2.1. DİNLEME KAVRAMI
2.1.4. Etkin Dinleme
57
ÖĞRENME BİRİMİ: ETKİN İLETİŞİM
2.1.3.5. Empatik Dinleme
Konuşan kişinin duygularını ve düşüncelerini tam olarak anlama ve anladıklarını ona ifade edebilmesi empatik dinlemeyle gerçekleşir. Empatik dinleme, bir etkili dinleme becerisidir ve ilişkileri geliştirmeyi sağlar. Örneğin, öğrencinin sınıfta belli bir konuda görüşlerini aktaran arkadaşını dinlerken onun duygu ve düşünceleriyle görüş birliği geliştirerek, özdeşlik kurarak dinlemesidir.
ETKİNLİK
1. Bu sözden ne anladınız? Sizler de sınıfınıza bu ve buna benzer sözler, şiirler, metinler getirerek
arkadaşlarınızla paylaşınız.
2. Getirilen metinlerde konuşma, dinleme ve anlama çalışmaları yapınız. 3. Getirilen metinlerde dinleme türleri ile ilgili çalışmalar yapınız.
“Söz söylemek için önce duymak, dinlemek gerek. Sen de söze, dinlemek yolundan gir.
Ne kadar anlatırsan anlat; söylediklerin karşındakinin anlayabildiği kadardır.”
(MEVLANA)
2.1.4. Etkin Dinleme
Bireyin etkili iletişim kurabilmesi, iyi bir dinleyici olmasına yani dinleme becerisi kazanmasına bağlıdır. Etkili iletişim, dinleme sürecinin etkin ve verimli bir şekilde yönetilebilmesi ile yakından ilgilidir.
Etkin dinleme, iletişimdeki “gürültüyü” azaltma ve iletiyi tam ve doğru olarak alma becerisidir. Ancak etkili dinleme, sadece iletiyi almakla sınırlı değildir aynı zamanda “iletinin alındığını” karşı tarafa bildirmeyi de içerir.
58
ÖĞRENME BİRİMİ: İLETİŞİM BİLGİSİ
ÖĞRENME BİRİMİ: ETKİN İLETİŞİM
Etkili dinleme; konuşan kişinin mutlaka yüzüne bakarak ve doğrudan göz teması kurarak dinlemeyi, uygun aralıklarla onaylama anlamı taşıyan başı sallama vb. jestlerde bulunmayı ve "Evet.", "Anlıyorum." gibi ilgi gösteren kısa cevaplar vermeyi gerektirir (Görsel 2. 4).
Etkin dinleme, kişilerin birbirlerini doğru anlamalarını ve bireylerin yaşadıkları iletişim sorunlarını çözmelerini sağlar. Etkin dinlemede konuşan kişi anlaşıldığını fark eder ve böylece kişiler arasında sıcak bir ilişki ve iletişim kurulur. Etkin dinleme, anlamlı ve karşılıklı anlamaya dayanan bir iletişim sürecine zemin hazırlamaktadır. İnsan iletişiminin yaklaşık %90’ı sözeldir ve bu iletişimin ancak yarısı kısa bir süre sonra anımsanabilir. Ancak etkili dinleme teknikleri kullanıldığı zaman bu oran önemli ölçüde artırılabilir. Etkili dinleme söylenenleri anlamak, önemli bulmak, kavramak ve değerlendirmek için gerekli çabanın gösterilmesine yönelik etkin bir süreçtir. Dolayısıyla etkili bir dinleme için sadece sözlerin dinlenmesiyle yetinilmemeli, sözel olmayan iletişim araçlarının kullanılmasına da dikkat edilmelidir. Unutulmamalıdır ki; söz yalnızca iletişimin %10’unu açıklar.
Yanlış anlama ve anlaşılmalarla oluşan iletişim kazaları da doğal olarak dinleme sürecine dâhil olur. Bunu önlemenin en iyi yolu, dinleyenin geri bildirimde bulunmasıdır. Zaten geri bildirimin olmadığı bir dinleme gerçek anlamda etkin bir dinleme değildir.
