Sistem Yaklaşımı ile İlgili Temel Kavramlar ve Sistemin Özellikler

Sistem kavramı, birlikte bir amacı gerçekleştirme işlevini yüklenen, bir birleriyle ve çevreleriyle ilişkili belirli alt birimlerden oluşan; çevresiyle ilişkili ve bir üst bütünün parçası olan bir bütün olarak tanımlanabilmektedir.251 Sistem dış çevreden girdiler alarak, onları dönüştürerek ve çevreye çıktıları geri vererek işlemektedir.252

Sisteme ilişkin çeşitli özellikler ve temel kavramlar vardır:

Sistem ve alt-sistemler: Tanımı gereği bir sistem çeşitli parçalardan

oluşmaktadır. Bu parçalar alt-sistem olarak adlandırılmaktadır. Sistemlerde hiyerarşik bir yapı bulunmaktadır. Alt sistemlerden oluşan sistem, aynı zamanda bir başka sistemin alt sistemi durumundadır. Alt-sistem kavramının önemi şuradadır: bir sistemin faaliyeti, o sistemin alt-sistemleri arasındaki fonksiyonel bağlılığın bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla alt- sistemler, bir sistemin incelenmesinde ele alınacak temel birimlerdir.253

Çevre (Dış çevre): Bütün sistemler belirli bir ortamda faaliyette

bulunmaktadırlar. Sistemin dışında kalan her şey çevreyi oluşturmaktadır. Açık

249 _{Koçel, s.200.} 250 _{Sucu, s.55.} 251 _{ibid., s.7.}

252 _{Daftt, Richard L.; Management, 4}th _{edition, The Dryden Press, Harcourt Brace College}

Publishing, 1988, s.54.

sistemler çevreleri ile ilişki içinde bulunmaktadırlar. Dış çevrelerinden madde, enerji, bilgi almakta, bunları dönüşüm sürecinden geçirerek çevrelerine ürün, hizmet ve artık olarak sunmaktadırlar. Çevrenin önemi, sistemi ve işleyişini etkileyecek potansiyeli taşımasından ileri gelmektedir.

Kapalı ve Açık Sistemler: Sistemler çevreleriyle etkileşim düzeyleri

temelinde açık veya kapalı sistemler olarak nitelendirilmektedirler. Eğer sistem ile dış çevresi arasında girdi-çıktı alışverişi varsa sistemler açık, eğer bu tür alış veriş yoksa kapalı sistemler olarak adlandırılmaktadır. Açık sistem, çevresinden veya başka sistemlerden enerji, bilgi ve materyal almakta, bunları işlemekte ve çeşitli formlarda tekrar çevresine veya başka sistemlere göndermektedir.254 Çevresinde meydana gelen değişmelere göre, iç bünyesinde değişiklikler yaparak dinamik dengeyi sürdürmektedir. Oysa, kapalı sistemlerde girdiler bir defa ve tam olarak belirlenmektedir. Bu tür sistemin çevresi ile alış verişi olmadığı için, sistem duruncaya kadar faaliyetini sürdürmektedir.

Sistemin sınırları: Sistemler kendilerini dış çevrelerinden ayıran

sınırlara sahiptirler. Sistemin iç bünyesine ilişkin değişkenleri, sistemin dış çevresine ilişkin faktörlerden ayıran sınır, sistemin nerede başlayıp nerede bittiğini göstermektedir. Çevre ile ilgili tanımlarda ve sınıflamalarda yaşanan belirsizlikler gerçek yaşamda sınır çizmeyi zorlaştırmaktadırlar. Mekanik ve biyolojik sistemlerde sınırlar göreceli olarak kolayca tanımlanırken, örgüt ve benzeri sosyal sistemlerde kolay değildir. Sosyal sistemlerde sistemin iç ve dış dinamiklerinin sürekli kıldığı değişim nedeniyle, sistemin sınırlarının sürekli değişmesi sınır belirlemeyi ayrıca güçleştirmektedir. Bu nedenle, sosyal sistemlerde sınır, incelemenin amacına göre belirli değişkenleri içine alacak şekilde çizilebilecek hayali bir çizgi olarak anlaşılabilmektedir. Sistem yaklaşımında önemli olan neyin sistem içinde olduğunu ve nelerin sistem dışında olduğunu açıkça belirtmektir.

