2.4. İLETİŞİMDE SORU YANIT
2.4.1. Soru Çeşitleri
86
ÖĞRENME BİRİMİ: İLETİŞİM BİLGİSİ
ÖĞRENME BİRİMİ: ETKİN İLETİŞİM
1. Bir hafta süre ile arkadaşlarınız arasındaki diyaloglarda sorulan sorulara nasıl yanıtlar verildiğini
gözlemleyiniz. İzlenimlerinizi not ediniz.
2. Yakın çevrenizle daha çok hangi sorular aracılığıyla iletişim kuruyorsunuz? 3. On soruluk bir liste hazırlayıp arkadaşlarınızla paylaşınız.
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
Gönderilen bir mesajın alınıp alınmadığını veya mesaj içeriği-nin anlaşılıp anlaşılmadığını soru sorarak anlarız. İlk çocuklukta "Bu nedir?" diye sormaya başla-dığımız andan itibaren bütün ile-tişim deneyimlerimizde sorular ve yanıtlar önemli bir yer tutar. Etkin iletişimin en önemli özel-liklerinden biri de doğru soruyu sormak ve doğru yanıtı verebil-mektir. Soru sormak, karşıdaki-nin ne düşündüğünü anlamak için sık sık kullanılan bir iletişim aracı, bir öğrenme yoludur.
2.4. İLETİŞİMDE SORU YANIT
Görsel 2.19: İletişimin büyük bir bölümünü soru ve yanıtlar oluşturur.
2.4.1. Soru Çeşitleri
Bütün sorular genel olarak açık ve kapalı bilgi alma soruları olarak ikiye ayrılır.
2.4.1.1. Açık Bilgi Alma Soruları
Açık bilgi alma soruları, belirli bir konuda detaylı bilgi almak için sorulan sorulardır. Ne, niçin, neden, nasıl, nerede, hangi vb. sözcüklerini içeren sorular bu türdendir. Görüşmelerde genellikle bu tür sorular sorulur. Kişinin belirli bir konu ile ilgili görüşlerini, düşüncelerini ve duygularını açıklamaya yarar.
Sorular ve Yanıtlar
Soru sorma önemli bir mesaj iletme becerisidir. İnsanların iletişimlerinin büyük bir bölümünü sorular oluşturur (Görsel 2.19). Sorun çözme amacıyla yapılan görüşmelerde, sık sık soru sorulur. Ancak, mülakat, sınav yapar gibi sorgulamak veya karşıdaki kişiyi zor durumda bırakmak amacıyla sorulan sorular birer iletişim engeline dönüşür.
Uygun, yararlı sorular, karşıdaki kişinin dikkatini bir nokta üzerinde yoğunlaştırmak amacıyla sorulur. Etkili sorular zaman kazandırır, genel kavramları belirginleştirir. Etkili ve uygun sorular mesajı ileten kişinin de duygu ve düşüncelerinin netleşmesini sağlar. Böylece mesaj veren kişinin, karışık olan duyguları, düşünceleri etkili, uygun sorularla netleşmiş olur.
ÖĞRENME BİRİMİ: İLETİŞİM BİLGİSİ
Etkin İletişim
87
ÖĞRENME BİRİMİ: ETKİN İLETİŞİM
Görsel 2.20: Açık uçlu soru örnekleri
NEREDE NEDEN
KİM
NASIL
NE ZAMAN
HANGİSİ
NE
Bunlara "özgür yanıtlı" sorular da denilmektedir. Burada bir soru sorulmakta ve yanıtlayıcıya özgürce ve kendi seçtiği sözcük ve kavramlarla dilediği gibi yanıtlayabilme olanağı tanınmaktadır (Görsel 2.20). Açık uçlu sorular, herhangi bir yanıt alternatifi içermeyen sorulardır. Yanıtlayan, bu sorulara serbestçe yanıt verir. Gündelik etkileşimlerde bu türden soruların kullanılması halinde soruların sayısının sınırlı tutulması gerekir. Ardı ardına, karşımızdakine düşünme fırsatı vermeden çokça soru sormak uygun bir yaklaşım tarzı değildir. Ayrıca sorulan sorular konuşmacıların duygu ve düşüncelerini ifade etmelerine olanak tanımıyorsa bunların yerine yeni ve konuşmacıyı rahatlatacak sorular sorulmalıdır.
"Bilgi" soruları genellikle açık uçlu sorular şeklindedir. � Açık Uçlu Soru Örnekleri
• Öğretmenine karşı duyguların nelerdir? • Okulun hakkında ne düşünüyorsun?
• Niçin bu okulu tercih ettin, açıklayabilir misin? • Okuduğun bölümü neden tercih ettin?
• Yaşadığın şehir hakkında düşüncelerin neler?
• Bu markanın ürünlerini tercih etmenizin nedenleri nelerdir? • Aldığınız ürünleri hangi amaçlarla kullanacaksınız?
