Sokratik diyalog ve soru türleri

yönteminin her ikisinin de ne olduğunun bilinmesi gerektiğini, bu yolla ikisinin aynı mı, farklı mı olduğuna cevap verilebileceğine dikkat çeker. Kaynaklarda bu yöntemlerin karıştırıldığını ve net olarak ortaya konulmadığını ifade eden Aydın, buldurma yönteminin, Sokrates'in felsefi tartışmalarda uyguladığı yöntemin öğretime uyarlanmış şekli olduğunu ve soru-cevap tekniğinden farklı olduğunu belirtir. Soru-cevap tekniğinin sadece Sokrates'in felsefede uyguladığı yöntemle sınırlı olmadığına, öğretimde çok değişik amaçlarla kullanılabildiğine değinen Aydın’a göre buldurma yöntemi, soru -cevap, takrir, problem çözme, beyin fırtınası, örnek olay incelemesi vb. tekniklerin bir arada kullanılmasından oluşur.

Sokratik diyaloglarda öğretmenler öğrencilerden, cevaplayıcı oldukları kadar etkili bir şekilde soru soran bireyler olmalarını bekliyorlarsa öğrenciler soru üretme sürecinin doğasından haberdar edilmelidir. Bu noktada öğretmenler, öğrencileri soru soran bireyler olarak yetiştirmek ve sınıf içi söylemlerin kalitesini arttırmak için soru oluşturma süreciyle ilgili bildiklerini öğrencilerle paylaşabilirler. Örneğin, öğretmenin sorgulama yöntemlerini açıkça anlatması gibi küçük detaylar bile çok yararlı olabilir. Çoğu öğrencinin sorgulama türleri hakkında her şeyi önemsediği şüpheli olsa da muhtemelen uygun soruların nasıl sorulacağı konusunda bilgi sahibi olma eğiliminde olacaklardır (Wenning ve diğ., 2006).

Hemen hemen her öğretmenin açıklayabileceği gibi, Bloom'un sınıflandırmasında altı algılama alanının her biriyle ilişkili soru türü kategorileri vardır: Bilgi, anlama, uygulama, analiz, sentez ve değerlendirme. Bloom'un taksonomisi, gelişmekte olan sorular için temel bir kılavuz olmasına rağmen, bilişsel alanları, Sokratik bir diyalog sırasında ortaya çıkabilecek daha geniş soru türleri serisini, özellikle bilimsel keşifle ilgili olanları tasvir etmemektedir (Wenning ve diğ., 2006). Sokratik diyaloglarda soruların temel amacı, öğrencilerin düşüncelerini rahatça ifade etmelerine yönelik olmalıdır. Düşündüklerinin anlaşılmaya çalışılması, kendilerini fark etmelerini sağlamakta, bu hissin, onların kendilerini daha rahat ifade edebildikleri sağladığı gözlenmektedir. Felsefi bilgiye sahip olmak Sokratik

yöntemi uygularken verilen cevaplar karşısında kontrolün kaybedilmemesine de yardımcı olmaktadır. Çünkü diyalogları belirleyen cevaplardır ve cevaplara uygun soru sormak için çok alternatifli düşünme gerekmektedir. Bu da ancak felsefe tarihindeki bilgilere sahip olmakla mümkündür. Bu sayede aynı konuyla ilgili birçok farklı görüşe sahip olunmaktadır (Kefeli ve Kara, 2008).

Richard Paul tarafından geliştirilen Sokrates sorgu usulleri sınıflamasında ise geleneksel anlamda hiyerarşik bir yapı değildir. Kategoriler birbirlerinin üstünde yükselirken, bir şablon ya da sırayı takip etme zorunluluğu yoktur. Bir soruya verilen cevap öğrenciyi, öğretici tarafından önceden belirlenmemiş başka bir sorgu kategorisine sürükleyebilmektedir. İyi yetişmiş bir öğreticinin rolü “iz sürerek eğitmek” olduğu kadar, aynı zamanda ve buna ek olarak öğrencilere kendi tasarladıkları haritayla “yaşanabilir bir hedefe doğru seyahat” imkânı sağlamaktır (Paul, 1993). Sokratik sorgulama yöntemi, farklı tür sorular içerir. Bunun bazı örnekleri Tablo 2.2’de verilmektedir (Overholser 1993; Paul, 1993):

Tablo 2.2. Sokratik Soru Türleri ve Örnekleri

Sokratik Soru Türleri Örnek Soru

Açıklama Soruları

___________ ile ne demek istiyorsunuz? Bunu başka bir şekilde ifade edebilir misiniz? Sizce temel konu nedir?

Bize bir örnek verebilir misiniz?

Bu noktayı daha da genişletebilir misiniz? Önceki bir soru ya da

konuyla ilgili sorular

Bu soru niçin önemlidir?

Bu sorunun cevaplanması kolay mıdır zor mudur? Niçin böyle düşünüyorsunuz?

