durumu beklentilerimize uygun şekilde değerlendirmek gibi bütünüyle bozuk bir sonuca götürebilir. Şayet yaşlı insanların unutkan, genç insanların umursamaz, üst kademe yöneticilerinin merhametsiz olmalarını beklersek onları gerçek davranış ve özelliklerinden bağımsız algılarız ve bu da bizi yanlış yargılara götürür.
82
ÖĞRENME BİRİMİ: İLETİŞİM BİLGİSİ
ÖĞRENME BİRİMİ: ETKİN İLETİŞİM
UYGULAMA FAALİYETİ 2.3.1
ALGIDA SEÇİCİLİK
Sınıfınıza çok sayıda resim, fotoğraf ya da çizim getirerek algıda seçicilik uygulama çalışması yapabilirsiniz. • Getirdiğiniz görsellere birden başlayarak numaralar veriniz.
• İçerisinden bir tanesini seçip, tahtaya asarak inceleyiniz.
• İnceledikten sonra ilk bakışta gördüklerinizi bir kâğıda not alınız. • Seçeceğiniz en az beş görsel üzerinde bu çalışmanızı tekrar ediniz.
• Notlarınızı sınıf arkadaşlarınızla paylaşınız. Farklı sonuçlar ortaya çıktı mı? Çıktıysa sebebi ne olabilir tartışınız.
Algıda seçicilik uygulamasını farklı şekilde tekrar edebilirsiniz.
• Sınıfa izlediğiniz bir film, reklam; okuduğunuz bir yazı veya şiir getirebilirsiniz. • Örneğin seçilen film ise; bu filmden kim ne anlıyor? Filmi nasıl değerlendiriyor? • Şiir seçilmiş ise; şair bu şiirini hangi duygularla yazmış?
• Seçilen reklam ise; bu reklamı nasıl algılıyorsunuz? • Maddeler halinde yazınız.
• Daha sonra sınıfta tartışarak algılama farklılıklarını ortaya koyunuz.
UYGULAMA FAALİYETİ 2.3.2
Algıda seçiciliği etkileyen faktörleri fotoğraf ve resimlerle örnekleyerek bir sunum hazırlayınız.
Sunum hazırlarken aşağıdaki uyarıları dikkate alınız: • Sunumdaki bilgiler doğru ve güncel olmalıdır.
• Sunumda yazı, resim, video, fotoğraf vb. mutlaka bir görsel materyal kullanılmalıdır.
• Sunumda Türkçe doğru kullanılmalı, dinleyicilerle göz teması kurulmalı, beden dili ve ses tonu doğru kullanılmalıdır.
• Sunum süresi 10 dakikadır.
ÖĞRENME BİRİMİ: İLETİŞİM BİLGİSİ
Etkin İletişim
83
ÖĞRENME BİRİMİ: ETKİN İLETİŞİM
4 puan 3 puan 2 puan 1 puan
İçerik
Sunulan bilgiler doğru ve konu ile ilgili tüm kapsamı içermektedir.
Sunulan bilgiler doğru ancak kapsam yeterli derecede yansıtılmamıştır. Sunulan bilgilerde kısmen yanlışlıklar vardır. Sunulan bilgilerde önemli ölçüde yanlışlıklar vardır. Materyal Sunum dört farklı materyal ile desteklenmiştir.
Sunum üç farklı materyal ile desteklenmiştir.
Sunum iki farklı materyal ile desteklenmiştir. Sunum sadece yazılı materyalden oluşmaktadır. Sunum Becerisi
Akıcı dil kullanıldı, göz teması kuruldu, ses tonu ve beden dili doğru kullanıldı.
Belirtilen özelliklerden üçü yerine getirildi.
Belirtilen özelliklerden ikisi yerine getirildi.
Belirtilen özelliklerden biri yerine getirildi.
Zaman
Yönetimi Verilen süre içinde
sunuyu tamamladı.
Verilen süreye +/- 2 dakika uymadı. Verilen süreye +/- 3 dakika uymadı. Verilen süreye +/- 4 dakika uymadı.
UYGULAMA FAALİYETİ 2.3.3
SOSYAL ALGILAMAAli ve Ahmet Bey’ler aynı okulda müdür yardımcısı olarak çalışmaktadır.
Bir gün bir öğrenci, Ali Bey’in kapısını çalar; kendisiyle konuşmak istediğini belirtir.
Öğrenci: ‘’ Hocam, sınıfımda çok gürültü oluyor, ders dinleyemiyorum. Buna bir çare bulmalısınız.” der.
Başka bir öğrenci de Ahmet Bey’in kapısını çalar, kendisiyle konuşmak istediğini belirtir.
Şöyle söyler: ‘’ Hocam, sınıfımda çok gürültü oluyor, ders dinleyemiyorum. Buna bir çare bulmalısınız.
”der.
Varsayalım ki, Ali ve Ahmet Bey’leri tanıyoruz. Ali Bey şu inanışa sahiptir:
"Öğrencilerin her dediğine inanılmaz, öğrenciye güvenilmez. Yüz verdin mi astar isterler.’’
Ahmet Bey ise şu inanışa sahiptir:
"Öğrenciler çoğunlukla iyi niyetlidir. Onlara rahatlıkla güvenilebilir. Söylediklerine inanılır ve yardım edilirse onlar da ellerinden geldiğince karşılık verirler.’’