ÖRNEK OLAY
Belki hepiniz bilirsiniz. Geçmişte ülkenin birinde bir kral yaşarmış. Bu kral bir rüya görmüş. Rüyanın ne anlama geldiğini çok merak etmiş. Ülkesindeki ünlü rüya yorumcularından birini çağırmış, rüyasını yorumlamasını istemiş, rüya yorumcusundan. Rüya şöyleymiş: Kralın bütün dişleri dökülmüş, bir tane bile dişi kalmamış. Bizim ünlü yorumcu: “Kralım çok kötü bir rüya görmüşsünüz, ailenizde herkes ölecek, sizde.” demiş. Bunun üzerine, kral çok sinirlenmiş ve rüya yorumcusunun kellesinin uçurulmasını emretmiş. Ancak kral hâlâ rüyasının yorumunu merak ediyormuş. Bir rüya yorumcusu daha bulmuş ve rüyasını aynen anlatmış. Bu rüya yorumcusu: “Çok güzel bir rüya görmüşsünüz, kralım ailenizdeki herkesten daha çok yaşayacaksınız.” demiş. Bu sözler üzerine, kral rüya yorumcusunu bir kese altınla ödüllendirmiş [2.5].
• Kıssadan hisse NE söylediği kadar, NASIL söylendiğin de önemlidir.
Etkili bir dinleme süreci 3 temel gerekliliği içermektedir:
DİKKAT
ÖĞRENME BİRİMİ: İLETİŞİM BİLGİSİ
Etkin İletişim
59
ÖĞRENME BİRİMİ: ETKİN İLETİŞİM
� Etkili bir dinlemenin gerekleri şu şekilde belirtilebilir:
ETKİNLİK
1. Günlük yaşamınızda çevrenizdeki insanların sahip oldukları iletişim becerilerini gözlemleyerek
etkili iletişim kurup kuramadıklarını sorgulayınız.
2. Yakın çevrenizden (aileden, sınıftan, öğretmenlerden, komşulardan vb.) beş kişi seçip gün
boyunca gözlem yapınız. İsim ve iletişim beceri listesi oluşturunuz.
3. Oluşturduğunuz isim ve beceri listenizi sınıfınızla paylaşınız. �Etkin dinleme ne sağlar?
• Karşıdaki kişiyle etkin iletişim kurmayı sağlar.
• Yargılanmadan dinlendiğini fark eden konuşmacı kendini daha özgür hisseder. • Konuşanın kendini daha kolay ifade etmesine yardımcı olur.
• Konuşanın konuyu daha açık anlatmasını ve dinleyenle daha yakın ilişki kurulmasını sağlar. • Konunun anlaşılıp anlaşılmadığının kontrolü sağlanır.
• Konuşana destek olmayı sağlar.
• Konuşulan konuya yoğunlaşmayı sağlar. • Konuşan, ’anlaşıldım’ duygusu yaşar.
• Dinleyen, dinlemeye ve anlamaya hazır hale gelir.
• Dinleyen kişi kendisiyle ilgili sorunların farkına varabilir ve bunlara çözüm bulabilir. • Dinleyici, bütün dikkatini
konuşan kişiye vermeli ve bütün varlığıyla orada olmalıdır.
• Dinleyici, konuşan kişinin söyleyeceği şeyler hakkında tahminde bulunmamalıdır. • Dinleyici yorumlarını, açıklayan ancak yargılamayan bir yaklaşımla yapmalıdır. • Dinleyici, konuşan kişiye dinlendiğini ve anlattığı şeylerin algılandığını hissettirmelidir [2.1]. • Dinleyici, herhangi
bir karışıklığı açıklığa kavuşturmak için soru sormaya hazır olmalıdır.
60
ÖĞRENME BİRİMİ: İLETİŞİM BİLGİSİ
ÖĞRENME BİRİMİ: ETKİN İLETİŞİM
UYGULAMA FAALİYETİ 2.1.1.
DİNLEME DUYMA
Başkalarını iyi dinleyebilme alışkanlıklarınızı geliştirdikçe, kendinizi iyi dinletebilme gücünüzün de geliştiğini göreceksiniz. Size verilen alıştırmayı yaparak bu yönde daha ayrıntılı uygulama ve düşünme olanağı bulabilirsiniz.
1. Üç ya da dört arkadaşınızla bir araya geliniz.
2. Arkadaşlarınızın her biri iki dakika süreyle kendisi için önemli olan herhangi bir konudaki fikrini söylesin.
Bu konular çeşitli olabilir. Konuşan belirli bir konuda fikirlerini söylerken diğerleri kendileriyle ilgili bir sorunu düşünsünler, kasıtlı olarak konuşmacıya dikkatlerini vermesinler.