Amaçlar: Sistemler, en az bir işlevi yerine getirmektedirler. Değişik bir

anlatımla, bir veya birden fazla amaçları yerine getirmektedirler. Bir sistemi diğerlerinden ayıran en önemli özelliği amaçlardır. Burada da bir hiyerarşi söz

konusudur, çünkü bir sistemin özel amaçları genel amaçlara bağlı olarak oluşmaktadır. Dolayısıyla, bir sistem incelenirken, sistemin genel ve özel amaçları ve diğer sistemler ile olan bağlantıları anlaşılmaya çalışılmalıdır.

Geri Besleme: Sistemlerde geri besleme kanalları aracılığıyla geriye

dönüşlü ilişki bulunmaktadır. Açık sistemlerde denetim böyle gerçekleşmektedir. Geri besleme sayesinde sistem, faaliyetlerini değerleme ve gerekirse ayarlama imkanını bulmaktadır. Karmaşık açık sistemlerin iki tür geri besleme mekanizması bulunmaktadır - pozitif ve negatif geri besleme. Negatif geri besleme, sistemin daha önce belirlenen amaçlardan ne kadar saptığını gösteren bilgi akışını ifade etmektedir. Bu geri besleme, sistem faaliyetlerini gözden geçirmeye zorlamaktadır. Böylece sistemin önceden belirlenen standartlarına uymasını sağlayarak sabit kalmasına yardımcı olmaktadır. Pozitif geri beslemenin sağladığı bilgi, önceden belirlenen standartlar veya amaçlardan saparak, girdi sayısını arttırmak için bir temel oluşturmaktadır. Böylece, pozitif geri besleme sistemi değişmeye teşvik etmektedir.

Entropi: Sistemlerde, karışıklık, düzensizlik, bozulma, durgunluk ve

sonunda tamamen durma yönünde bir eğilim vardır. İşte "entropi" bu eğilimi ifade eden bir kavramdır.255 _{Kapalı sistemlerde entropi değişimi sürekli artan}

yöndedir. Açık sistemlerde ise entropi artışı büyük ölçüde önlenebilir niteliktedir. Açık sistemler çevrelerinden aldıkları bilgi, enerji ve materyal ile entropiyi durdurup, onun etkilerini negatif hale getirebilmektedirler. Dolayısıyla, açık sistemlerde negatif entropi vardır. Ayrıca, açık sistemlerde entropi artışı, sistemin farklılaşmasına ve bir üst düzeye taşınmasına yol açabilmektedir.256

Dengeli Durum ve Dinamik Denge: Açık sistemlerin en önemli

özelliklerinden biri, dengeli durumlarını korumalarıdır. Açık sistemler çevrelerinden aldıkları materyal, bilgi ve enerji ile faaliyetlerini çevre koşulları ile dengeli bir şekilde sürdürmektedirler. Eğer bu durumda bir değişme olursa, açık sistem yeni bir düzeyde çevresi ile denge kurmaktadır. Böylece dinamik bir denge içinde faaliyetlerini sürdürmektedirler.

255 _{Koçel, s.194.} 256 _{Sucu, s.14}

Equifinality: Kapalı sistemlerde başlangıçta kullanılan girdi ile çıktı

arasında doğrudan bir sebep-sonuç ilişkisi vardır. Oysa açık sistemlerde durum farklıdır. Açık sistemlerde, aynı sonuçlar değişik girdilerle veya değişik süreçlerin kullanılması ile elde edilebilmektedir. Başka bir deyişle, açık sistemlerde belirlenen hedeflere, farklı başlangıç koşullarında, farklı girdiler kullanarak ve farklı yollar izlenerek de ulaşılabilmektedir. Sosyal sistemlerde, benzer girdiler ve dönüşüm süreçleri ile ulaşılabilecek farklı durumların açıklanabilmesi açısından, bu özellik oldukça önemlidir.257

Farklılaştırma: Sistemlerde gelişme ve büyüme dolayısıyla işlevsel

genişleme, uzmanlaşma, farklılaşma ve faaliyetlerini genişletme eğilimi bulunmaktadır.

Bütüncü görüş (Holism): Sistem yaklaşımında esas ağırlık "bütün"

üzerindedir. Sistem onu oluşturan bölümlerden farklı ve bölümlerin toplamından daha fazla bir şeydir. Bu bütün ancak birimler arasında entegrasyon olunca ortaya çıkacaktır. Entegrasyon yardımıyla sistemin çıktısı, bileşiminde bulunan birimlerin çıktısının toplamından daha farklı ve fazla olacaktır.