• Telefon operatörünün sunduğu hizmetlerde olumsuz olarak değerlendirdiğiniz yönler nelerdir? • Halkla İlişkiler alanında okumanın size ne tür avantajlar sağlayacağını düşünüyorsunuz?
88
ÖĞRENME BİRİMİ: İLETİŞİM BİLGİSİ
ÖĞRENME BİRİMİ: ETKİN İLETİŞİM
• Tarih kitapları okumanın ne tür faydaları vardır? • Toplumun gelişmesi için neler yapılmalı? • Sizce bulaşıcı hastalıkla nasıl mücadele ettik? • Size göre iletişim nedir?
Açık uçlu sorulara birbirinden çok farklı, onlarca yanıt verilebilir.
Bazı çalışmalarda açık uçlu sorular gereklidir. Bir pazarlama araştırmacısı, ürünün muhtemel kullanım alanları hakkında tüketicilere açık uçlu soru sorabilir:
Bu ürünü nerelerde kullanabileceğinizi düşünüyorsunuz? Bu ürünün beğendiğiniz özellikleri nelerdir?
Zaman zaman çok uygun bir açık uçlu soruyla başlayan iletişim, kişisel fikrin erken devreye sokulmasıyla doğmadan ölebilir. Şu örnekte olduğu gibi:
Müdür: "Bazı öğrencilerin okula geç kalmaları konusunda ne düşünüyorsunuz?"
Öğretmen: “Bana kalırsa, ilk önce geç kalan öğrencilerin velileri ile toplantı yapalım. Velilere bu konuda
bilgi verip görüşlerini alalım. Öğrencilerin geç kalma nedenlerini öğrenelim."
Müdür: “Bence biz ilk önce geç kalan öğrencilere uyarı verelim daha uygun olur.”
Örneklerden de anlaşılacağı gibi açık uçlu sorular, hiçbir ön yargı olmaksızın karşımızdakine belirli bir konuyla ilgili düşünce veya duygularının sorulmasıdır. Bu türden sorularla karşıdakine düşünme, anlatma ve uygun yerden başlama fırsatı tanınmış olur.
Görsel 2.21: Karşıdakine düşünme, anlatma ve uygun yerden başlama fırsatı tanıma.
Anlamanın temel aşaması, karşımızdaki kişinin ne düşündüğünü, nasıl hissettiğini kavrayabilmektir. Bu bakımdan, açık uçlu sorulara verilecek yanıtın sabırla, merakla ve söz konusu olayla ilgili kişisel fikrin bir kenara bırakılarak dinlenmesi son derece önemlidir (Görsel 2.21). Açık uçlu sorulara verilen yanıtlar daha fazla bilgi içerdiğinden öğrenmek istenilen konu veya durum hakkında daha iyi fikir verir.
� İletişimde açık uçlu sorular;
• Önceden bilinmeyen konular hakkında bilgi toplamak amacıyla yararlanılabilecek en iyi sorulardır. • Karşımızdakinin düşüncelerini net olarak öğrenmek için kullanılabilir.
• İletişim esnasında gözden kaçan noktaların ifade edilmesine imkân verir. • Gündelik iletişimin temel ögeleridir.
ÖĞRENME BİRİMİ: İLETİŞİM BİLGİSİ
Etkin İletişim
89
ÖĞRENME BİRİMİ: ETKİN İLETİŞİM
• İnsanların rutin davranışları hakkında bilgi vermeleri istendiğinde de kullanılabilir. Örneğin; “Günde kaç saat internet kullanıyorsunuz?” şeklinde.
• Bilgiye ihtiyaç duyulduğu durumlara da uygundur. “Hangi okulda okuyorsun?”
“Arabanızın markası nedir?” gibi.
• Merak edilen konunun daha etraflıca anlaşılmasını sağlar.
• Yanıtlayıcıya esneklik sağladığı için zaman, planlama ve kullanımı açısından sorun yaratabilir. Açık uçlu sorularda uygun soruların seçilmemesi konuyla doğrudan ilgili olmayan görüş ve bilgilerin dile getirilmesine yol açabilir.
Görüldüğü gibi, açık uçlu sorular amaca uygun bilgiler sağlamada kimi üstünlüklere sahip olmakla birlikte gündelik iletişim açısından bazı sorun ya da güçlükleri de beraberinde getirmektedir.
2.4.1.2. Kapalı Bilgi Alma Soruları
İki yanıtlı sorulardır. Mesajı verenin, soru karşısında genellikle tepkileri, sorunun ya kabulü ya da reddiyle sınırlandırılmıştır. Evet-hayır, doğru-yanlış, katılıyorum-katılmıyorum şeklinde yanıt olanağı olan sorulardır. Bir bilginin doğrulanması veya belirli sonuçlar arasından seçim yapılması amacı ile sorulurlar. İletişimde kapalı uçlu sorular zaman kazandırır; merakın, bilgi açığının hızlıca giderilmesini sağlar. Ancak soruyla birlikte seçeneklerin sunulması iletişim bakımından sınırlayıcı etkiler de yaratır. Bu tür sorular ile çok sınırlı bilgi alınabilir. Karşımızdaki kişi ile sohbet etmek istiyorsak kapalı uçlu sorular işe yaramaz.