Örneğin, o gün nereye gideceğini, yapmadığı ödevini nasıl bitireceğini, doğum günü için kardeşine ne hediye alacağını vb. konularda konuşan kişi fikirlerini açıklarken dinleyenler kafalarındaki sorunla ilgili ne yapacaklarına karar vermeye çalışırlar. Ancak böyle yaparken de, gruptaki konuşmacılara karşı kaba davranmamalı, sanki dinliyormuş gibi ara sıra kafa sallamalı ve konuşanın gözünün içine bakmalıdırlar. Bunlar olurken dinleyicilerin kafaları kendi sorunlarına yoğunlaşmalı, konuşanın söylediklerine pek aldırış etmemelidirler. Kısacası, dinleyiciler dış görünüşleri açısından karşılarındakiyle, iç dünyalarında da kendi sorunlarıyla ilgilenmelidirler.
Gruptaki herkes konuşma olanağı bulduktan sonra, iki aşamada izlenimlerinizi gruptakilerle paylaşın:
A) Görünüşte dinleme tavrı almışken
(ama aslında kendi düşünceleriniz üzerinde yoğunlaşmış ve asla dinlememişken), karşınızdaki konuşurken neler hissettiniz?
B) Daha sonra siz konuşurken,
karşınızdakinin aslında gerçekten dinleme yerine, kendi sorununu düşündüğünü bildiğiniz için neler hissettiniz?
3. Şimdi farklı bir şey yapacaksınız:
Her biriniz kafanızı meşgul eden kişisel bir sorununuzu ortaya atın ve bu sorunu nasıl çözmeyi düşündüğünüzü beş dakika kadar anlatın. Bu sorunla ilgili duygu ve düşüncelerinizde dürüst ve açık olmaya çalışın. Siz konuşurken birisi bir fikir ya da duygu ortaya koyduğunda, bunu mutlaka kendi sorunuzla ilişkili hale getirin ve kendi sorununuzdan ayrılmayın. Başkalarının söyledikleri sizi kendi sorununuzdan uzaklaştırmasın. Şunu aklınızdan çıkarmayın: Sizin göreviniz diğerlerine kendi sorununuzu anlatmak [2.4].
4. Siz konuşurken ve aslında arkadaşlarınızın kafaları başka şeye yoğunlaşmışken konuşmanın ne kadarını
dinleyebildiler? Bu konudaki izlenimlerinizi paylaşınız.
ÖĞRENME BİRİMİ: İLETİŞİM BİLGİSİ
Etkin İletişim
61
ÖĞRENME BİRİMİ: ETKİN İLETİŞİM
1. Arkadaşınızın görmediği ve aşina olmadığı basit üç ya da dört şekil çizin.
2. Arkadaşınız arkasını dönsün ve sizin elinizdeki şekilleri göremeyecek biçimde otursun. 3. Arkadaşınıza bir kalem ve üç kâğıt verin.
4. Size verilen aşağıdaki açıklamayı arkadaşınıza okuyun.
"Şimdi sana üç ayrı şekil anlatacağım ve sen benim anlattıklarıma dayanarak bu şekillerin her birini önündeki bir kâğıt üzerine çizeceksin.
Bana hiç soru sormamalısın. Söylediklerimden ne anladıysan onu olduğu gibi çizmeye çalışmalısın."
5. Elinizdeki her bir şekli tekrar etmeden hızlı fakat doğru biçimde yüksek sesle teker teker tarif edin. 6. Sizin elinizdeki şekillerle, arkadaşınızın çizdiği şekilleri karşılaştırın; nerelerde, ne gibi hatalar yapılmış
görün ve bunların bir listesini yapın. Örneğin, şekil kâğıdın neresinden başlıyor; büyüklük, yön ve biçim bakımından sizinkine ne ölçüde benziyor?
7. Arkadaşınızı yine eski yerine arkası dönük vaziyette oturtun, bu kez çizdiğiniz şekilleri arkadaşınıza tarif
ederken arkadaşınız size soru sorabilme olanağına sahip olacak. Arkadaşınıza aşağıdaki açıklamayı okuyun:
''Şimdi sana yine üç ayrı şekil anlatacağım. Benim anlatımıma dayanarak bu şekillerin her birini önündeki bir kâğıdın üzerine çizeceksin. Yalnız bu kez soru sormak serbest. Anlayamadığın, belirsiz kalan noktalarda istediğin kadar soru sorabilirsin."
