2.2. EMPATİ (DUYGUDAŞLIK) KAVRAMI
2.2.4. Empati Yoksunluğu
69
ÖĞRENME BİRİMİ: ETKİN İLETİŞİM
• Mesleki iş birliğini ve dayanışmayı arttırması
• Çalışma yaşamında empatik yaklaşım, iletişime ve iş birliğine açıklık, toplumsallaşma, sosyal duyarlılık ve toplumsal uyum arasında pozitif bir ilişki vardır.
Unutulmamalıdır ki, insanlar iletişim ve iş ortamında duygularıyla vardır. İnsanların sevinçleri, hüzünleri, endişeleri, korkuları olabilir. Karşımızdaki insanla aynı duygulara sahip olmayabiliriz ama onu duygularıyla birlikte kabullenmek insana en yakışan davranıştır. Karşımızdakini anlamak için kendimizi onun yerine koymaya çalışmalı, empati kurmaya çabalamalıyız.
2.2.3 Sosyal ve Kişisel Beceri Olarak Empati
Empatik yaklaşım, günlük yaşamın hemen her alanında insanları birbirine yaklaştırma, iletişimi kolaylaştırma özelliğine sahiptir. İnsanlar kendileriyle empati kurulduğunda, anlaşıldıklarını ve kendilerine önem verildiğini hissederler. Duygudaşlık, anlaşıldığını ve önemsendiğini hissetme hem kişiyi rahatlatmakta hem de diğer insanlar için iyi duygular beslemeye yol açmaktadır. Bu da kişiler arasında iyi ilişkilerin kurulmasına ve huzurlu bir toplumsal yaşama olanak sağlar.
Kişiler arası ilişkilerde empati kurabilen bireyler aynı zamanda rol model de olabilirler. Empati becerisine sahip olan kişi, iletişim halinde olduğu kimselere tutum ve davranışlarıyla örnek olur. Yapılan araştırmalar, kişiler arası ilişkilerde empati düzeyi yüksek olan yetişkinlerin düşük olanlara nispetle daha çok olumlu kişilik özelliğine sahip olduklarını göstermiştir. Bu araştırmalara göre empati düzeyi yüksek olan yetişkinler sevecen, hoşgörülü ve kendini olduğu gibi kabul eden kişilerdir. Empati düzeyi yüksek olanların özsaygıları gelişmiştir ve olumlu ruhsal gelişime sahiptirler. İnsanlara duygu ve düşüncelerini açıklıkla ifade eden, topluma uyumlu ve sosyal duyarlılığı olan kişilerin empati kurma becerilerine sahip olduğu; kaygı, depresyon düzeyi yüksek kişilerinse empati kurma becerilerinin düşük olduğu görülmektedir.
Anne-babaların çocuklarına göstermiş oldukları olumlu ya da olumsuz tepkiler çocuğun kişiliğinin gelişmesinde önemli rol oynar. Sözleri önemsenmeyen, düşüncelerini dile getirmesine izin verilmeyen ya da sürekli eleştirilen çocuk; içine kapanık, güvensiz, huysuz ve saldırgan olabilir. Söyledikleri önemsenen, düşüncelerini ifade etmesine izin verilen ve eleştiri yerine yapıcı yönlendirmeler alan çocuk ise sosyal ve sağlıklı bir kişilik geliştirir. Bu doğrultuda empati,
olumlu kişilik gelişimine ve sosyal davranışa yol açarken, empatinin yokluğu aksi yönde sonuçlar doğurmaktadır.
Empati, arkadaş ilişkilerinin düzenlenmesinde de önemlidir. Empati düzeyi yüksek olan çocuklar, paylaşma, iş birliği, yardım etme gibi sosyal davranışları göstermeye empati düzeyi düşük olan çocuklara göre daha fazla eğimlidirler. Düşük sosyal beceri sergileyen çocuklar aynı zamanda arkadaşları tarafından reddedilmekte; yalnızlık, kaygı, anti-sosyal davranış riskleri daha da artmaktadır.
Empati, anahtar bir sosyal beceri olduğundan çocuklarda bu yeteneği geliştirmek, sağlıklı bir sosyalleşme açısından da son derece önemlidir (Görsel 2.10).
2.2.4 Empati Yoksunluğu
Çevremizdeki insanlardan bazıları empatik tutum sergileyebilirken bazıları empati becerisinden yoksundur.