� Kapalı uçlu sorular şu iki durumda işe yarar;
• Konuşan iki kişinin de acelesi varsa, • Soru sorduğunuz kişiyi iyi tanıyorsanız.
Kapalı uçlu sorular, yanıtları seçenekler şeklinde kendisiyle birlikte sunulan sorulardır. İletişim esnasında bu türden sorularla karşımızdakinin duygu ve düşüncelerini bir veya birkaç kelime ile ortaya koymasını isteriz.
� Evet-Hayır Sorularına Örnekler
Arkadaşlarını seviyor musun? _____Evet.
_____Hayır.
Okula gidecek misin? _____Evet.
_____Hayır.
Başın mı ağrıyor? _____Evet. _____Hayır.
Disiplin cezalarının haklılığına inanıyor musunuz?
_____Evet. _____Hayır.
90
ÖĞRENME BİRİMİ: İLETİŞİM BİLGİSİ
ÖĞRENME BİRİMİ: ETKİN İLETİŞİM
Görsel 2.22: Evet hayır soruları
Sürücü ehliyetiniz var mı? _____Evet.
_____Hayır.
En az bir sosyal medya hesabında aktif üyeliğiniz var mı?
_____Evet. _____Hayır.
Evet-Hayır soruları doğrudan bilgi alma amacıyla sorulan sorulardır. Evet ya da hayır yanıtı verildikten sonra konuşma biter. Eğer konu hakkında daha fazla bilgi almak istiyorsak yeni sorular sormamız gerekir (Görsel 2.22).
2.4.1.3. Kapalı Uçlu Soru Türleri � Sıralı Seçenekli Kapalı Uçlu Sorular
Sıralı seçenekli kapalı uçlu sorular, daha özel niteliklidir. Açık uçlu sorular gibi ayrıntılı ve derin düşünmeye zorlamadığından yanıtlaması kolaydır.
“Okulda spor salonu olması gerekli.” 1. Kesinlikle Katılmıyorum. 2. Kısmen Katılmıyorum. 3. Kararsızım. 4. Kısmen Katılıyorum. 5. Kesinlikle Katılıyorum. “Yaşınız kaç?”
1. 15’den aşağı 2. 16 – 30 3. 31 – 45 4. 46 – 60 5. 60’tan yukarı � Sırasız Seçenekli Kapalı Uçlu Sorular
Bu tür kapalı uçlu sorularda yanıt seçenekleri bulunmamakla birlikte, bu seçenekler süreklilik arz etmez. Birbirinden farklı kavramlardan birini seçmeleri istenir. Soruları yanıtlayan kişi her bir seçeneği değerlendirmeli ve durumunu en iyi yansıtanı seçmelidir.
Aşağıdakilerden hangisi yaşadığınız yeri en yakın şekilde açıklamaktadır?
ÖĞRENME BİRİMİ: İLETİŞİM BİLGİSİ
Etkin İletişim
91
ÖĞRENME BİRİMİ: ETKİN İLETİŞİM
Kapalı Uçlu Soru Örnekleri
Soru örneklerini şu şekilde sıralayabiliriz:
"Soru 1: Soysal medyada zaman kaybetmek günlük yaşamınızı etkiliyor mu?"
( ) Evet, etkiliyor. ( ) Hayır, etkilemiyor.
"Soru 2: (Yanıt "EVET' ise) Nasıl etkilemektedir?"
( ) Çalışma düzenini etkiliyor. ( ) Uyku düzenini etkiliyor. ( ) Gezme düzenini etkiliyor. ( ) Gazete, kitap okumayı etkiliyor.
1. soru ile 2. soru birleştirilerek tek bir soru biçiminde şöyle düzenlenebilir:
"Soysal medyada zaman kaybetmek, günlük yaşantınızı etkiliyorsa nasıl etkilemektedir?"
( ) Hayır, etkilemiyor.
( ) Çalışma düzenini etkiliyor. ( ) Uyku düzenini etkiliyor. ( ) Gezme düzenini etkiliyor. ( ) Gazete, kitap okumayı etkiliyor.
Yukarıdaki açık uçlu soru şu şekilde kapalı uçlu soru durumuna getirilebilir.
Soru: "Size göre iletişim nedir?"
( ) İnsanlar arasında anlaşmadır. ( ) İnsanlar arasında bir ilişkidir. ( ) Yaşamın kendisidir.
( ) Toplumsal yaşamın bir gereğidir.
ETKİNLİK
1. Doğru soru sormanın ve doğru yanıt vermenin kişisel gelişiminize ve iletişiminize katkılarını
anlatan bir kompozisyon yazınız.
2. Yazdığınız kompozisyonu sınıfta okuyarak arkadaşlarınızla paylaşınız.