Bu soruya dayanarak hangi varsayımlarda bulunabiliriz? Bu soru bizi diğer önemli konu ve sorulara götürebilir mi? Varsayım Soruları

İnsanlar niçin bu varsayımda bulunurlar? _______ burada neyi varsayar?

Bunun yerine ne varsayabiliriz? ______ farz ediyor gibisiniz. Sizi doğru anlıyor muyum?

Sebep ve kanıt soruları

Buna neler örnek oluşturur?

Bunun doğru olduğunu niçin düşünüyorsunuz? Başka hangi bilgilere ihtiyaç duyarız?

Sebebinizi bize açıklar mısınız?

Nasıl bir akıl yürütmeyle bu sonuca vardınız? Bu kanıttan şüphelenmeniz için bir sebep var mı? Sizi buna inandıran nedir?

Köken ya da kaynak soruları

Bu fikri nereden edindiniz? Böyle hissetmenize ne sebep oldu?

Bu sizin fikriniz mi yoksa başka bir yerden mi duydunuz? Hep böyle mi hissettiniz?

Fikriniz birisinden ya da bir şeyden etkilendi mi?

Tablo 2.2. Sokratik Soru Türleri ve Örnekleri (devamı)

Sokratik Soru Türleri Örnek Soru

Öneri ve sonuç soruları

Bunun nasıl bir etkisi olur?

Bu gerçekten mi yoksa muhtemelen mi olabilir? Alternatifi nedir?

Bununla ne ima ediyorsunuz?

Bu olsaydı, sonuç olarak ne olurdu? Niçin?

Bakış açısı soruları

Başka insan grupları bu soruyu nasıl cevaplardı? Niçin? ______’ın yapacağı itiraza nasıl cevap verebilirsiniz? __________’a inanan birisi ne düşünebilir?

Alternatifi nedir?

______ ve _______’nin fikirleri nasıl benzer ve farklıdır?

Kessels ve diğerlerine (2004) göre, Sokratik diyaloğun en önemli özelliklerinden birisi tek bir soruya odaklanmasıdır. Bu soru da çoğu zaman katılımcıları ilgilendiren önemli bir konudan ortaya çıkar. Aynı zamanda, katılımcılar iyi bir başlangıç sorusu için iç görü oluştururlar. Sokratik sorgulama seminerlerinde kolaylaştırıcının oluşturduğu sorular arasında başlangıç sorusunun seçilmesinde aşağıdaki süreç takip edilebilir (Kessels ve diğ., 2004):

1) Kolaylaştırıcının bireysel olarak soru seçimi;

Kolaylaştırıcı, uygulamanın gerçekleştirildiği grupla düşünmek isteyebileceği kendi çalışmasından bir konu seçmeli,

Bu konuya bağlı bazı gerçekleri listeleyerek nasıl yorumlanacağını ve yargılanacağını düşünmeli

Sokratik diyalog için başlangıç noktası teşkil edebilecek üç temel soru oluşturmalı

2) Üçlü gruplar halinde katılımcıların soru seçimi; Her bir kişi için en uygun soru seçilir.

Bu sorunun aşağıdaki kriterlerlere uygunluğunu kontrol edilir. • Genel bir konudur,

• Önem taşır,

• Deneysel olmaz, sadece derinlemesine düşünme yoluyla cevaplanabilir, • Katılımcılar için uygundur,

• Kışkırtıcı bir içeriği olur,

• Sorun yaratabilecek kavramlar olabildiğince az kullanılır, • Kişisel deneyimlerden somut örneklerle kolayca desteklenebilir, • Örnek başlangıç sorusuyla bağlantıyı iyi sağlar,

• Sunucu örneği kişisel deneyimlerinden bilir,

• Sunucunun örnekte bir yeri vardır, sadece bir izleyici değildir, • Örnekleme bittiğinde sunucu duruma daha fazla dahil olmaz,

• Anlayabilmek için teknik veya teorik özelliklerinin anlatılması gerekli değildir,

• Sunucu örneği tam olarak anlatabilir, • Ne kadar sadeyse o kadar iyidir. 3) Tümü

Üçlü gruplar sırayla ön soruyu sorarlar,

Her bir üçlü sorulan soruyla kriterlerin nasıl karşılandığını açıklarlar,

Tüm bu sorulardan bir tanesi seçilir ve ön soru (başlangıç sorusu) olarak sunulur.

Paul ve Elder (2008), Sokratik sorgulama tekniğindeki soru çeşitliliğinin öğrencilerin eleştirel ve disiplinli düşünme becerileri üzerindeki etkilerini vurgular ve başarılı bir düşünme eyleminde düşünmenin belirli elementleri olması ve sorulan soruların bu elementlere odaklanmış̧ olması gerektiğini belirtir. Düşünmenin elementlerine odaklanmış̧ bir derste sorular öğrencilerin anlamlı sorular üreterek yaşamları boyunca yaratıcı sorular üreten bireyler olmalarına olanak sağlamaktadır.