8. Elinizdeki her bir şekli daha önce yaptığınız gibi tarif edin fakat soru sorulduğu zaman soruyu tam
cevaplayın.
9. Arkadaşınız çizimi bitirdiği zaman 6. adımdaki işlemi tekrar edin. 10. Adım 6 ve 9' da elde ettiğiniz sonuçları karşılaştırın.
11. Arkadaşınız kendini soru sorma olanağı yokken mi yoksa soru sorma özgürlüğüne sahipken mi daha
gergin ve rahatsız hissetti?
12. Siz kendinizi hangi durumda daha rahat hissettiniz?
13. Bu alıştırmadan ne gibi şeyler öğrendiğinizi, sizin ve arkadaşınızın fikirlerini karşılaştırarak tartışınız [2.4]. NOT: Bir kimseyle konuşurken, onun demek istediğiyle bizim anladığımızın aynı olup olmadığını denetlemeye geribildirim adı verilir. Anladığını geribildirim yoluyla belirten kişi iyi bir dinleyicidir.
UYGULAMA FAALİYETİ 2.1.2.
DİNLEME ANLAMA Bu uygulamayı bir arkadaşınızla birlikte yapınız.
62
ÖĞRENME BİRİMİ: İLETİŞİM BİLGİSİ
ÖĞRENME BİRİMİ: ETKİN İLETİŞİM
1. Beş gün süreyle dinleme davranışınıza dikkat edin. Davranışınızı değiştirmeye kalkmayın, sadece kendinizi
gözlemleyin. Dinlediğiniz zaman kaç kez gerçekten dinliyorsunuz ya da dinlememe davranışlarından hangisini sergiliyorsunuz. Bunların farkına varmaya çalışın. "Gerçekten dinliyor muyum?" diye kendi kendinize sorun. Bu soruyu kendinize farklı ortamlarda ve farklı kimselerle birlikteyken sorun. Böylelikle ne zaman ve kimlerle konuşurken gerçekten dinlediğinizi anlayabilirsiniz.
2. Özet halinde bir günlük tutarak gözlemlerinizi kaydedebilirsiniz. Örnek 1:
Gün ve zaman: 12 Ocak, akşamüzeri. Kişi(ler): Kardeşim.
Konuşma konusu: Liseyi bitirince hangi fakülteye gireceği. Nasıl dinledim? Daha önce birkaç kez aynı konuyu dinledim.
Önce gerçekten dinlemek istedim. Baktım ki aynı hikâye, aklıma kendi işlerim geldi, ertesi gün yapacağım işleri düşünmeye başladım.
Örnek 2:
Gün ve zaman: 13 Ocak, sabah ilk derse girmeden önce. Kişi (ler): Sınıf arkadaşım.
Konuşma konusu: Önümüzdeki hafta gireceğimiz biyoloji sınavı.
Nasıl dinledim? Aynı hocanın dersini daha önce almış bir sınıf arkadaşı varmış, sınavda ne gibi sorular sorabileceğini konuşmuşlar. Sınavda ne gibi sorular gelebileceğini ilgiyle dinledim. Arkadaşımın bana bunları söylerken, onun beni kendine yakın bulduğu duygusuna kapıldım ve o konuşurken hiç sıkılmadım [2.4].
3. Beş günlük gözlem döneminden sonra aşağıdaki sorulara yanıt vermeye çalışın:
• Dinlediğiniz zamanın ne kadarını tam dinlemeyle geçiriyorsunuz? • Hangi durumlarda dinlememe sık sık kendini gösteriyor?
• Dinleme davranışınızdan memnun musunuz?
4. Örnekler dinleme türlerinden hangilerine uygundur?
UYGULAMA FAALİYETİ 2.1.3.
DİNLEME TÜRLERİ
Kimse mükemmel değildir. Fakat insanın hatalarını bilmesi onun en güçlü yanlarından birini oluşturur. Aşağıdaki alıştırmayı yaparsanız, gerçekten dinliyor musunuz yoksa dinlermiş gibi mi yapıyorsunuz, bu konuda doğru bir fikir elde edebilirsiniz.