84
ÖĞRENME BİRİMİ: İLETİŞİM BİLGİSİ
ÖĞRENME BİRİMİ: ETKİN İLETİŞİM
SONUÇ
Size tanımlanan ilk olayda aynı talep/şikâyette bulunan öğrencilerden birisine şüphe ve önyargı ile yaklaşılmakta ve olumsuz geri bildirimde bulunulmaktadır.
İkinci olayda ise öğrencinin düşüncelerini rahatça ifade etmesine izin verilir, durumun nedenleri araştırılır, teşekkür edilir.
Sizler de bu ve buna benzer durumlarla karşılaşıyor musunuz? Bir örnek olay da siz yazıp sınıfta arkadaşlarınızla paylaşıp değerlendiriniz.
• Bu örnek olayı ya da sizin belirleyeceğiniz günlük hayattan başka olayı sınıfta dramatize ediniz.
ÖLÇME DEĞERLENDİRME 2.3
A) Aşağıda verilen cümlelerin başındaki boşluğa cümle doğru ise (D) yanlış ise (Y) yazınız. 1. ( ) Duyum, bir uyarıcının duyu organları tarafından alınmasıdır.
2. ( ) Algılama sadece fizyolojik bir olaydır.
3. ( ) Algılamanın gerçekleştiği ortam algılama sürecini etkiler.
4. ( ) Motivasyon algıda seçiciliği etkileyen iç faktördür.
5. ( ) Bireyin algılaması içinde bulunduğu sosyal ortamdan etkilenmez.
6. ( ) Basmakalıp yargı çok karmaşıktır.
7. ( ) Beklentiler deneyimlerimizden kaynaklanır.
B) Aşağıda verilen soruların doğru yanıtını işaretleyiniz.
1. Aşağıdakilerden hangisi algı yönetimi açısından insanların yaşantılarını şekillendiren en temel faaliyettir?
A) Açlık ihtiyacını karşılamak için yemek
yemesi.
B) Çevrelerindeki uyaranlara yönelik tepki
vermesi.
C) Barınma ihtiyacını gidermek için konut
yapması.
D) Dış dünya ile bağlantı kurmaması. E) İletişime kapalı olarak kendi kendine
yetmeye çalışması.
2. Aşağıdakilerden hangisi algı sürecinin başlamasını sağlayan duyular arasında yer almamaktadır? A) Görme B) Dokunma C) Tatma D) Konuşma E) İşitme
ÖĞRENME BİRİMİ: İLETİŞİM BİLGİSİ
Etkin İletişim
85
ÖĞRENME BİRİMİ: ETKİN İLETİŞİM
3. Algılama sürecinin gerçekleştiği fiziksel çevre koşulları algı sürecini etkileyen hangi faktörün kapsamında yer almaktadır?
A) Algılayan bireyin kişisel özellikleri. B) Algılayan bireyin geçmiş deneyimleri. C) Algılayan bireyin kişiliği.
D) Algılanan nesnenin özellikleri. E) Algılama ortamının özellikleri. 4. “ , bir uyarıcının
duyu organları tarafından alınmasıdır.” ifadesindeki boş bırakılan kısım aşağıdaki kavramlardan hangisi ile doğru biçimde tamamlanabilmektedir? A) Duyum B) İletişim C) Algı D) Yorum E) Analiz 5. “ , insanların çevresindeki çok sayıdaki uyarıcıdan sadece bazılarını algılamalarına ne denir?
A) Algısal örgütleme B) Tekrar hatırlama C) Seçici algılama D) Algısal yorumlama E) Algısal eşikler
6. Aşağıdakilerden hangisi algı türleri arasında yer almamaktadır? A) Konuşma algısı B) Tat algısı C) İşitme algısı D) Görme algısı E) Dokunma algısı
7. Aşağıdakilerden hangisi algıda seçiciliği etkileyen dış faktörlerdendir? A) Büyüklük B) Yoğunluk C) Hareket D) Tekrar E) Hepsi
8. Aşağıdakilerden hangisi sosyal algılamayı etkileyen faktörlerdendir? A) Hepsi B) Yaygınlaştırma eğilimi C) Basmakalıp yargı D) Yansıtma E) EBeklenti
86
ÖĞRENME BİRİMİ: İLETİŞİM BİLGİSİ
ÖĞRENME BİRİMİ: ETKİN İLETİŞİM
1. Bir hafta süre ile arkadaşlarınız arasındaki diyaloglarda sorulan sorulara nasıl yanıtlar verildiğini
gözlemleyiniz. İzlenimlerinizi not ediniz.
2. Yakın çevrenizle daha çok hangi sorular aracılığıyla iletişim kuruyorsunuz? 3. On soruluk bir liste hazırlayıp arkadaşlarınızla paylaşınız.
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
Gönderilen bir mesajın alınıp alınmadığını veya mesaj içeriği-nin anlaşılıp anlaşılmadığını soru sorarak anlarız. İlk çocuklukta "Bu nedir?" diye sormaya başla-dığımız andan itibaren bütün ile-tişim deneyimlerimizde sorular ve yanıtlar önemli bir yer tutar. Etkin iletişimin en önemli özel-liklerinden biri de doğru soruyu sormak ve doğru yanıtı verebil-mektir. Soru sormak, karşıdaki-nin ne düşündüğünü anlamak için sık sık kullanılan bir iletişim aracı, bir öğrenme yoludur.