� Hakkında şöyle düşündüğümüz kişiler, empati göstermeyi bilen kişilerdir:
70
ÖĞRENME BİRİMİ: İLETİŞİM BİLGİSİ
ÖĞRENME BİRİMİ: ETKİN İLETİŞİM
• “Keşke onu daha önce tanısaydım.” • “Derdimi en iyisi gidip ona anlatayım.”
• “Keşke sohbet edecek daha fazla zamanımız olsa.”
� Hakkında şöyle düşündüğümüz kişiler ise empati göstermeyi bilmeyen/beceremeyen kişilerdir:
• “Aman bunu duymasın, yine bir konferans dinleriz.” • “Ne zaman susacak, off…”
• “Artık gitse de ben de kendimle baş başa kalsam.”
Bazı kişilerle ilgili olumsuz duygulara sahip olmamızın sebebi, bizim duygularımızı görmezden geliyor olmaları ya da diğer bir deyişle empati göstermeyi becerememeleridir. Örnek olarak verilen öykü iyilik ve güzellikle beslenen düşüncelerin yaşamı da güzelleştireceğini söylüyor. En önemlisi de bu gücün bizim elimizde olduğunu vurguluyor.
Bilge bir Kızılderili ile torunu evin önünde oturmuş, biraz ötede boğuşan biri siyah diğeri beyaz iki köpeği seyrediyorlardı. Torun sordu:
- Neden 2 tane köpek besliyorsun?
- Onlar benim için iki simgedir evlat, iyilik ve kötülüğün simgesi… İyilik ve kötülük içimizde böyle sürekli mücadele eder durur.
- Peki, sence hangisi kazanır mücadeleyi? Bilge Reis derin bir düşünce ile gülümsedi:
- Hangisi mi evlat? Ben hangisini daha iyi beslersem o…
-
O halde iyiliği besleyen düşüncelerle yola çıkmak önemlidir. İyimser olan insanlar zor durumlarda bile olumlu sonuçlar beklemekte ve bu güven duygusu da olumlu birçok duygunun ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Kötümserlik ise güvensizliği beslemekte; güvensizlik de endişe, kızgınlık, üzüntü, ümitsizlik gibi olumsuz duygulara kaynaklık etmektedir. Ümitsizliğe ve karamsarlığa kapılmamak için olumlu duygular besleyen, duygudaşlık kurabilen, heyecanlı ve coşkulu insanlarla beraber olmaya ve onlarla konuşmaya özen göstermek gerekir.
UYGULAMA FAALİYETİ 2.2.1
EMPATİK YAKLAŞIM
Şöyle bir olay düşünelim; kaldırımda yürürken karşınızdan gelen birisi tam önünüzden geçerken yere çöp atıyor.
• Böyle bir olayla karşılaşan birisinde nasıl bir davranış veya duygu gözlemlememiz gerekir? • Soruyu şöyle de sorabiliriz; bu olay nasıl bir davranışa neden olur? Ne dersiniz?
• Bu olay yere çöp atan kişiye saldırmamıza mı neden olur? Bağırmamıza mı? Üzülmenize mi? Gülmemize mi? Kaçmamıza mı? Aldırmazlığa mı? Mide bulantısına mı?
ÖĞRENME BİRİMİ: İLETİŞİM BİLGİSİ
Etkin İletişim
71
ÖĞRENME BİRİMİ: ETKİN İLETİŞİM
• Sınıf olarak cevabınızı bir kâğıda yazıp, kâğıdınızı katlayıp arkadaşlarınızın bitirmesini bekleyiniz. • Daha sonrada sınıf olarak cevapları tek tek okuyup değerlendiriniz.
• Empatik olarak yaklaşımınız nasıl olurdu? Arkadaşlarınızla bu konudaki duygularınızı paylaşınız.
UYGULAMA FAALİYETİ 2.2.2
EMPATİ HARİTASI Düşündükleriniz Gördükleriniz Duyduklarınız SöylediklerinizSize verilen kavramlardan yola çıkarak bireysel ya da sınıf olarak kendinize ait bir tane empati haritası yapabilirsiniz.
Düşündükleriniz,
Duyduklarınız,
Söyledikleriniz,
Gördükleriniz nelerdir?
• Küçük yapışkanlı not kâğıtlarına kısaca yazıp sınıf panosuna yapıştırabilirsiniz. • Farklı bir çalışma olarak empati afişleri hazırlayabilirsiniz.
72
ÖĞRENME BİRİMİ: İLETİŞİM BİLGİSİ
ÖĞRENME BİRİMİ: ETKİN İLETİŞİM
ÖLÇME DEĞERLENDİRME 2.2
A) Aşağıda verilen cümlelerde yer alan boşlukları uygun kavramlarla doldurunuz.
1. kişinin açık ve dürüst olması.
2. bir insanın, kendisini karşısındaki insanın yerine koyarak onun duygularını ve
düşüncelerini doğru olarak anlamasıdır.
3. Kişiler arasındaki iletişimin sağlıklı ve etkili olabilmesi için öne sürülen üç temel koşul şunlardır:
1 2 3
4. Empati kurma sürecinin ilk adımı dinlemedir.
5. Görev esnasında empati ile yaklaşmak kolaylaştırır.
B) Aşağıda verilen soruların doğru yanıtını işaretleyiniz. 1. Empati kavramının tanımlanmasında
belirleyici etmenler arasında hangisi vardır? A) Hayal edilerek duyulan deneyim
B) Diğer kişi tarafından hissedilen duygular C) Anlayış oluşturma yeteneğine sahip olma D) Diğer kişinin bakış açısını anlayabilme E) Hepsi
2. Empati kavramını anlamak için empatiyi nasıl tanımlarız?
A) Kişinin kendisini bir başkasının yerine
koyması
B) Kişinin bir başkası gibi hissedebilmesi C) Kişinin başka insanların duygularının fark
etmesi
D) Kişinin, diğerlerinin algılarını, düşüncelerini,
tutumlarını anlayabilmesi
E) Hepsi
3. Empatik iletişim kurabilmek için kişide olması gereken özelliklerden değildir?
A) Bazen duruma göre bencil olmak B) Kendimizi ve insanları iyi tanımak C) İnsanları anlamak
D) İyiliksever olmak
E) Özgüvenli ve özsaygılı olmak
4. Empatik iletişim kurabilmek için kişide olması gereken özelliklerden değildir?
A) Hoşgörülü olmak B) Kendimizi düşünmek C) Paylaşımcı olmak D) Önyargısız olmak E) Özverili olmak
5. Aşağıdakilerden hangisi iş yaşamında empatinin işlevi değildir?
A) İnsanları birbirine yaklaştırır. B) İletişimi kolaylaştırır.
C) Bazen tartışmalara neden olur. D) İnsanlar kendilerine önem verildiğini
hissederler.
ÖĞRENME BİRİMİ: İLETİŞİM BİLGİSİ
Etkin İletişim
73
ÖĞRENME BİRİMİ: ETKİN İLETİŞİM
ÇOCUK NE YAŞIYORSA ONU ÖĞRENİR
Eğer bir çocuk sürekli eleştirilmişse, Kınama ve ayıplamayı öğrenir.
Eğer bir çocuk kin ortamında büyümüşse, Kavga etmeyi öğrenir.
Eğer bir çocuk alay edilip aşağılanmışsa, Sıkılıp, utanmayı öğrenir.
Eğer bir çocuk sürekli utanç duygusuyla eğitilmişse, Kendini suçlamayı öğrenir.
Eğer bir çocuk hoşgörüyle yetiştirilmişse, Sabırlı olmayı öğrenir.
Eğer bir çocuk desteklenip, yüreklendirilmişse, Kendine güven duymayı öğrenir.
Eğer bir çocuk övülmüş ve beğenilmişse, Takdir etmeyi öğrenir.
Eğer bir çocuk hakkına saygı gösterilerek büyütülmüşse, Adil olmayı öğrenir.
Eğer bir çocuk güven ortamı içinde yetişmişse, İnançlı olmayı öğrenir.
Eğer bir çocuk kabul ve onay görmüşse, Kendini sevmeyi öğrenir.
Eğer bir çocuk aile içinde dostluk ve arkadaşlık görmüşse, Bu dünyada mutlu olmayı öğrenir.
74
ÖĞRENME BİRİMİ: İLETİŞİM BİLGİSİ
ÖĞRENME BİRİMİ: ETKİN İLETİŞİM
1. Algıda seçicilik nedir? Araştırınız.
2. Çevrenizde daha çok neler dikkatinizi çekiyor? Bir gün içinde dikkatinizi çeken olay, nesne veya
kişilerin (sabahtan akşama kadar evde, okulda, evle okul arasında) bir listesini yapınız.
3. Yaptığınız listeyi ve notlarınızı sınıf arkadaşlarınızla paylaşınız.