ÖĞRENME BİRİMİ: İLETİŞİM BİLGİSİ
Etkin İletişim
63
ÖĞRENME BİRİMİ: ETKİN İLETİŞİM
SIRA SİZDE
DİNLEMENİN DEĞERİ
Toplumsal bir varlık olarak insan için dinlemenin değeri veya önemi konusunda şu yargıları akılda tutmak gerekir:
• Başkalarını dinlemek zarif ve zevkli bir sanattır.
• İyi bir dinleme kibarlık göstergesidir ve iyi bir tutumu yansıtır.
• Deneyimleri, öğüt ve yönergeleri dikkatle dinlemek yetenek ve performansı geliştirir.
• Dinleme becerisinin gelişmemiş olması gündelik etkileşimlerde, meslek yaşamında ve toplumsal ilişkilerde iletişim kazalarına ve istenmeyen sonuçlara yol açabilir.
• İş hayatında iyi dinleme becerisi çalışanların mağduriyetlerini belli ölçüde ortadan kaldırabilir. • İyi dinleme becerisi toplumsal ilişkileri ve diyalog yolunu geliştirip güçlendirebilir.
• Dinleme edilgen ve olumsuz bir aktivite olmaktan çok olumlu bir aktivitedir.
ÖLÇME DEĞERLENDİRME 2.1
A) Aşağıda verilen cümlelerin başındaki boşluğa cümle doğru ise (D) yanlış ise (Y) yazınız. 1. ( ) Konuşmacının sözünü kesmek iyi bir dinleyicinin özelliklerindendir.
2. ( ) Pasif dinleme kişinin susması ve konuşmacıya katkıda bulunmadan dinlemesi anlamına gelir.
3. ( ) Duyma ile dinleme aynı anlama gelir. Duyduğumuz zaman dinlemiş ve anlamış oluruz.
4. ( ) Dinleme, görsel ve işitsel simgelere tepki olarak tanımlanabilir.
5. ( ) Dinleme iletişim için gerekli değildir.
6. ( ) Duyma fizyolojiktir, dinleme psikolojiktir bir süreçtir.
7. ( ) Söz iletişimin %70’ ini açıklar.
B) Aşağıda verilen cümlelerde yer alan boşlukları uygun kavramlarla doldurunuz. 1. Etkili bir dinleme süreci şu 3 temel gerekliliği içermektedir:
2. dinleyicinin konuşmacıya sözlü ya da sözsüz ifadelerle katkı sağlaması, geri
64
ÖĞRENME BİRİMİ: İLETİŞİM BİLGİSİ
ÖĞRENME BİRİMİ: ETKİN İLETİŞİM
C) Aşağıda verilen soruların doğru yanıtını işaretleyiniz.
3. kişilerin birbirlerini doğru anlamalarını ve bireylerin yaşadıkları iletişim sorunlarını
çözmelerini sağlar.
1. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi dinlemenin amaçlarından biri değildir? A) Kişinin kendini gerçekleştirmesi. B) Kişinin olumlu ilişkiler kurması. C) Kişinin başarısı elde etmesi. D) Kişinin bilgilenmesi.
E) Kişinin iletişime girmemesi.
2. Aşağıdakilerden hangisi dinleme sürecinde yer almamaktadır? A) Almak B) Unutmak C) Hatırlamak D) Değerlendirmek E) Anlamak
3. Aşağıdakilerden hangisi dinleme çeşitlerinden biri değildir? A) Aktif dinleme B) Pasif dinleme C) Eleştirel dinleme D) Konuşarak dinleme E) Seçici dinleme
4. Aşağıdakilerden hangisi dinleme nedenlerindendir?
A) Bilgilenmek B) Eleştiri almak C) Konuya hâkim olmak D) Ufkunu genişletmek E) Hepsi
5. Aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Duyma fizyolojiktir.
B) Dinleme psikolojiktir. C) Dinleme otomatiktir.
D) Duyma dinlemenin başlangıç aşamasıdır. E) Dinleme dikkat, seçim ve ayırt etme
ÖĞRENME BİRİMİ: İLETİŞİM BİLGİSİ
Etkin İletişim
65
ÖĞRENME BİRİMİ: ETKİN İLETİŞİM
1. Empati kurduğunuz durumlar veya konular nelerdir? 2. Kimlerle empati kurmayı tercih ediyorsunuz? Niçin? 3. Empatinin önemini ve gerekliliğini kısaca araştırınız. 4. Çalışmalarınızı sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız.